Euskara eta politika

• Haurrentzat euskarazko ipuinak eta liburuxkak sortzen I

  Angel Ugarteburu Meabebasterretxea (1942) Berriatua

  Lanetik kanpo, Angelek etxean ikasgelan irakurtzeko ipuinak idazten zituen. "Ipuinak eta egiak" deitzen ziren liburuxkak. Jose Luis Murgoitioren marrazkiak.

• Haurrentzat euskarazko ipuinak eta liburuxkak sortzen II

  Angel Ugarteburu Meabebasterretxea (1942) Berriatua

  Haurrentzat ez zegoen material egokirik euskaraz. Angelek ipuinak sortu eta liburuxketan bildu zituen. Izenburuak. Berak eta Jose Mari Sagarnak sortutako bertso bat abeste du. Margarita Murgizu.

• Falangeko udalekuak

  Angel Ugarteburu Meabebasterretxea (1942) Berriatua

  Milioiko eskolan gaztelaniaz ikasi zuen eta irakasle falangista zen. Falangeko udalekuak. Seminarioan ere gaztelaniaz egiten zuten eta gero jakin zuten abade asko euskaldunak zirela.

• Ikastolako ikasgaiak

  Angel Ugarteburu Meabebasterretxea (1942) Berriatua

  Hasierako Eibarko ikastolako ikasgaiak: euskal kultura, historia, gramatika, geografia, matematika, frantsesa... Euskal errodun ikasketak bermatzea zen helburu nagusia.

• Elgoibarko ikastolan lanean

  Angel Ugarteburu Meabebasterretxea (1942) Berriatua

  1978an hasi zen Elgoibarko ikastolan lanean. Letamendiaren testuliburua erabiltzen zuten. Andres (Alberdik) eta Anjelek, erdarakaden liburu bat argitaratu zuten.

• Ikastolen publifikazioa

  Angel Ugarteburu Meabebasterretxea (1942) Berriatua

  Ikastolen publifikazioan, Elgoibarko Ikastolak kooperatiba izaten jarraitzea erabaki zuen. Kilometroak Elgoibarren.

• Donostiako seminarioan euskal kulturarekin topo

  Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia

  Hamahiru urterekin Saturraranetik Donostiako seminariora joan zen. 500 pertsonatik gorako seminarioa zen hau. Euskararekin lehen kontaktua bertan izan zuen, Anton Garro apaizari esker, euskarazko literatura uzten baitzion irakurtzeko. Apaizen artean euskaltzaletasuna bizirik bazegoen ere, guztiz kontrako jendea ere bazen seminarioan.

• Eskolan erdaraz eta etxean euskaraz

  Mertxe Bilbao Bilbao (1929) Erandio

  Valladolideko bi ahizpa izan zituzten maistra Erandiogoikoko eskolan (bata oso gaiztoa, bestea, aldiz, oso ona). Haren aholkuak gogoratzen ditu oraindik. Sei urtetik hamalaura ibili zen eskolan; erdaraz. Etxean, aitak behartzen zituzten euskaraz egitera. Radio Pirenaica entzuten zuten gurasoek, baina umeek ez. Eskolan instrukzioak eta kantak irakasten zizkieten; errepresio handia bizi izan zuten.

• Arrate eta Loiola irratiak; "Chomin del Regato"

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Aita oso euskaltzalea zen eta etxean Arrate irratia entzuten zuten. On Pedro Gorostidi zen irratiaren arduraduna. 1964an itxi egin zuten eta gero urte luzez egon zen itxita. Loiola irratian ere izaten ziren gauza batzuk euskaraz. Garai hartan "Chomin del Regato" zegoen modan. Saio umoretsu bat zen ustez, baina euskaldunei burla egiten zitzaiela iruditzen zaio. Gurasoak bertsolari txapelketetara ere joaten ziren.

• Pan-pin haurrentzako aldizkaria eta Arantzazuko takoa

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Bera umea zela, haurrentzako Pan-pin aldizkaria hartzen zuten etxean (Zeruko Argia aldizkariaren gehigarria zen). Gogoan ditu bertako zenbait pertsonaia. Arantzazuko takoa ere beti ezagutu du etxean.

• Euskal kantak Musika Bandan; alkate baten jarrera

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Musika bandan beti jo izan dira euskal giroko abestiak. Orduan besterik ez zegoen eta jendea hunkitu egiten zen. Behin Bizente Beobideren `Rapsodia vasca´ jo omen zuten herri batean eta herri hartako alkateak idatzi bat egin zien halakorik gehiago ez jotzeko eskatuz. Duela 52 urte hasi zen bandan. Gogoan du San Inazio egunean ere euskal giroko doinuak eta San Inazioren martxa jotzen zirela.

• Debako Euskal Jaiak; txistua; abertzaletasuna; mendia

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Debako Euskal Jaiak 60ko hamarkadan. Bi urtez izugarrizko festa egin zen eta hurrengo urtean debekatu egin zuten. Bera gurasoekin joan zen eta txistua ikasteko gogoa piztu zitzaion bertan. 13 urterekin hasi zen ikasten Patxiko Etxeberriarekin. Euskaraz egiten zuen harekin. Silbino Gabilondok jotzen zuen danborra Patxikorekin. Biskuterrean ibiltzen ziren. Patxiko hil zenean, Txominek hartu zuen haren lekua. Txistua abertzaletasunarekin lotzen zen eta edozein aitzakiarekin jotzen zuten, mendian adibidez. Urbiako erromeriak. Arantzazurako pelegrinazioan ere txistua jotzen zuten. Mixel Labeguerieren kantak.

• Aberri egunetako giroa

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Aitak ikurrina txiki bat zeukan eta Aberri egunean mahaian jartzen zuen. Miren Vallejoren etxean ere hala edukitzen zuten. Urte batean Mirenen biloba beldurtuta zegoen Guardia zibilak etorriko zitzaizkiela eta. Txominen aitak egin zion broma. Kalean ez zen ezer egoten Aberri egunetan. Behin ikurrina bat bota zuten argindar haritik eta Guardia Zibilek tiroka apurtu zuten.

• Euskal kantak eta kantariak gerraostean

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Mixel Labeguerieren kantetako hitzak oso "ausartak" ziren garairako. Donostiako orfeoiak beti abestu izan zituen euskarazko kantak. Gerraostean arrazoi politikoengatik orfeoiko hainbat kidek taldea utzi eta Easo abesbatza sortu zuten. 60ko hamarkadan Ez dok Amairu taldeaz gain, euskal kantari asko hasi ziren herrietan. Elgoibarren Isidor Solupe, Edu Iriondo, Lur gabe (gerora Bere Luma izena hartu zuena)...

• Gasteizko kolegioko giroa; falangeko irakaslearen zigorra

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Elgoibarren San Viatorreko fraideekin ikasi zuen. Ondo irakasten zutela eta 14 urterekin Gasteizera joan zen, ikasketak jarraitzera. Hiru urtez egon zen han. Dena gaztelaniaz izaten zen, baina fraideek ez zieten ezer esaten euskaraz egiteagatik. Gogoan du Natxituko ikasle gazteago bat, gaztelaniaz ez zekiena; berehala ikasi zuen. Behin txango bat egin zuten Biarritzera eta hango dantza talde baten postala ekarri zuen, ezkutuan, ikurrina bat agertzen zelako. "Formación del espíritu Nacional" irakasgaiko irakasleak ikusi egin zion eta zigortu egin zuen.

• Txistulariak Elgoibarko Euskal Jaian; neskak ere bai

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Elgoibarko Euskal Jaiak 60ko hamarkadan. Patxiko eta Silbino txistulariak, Ansola anaiak eta Zumarragakoak egoten ziren. Zumarragako txistulari taldean neskak ere bazeuden. Orduan nobedadea zen hori. Geroago beraien taldean ere hasi ziren neskak. Garai hartan Musika Bandan ere ez zegoen neskarik. Dantza taldeetan neskak eta mutilak. Gabonetan karroza egiten zen eta neskak bakarrik irteten ziren dantzan. Berak ez zuen parte hartu lehenengo Euskal Jaietan, baina gero, txistua ikasi zuenean, herri askotara joaten ziren.

• Estitxu abeslaria Trinitateetan Elgoibarren

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  San Bartolome bezperan Klub Deportiboan "orkestinak" egoten ziren. Trinitateetan Elgoibarko Izarrak antolatuta musika egoten zen. Ohol batzuk jarri eta taberna ere muntatzen zuten, edariak zerbitzatzeko. Gogoan du behin Estitxu abeslaria egon zela azoka zaharrean. Garai batean Gobernadore zibilaren baimena behar zen halako ekitaldiak antolatzeko eta abestien letrak bidali behar izaten ziren aurrez.

• Bertsolari batek "Euskadi" esan zuenekoa

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Elgoibarko azoketan bertsolariak egoten ziren normalean. Gurasoak bertso-saioetara joaten ziren. Donostian, Astoriara, esaterako. Ondarroako Euskal Jai batzuetan Ireneo Ajuria ikusi izana oroitzen du. Saio hartan bertsolarietako batek "Euskadi" hitza esan eta segituan eskuak ahora eraman omen zituen. Denek uste zuten Guardia Zibilak etorri eta kartzelara eramango zutela, baina, zorionez, ez omen zen ezer gertatu.

• Guardia zibilen kontrolean txistua jotzen

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Behin Bitor Zubiaurre eta biak Zumaian txistua jotzetik zetozela, Guardia zibilek kontrolean geratu zituzten. Lehenengo instrumentuak erakutsarazi eta gero jotzeko eskatu zieten. Zenbaitetan debekuak jarri arren, ez dute aparteko arazorik izan.

• Euskararen kontrako mehatxua

  Maria Antonia Goikoetxea Elustondo (1946) Zumaia

  'Goiko' tabernan lanean zegoela gertatutakoa: talde bat kantari ari zen eta tabernan zen frantses batek euskarazko abesti bat entzutea gustatuko litzaiokeela esan zion Maria Antoniari. Gizon batek hori entzun eta denuntziatu egingo zituela mehatxu egin zien.