Euskara eta politika

  • Mari Karmen Garmendia Tradizioaren eta modernotasunaren arteko talka

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Tradizioaren eta modernotasunaren arteko talka egon zen alor askotan: euskara batuaren baitan, literaturgintzan, antzerkian... Une gogorrak pasa arren, aurrera egin zen. Gauza asko ideologizatu eta politizatu egin ziren, h-aren erabilera, adibidez. Literaturgintzan gaur egun ikuspegi zabala eta emakumezkoen ibilbide sendoa eta eman handikoa ditugula dio.

  • Mari Karmen Garmendia Hezkuntza elebidunaren inguruko tesia

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Eskolara guraso erdaldunak zituzten haurrak joaten hasi zitzaizkienean hizkuntza-ereduak jartzea planteatu zuten. Elebitasunaren inguruan tesia egitea pentsatu zuen, baina zuzendaririk aurkitu ezinda ibili zen. Deustuko irakaslea zen Juan Plazaola jesuitaren bitartez Frantzian erbesteratuta zegoen Julian Ajuriagerrarengana iritsi zen. Hark Estrasburgoko unibertsitatean katedraduna zen alsaziar batengana bidali zuen eta emakume hark lagundu zion doktoretzarekin. Tesiko aztergaia: "Hezkuntza elebiduna Hego Euskal Herriko ikastoletan". Ordurako ezkonduta zegoen eta bi ume zituen eta irakasle lanean zebilen eta erronka handia izan zen.

  • Mari Karmen Garmendia Gerraosteko antzerkigintza

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Ez zuen antzerkirik sekula egin, baina laguntzen ibiltzen zen. Bai Maria Dolores Agirreren taldearen eta bai Iñaki Beobideren taldearen ikusle zintzoa zen. Santo Tomasetan eta San Sebastianetan Antzoki Zaharrean. Herrietara ere joaten ziren eta bertako gazteentzat garrantzitsua izaten zen. Don Manuel Lekuonak prestatutako antzerkiak, klasikoagoak. Xalbador Garmendiak Jarrai antzerki taldearentzat itzulpenak egin zituen, jada modernoagoak.

  • Mari Karmen Garmendia 1997an sinatu zen AEK eta HABEren arteko hitzarmena

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Eusko Jaurlaritzan egon zen sasoian AEK eta HABEren arteko gatazkari irtenbidea ematea tokatu zitzaion. Taldean zituen Josune Arzitondo, Xabier Aizpurua eta Jokin Azkue eta AEK-ko Erramun Osa aipatzen ditu. 1997an sinatu zuten hitzarmena. Gatazkaren nondik-norakoak: AEK eta HABE, elkartuko ez ziren bi bide paralelo zeuden.

  • Mari Karmen Garmendia 70-80ko hamarkadan irakaskuntzan murgilduta

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Franco hil osteko garaia. Gogoan du diru-bilketak egin zirela, besteak beste, Egin eta Deia egunkarientzat eta Erein argitaletxearentzat. Auzolana, dirutan. Santo Tomas Lizeoko irakaslea zen orduan eta irakaskuntzan zebilen buru-belarri. Titulurik ez zuten andereñoek batxilergoa egin zezaten eskolak ematen zituen iluntzeetan eta baita D eta B euskara tituluak ateratzeko ere. Horrez gain, Kataluniatik eredua hartuta, udako eskolak ematen zituzten Loiolan. Euskararekin lotutako batzuk Lazkaon ematen ziren, benediktarretan.

  • Mari Karmen Garmendia Magisteritzan musikako irakaslearekin gertatua; Maritxu Zabalbeaskoa

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Magisteritzan musikako bi irakasle zituzten: Maria Dolores Jauregi, titularra, erregimenekoa, eta Maritxu Zabalbeaskoa laguntzailea. Hirugarren urtean, abesbatza antolatu behar zuela eta Itziar Korta eta bera aukeratu zituen bakarlari gisa. Ikasturte amaieran biei ez gainditua jarri zien. Orduan, Maritxu Zabalbeaskoak bere etxera joan eta berak prestatuko zituela esan zien. Etxean aipatu zuenean konturatu ziren Plazido Domingoren amarekin (Pepita Enbilekin) Eusko Abesbatzan ibilitako Zabalbeaskoatarren familiakoa zela. Familia abertzalekoa eta euskalduna zen. Hari esker gainditu zuten ikasgaia.

  • Garbiñe aperribai Purificacion deitzen zioten gerraostean eskolan

    Garbiñe Aperribai Larrañaga (1932) Arrasate

    Gerraostean gurasoak lanera bueltatu ziren eta bera eskolara, baina dena gazteleraz. Garbiñeri Purificicación deitzen zioten baina berak ez zuen kasorik egiten. Eskolako mojek arratsaldetan ospitalean lan egiten zuten.

  • Andoni Sagarna Donostian bazegoen euskaraz egiteko aukera

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Auzoan, Aldakonea kale inguruan, familia euskaldun asko zeuden. Erosketak eta bestelako kontu asko Grosen egiten zituzten eta bazuten euskaraz egiteko aukera: okinarekin, harakinarekin... Ez zegoen euskaraz egiteko debeku zuzenik, baina ez zegoen euskarazko hedabiderik, ikastolarik... sarri kontu folklorikoekin lotzen zen (Santo Tomasetako euskarazko antzerkia, bertso-saioak...).Torrealdaik `El libro negro del euskera´n azaltzen du Francok ez zuela nahi euskara modernizatzerik. Ikasketa guztiak gaztelaniaz egin zituen arren, ikaskideekin euskaraz egiten zuen. Hala ere, bazeuden konplexuagatik-edo euskaraz egiten ez zutenak.

  • Andoni Sagarna Gaztelania nagusi hezkuntzan; jesuita euskaldunak

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Ume gutxi batzuk ikastolan ibiltzen ziren, baina gainontzeko gehienak ikastetxe erlijiosoetan. Gaztelania zen nagusi hezkuntzan, baina ume euskaldunek euskaraz egiten zuten elkarrekin eskolatik kanpo. Irakasleekin gaztelaniaz egiten zuten, nahiz eta baziren irakasle euskaldun gutxi batzuk. Berak Jesuiten eskolan ikasi zuen. Baziren bi irakasle euskaraz bazekitenak; haietako batek froga bat egin zion, euskaraz zenbateraino zekien jakiteko. Aita Goenaga.

  • Andoni Sagarna Rikardo Arregi; euskarazko alfabetatzearen hasiera

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Rikardo Arregi jende bila zebilen. Batetik, euskaraz idazteko. Andoni soziologia kontuak irakurtzen zebilen garai hartan eta hortaz idazteko eskatu zion. Halaxe idatzi zuen liburu bat Lur argitaletxearentzat. Horrez gain, euskarazko alfabetatzea ere martxan jarri nahi zuen. Euskaltzaindiari proposatu zioten hori bultzatzea eta, ontzat eman ostean, Aingeru Irigarai jarri zuten arduradun gisa. 1969an Rikardo hil egin zen istripuz. Andoni ingeniaritza ikasten zebilen eta eskolan zerbait egiten hasi ziren (hitzaldiak, klaseak...), baina 1970ean soldadutzara joan beharra izan zuen.

  • Andoni Sagarna 1965-1968 bitartean euskara klaseak ematen

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    1965-1968 bitartean euskara klaseak ematen aritu ziren. Ez zuten dirurik jasotzen klaseak ematearren eta utzitako lekuetan ematen zituzten klaseak. Horietako batzuk aipatzen ditu. Ikasle batekin gertatutako anekdota. 1968an, salbuespen egoera ezarri zenean, Martutenera eraman zuten eta lau hilabete egin zituen atxilotuta. Orduantxe hasita zeuden euskara batuaren lehen urratsak eta Martutenen bertan alfabetatze klaseak eman zituzten. Joseba Arregirekin batera egon zen han eta hark aipatu zion Rikardo anaiak berarekin egon nahi zuela.

  • Andoni Sagarna Alfabetatze ikastaroetarako materiala sortzen Gordailuren bulegoan

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Soldadutzan, zorte onez, Donostiara egokitu zitzaion. Ordurako Joxe Bernardo Jauregi eta Mikel Arregi alfabetatze kontuetan zebiltzan Donostian eta haiekin batera hasi ziren, baina Gipuzkoa osorako. Hasieran etxebizitza batean izan zuten bulego txiki bat, baina garesti ateratzen zitzaien eta Gordailukoek zuten bulegoa partekatu zuten gero, gastuak banatzeko. Gordailu zer zen; ikastoletarako materiala sortzeko bulegoa eta material didaktikoa saltzeko denda. Arantxa Allur. Alfabetatze ikastaroetarako materiala sortzen jardun zuten eta `Lehen Urratsak´ kaleratu zuten. Bateratze bilerak Eibarko Arrate Kultur Elkartean. Imanol Laspiur.

  • Andoni Sagarna 1971n etena euskarazko alfabetatzean

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    1971n ingeniaritza ikasketak amaituta zituen eta Arrasateko Eskola Politeknikora joan zen irakasle lanera. Astea han pasatzen zuen familiarekin eta asteburuetan itzultzen ziren Donostiara. Euskarazko alfabetatze kontuak politizatzen ari zirela eta, Euskaltzaindiak Arrasaten egin zen bilkura batera deitu zituen. Alfabetatzea berrantolatu behar zela eta batzorde batzuk sortuko zituztela esan zen, baina ez zen hala izan eta ordura arteko alfabetatze-eredua eten egin zen.

  • Andoni Sagarna Euskararen inguruan zebilen edonor susmagarri I

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Gerraosteko giro politikoaren ingurukoak. Giroa itogarria zen, euskararen inguruan zebilen edonor zen susmagarri. Horrez gain, herritarren artean ere susmo txarrak zeuden, bai alderdi batekoekin eta bai bestekoekin. Bera ez da inoiz alderdi politiko bateko kide izan. Inplikazio politikorik izan gabe ere, lau hilabete pasa zituen Martuteneko kartzelan eta alde eginda ere ibili behar izan zuen, guardia zibilak bere lantokira joan zirenean. Egoera horiek neke fisikoa eta psikologikoa eragiten dute. Geroago Egunkaria ixtera joan zirenean bizitakoak.

  • Andoni Sagarna Euskararen inguruan zebilen edonor susmagarri II

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Poliziarekin pasatako estutasunak. Arrasaten lanean zebilela, Parisera joan behar zuela eta Gobernu zibilera pasaportea zigilatzera joan zenean bizitakoak. Beste behin, Arrasaten bizi zirela, guardia zibilak joan zitzaizkien etxea miatzera. Gerora jakin zuten gau hartan guardia zibil bat hil zutela. Behin fitxa bat irekitzen zizutenean, fitxa horrek iraun egiten zuen urteetan. Euskara politizatu egin da eta, inplikazio politikorik eduki ez arren, beti susmopean zeuden. Sasoi gogorra bizi izan zuten, beti beldurrez.

  • Miren Azkarate Villar Giro euskaltzale eta abertzalean hazia

    Miren Azkarate Villar (1955) Donostia

    Mirenen etxean euskaraz hitz egiten zen. Garai hartan Donostiako giroa ez zen oso euskalduna. Ahizpa eta biak Karmele Esnalen ikastolara joan ziren. Familia abertzaleak ziren han elkartzen ziren denak. Batxilergoa ikasten hasi zenean bukatu zen Mirenentzat euskal giro horretako bizimodua.

  • Miren Azkarate Villar Karmele Esnalen ikastola

    Miren Azkarate Villar (1955) Donostia

    Ahizpa eta biak Karmele Esnalen ikastolara joan ziren. Orduan etxebizitza arrunt bateko gela bat zen. Erabiltzen zuten materiala aipatzen du: txotxak, 'Xabiertxo' eta 'Martin txilibitu' liburuak, arbela... Adin ezberdineko haurrak elkarrekin egoten ziren. Eskola klandestinoa zen. Jaunartzea euskaraz egin zuten, aparteko parrokia batean.

  • Miren Azkarate Villar Ikastolan Elbira Zipitriaren metologia jarraitzen

    Miren Azkarate Villar (1955) Donostia

    Karmele Esnalek Elbira Zipitriaren metodologia jarraitzen zuen. Ikasten zituzten abestiak gerra aurreko ikastoletarako prestatutakoak ziren. Ipuin eta abestietan asko oinarritzen ziren. Karmelerekin trebatzen andereño bat baino gehiago egon ziren. Inspekziorik ez du gogoan.

  • Miren Azkarate Villar Ikastolatik mojen ikastetxera: aldaketa gogorra

    Miren Azkarate Villar (1955) Donostia

    8 urtera arte giro euskaltzalean ikasten egon ondoren, sekulako aldaketa izan zen Mirenentzat San Bartolome mojen ikastetxera pasatzea: arauak, uniformea, hizkuntza... Mojen ideologia.

  • Miren Azkarate Villar Unibertsitate garaian giro euskaltzalea berreskuratzen

    Miren Azkarate Villar (1955) Donostia

    Filosofia eta Letrak karrera egin zuen Donostiako EUTGn (gaur egun Deustuko Unibertsitatea). Hirugarren urtean Filologia Erromanikoa aukeratu zuen. Berak karrera amaitu zuenerako Euskal Filologiako lizentziatura martxan zegoen dagoeneko. Euskaltzale giroan murgildu zen berriz. Patxi Altunak alfabetatze klaseak eskaintzen zituen eta Mirenek Euskaltzaindiaren D titulua atera zuen. Aldi berean Hizkuntza Eskolan klaseak ematen ere aritu zen.