Euskara eta politika

• Mariaren Lagundiko mojak eta "hermanita"k

  Begoña Iturbe Linzoain (1958) Begoña Kapanaga Atorrasagasti (1959) Bergara

  Mariaren Lagundiko mojen artean mailak zeuden: mojak eta "hermanitak". Mojak dotea zutenak izaten ziren, eskolak ematen zituztenak eta gaztelaniaz hitz egiten zutenak. "Hermaniten" artean, berriz, inguruetakoak ziren asko, euskaldunak; haiekin harremana euskaraz izaten zen. Mojen artean, asko espainiarrak ziren, baina bazeuden bertako nazionalistak ere.

• Zinekluba Eibarko Arrate Kultur Elkartean III

  Felix Arroitajauregi Altuna (1940) Eibar

  "Calle Mayor" filma izan zen euskaraz lehenengo aldiz aurkeztu zen filma Arrate Kultur Elkartean. Aurkezpena euskaraz izateak alde eta kotrako jarrerak izan zituen ikusleen artean.

• Gerra aurreko euskarazko eskolak

  Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

  Etxaide kaleko ikastolara joan zen, hiru urterekin. Arantzazuko Amaren ikastola. Irakasle bere izeba bat zegoen, eta andereño Maxepa. Dena euskaraz ikasten zuten. Gerra hasi arte. Neska eta mutil elkarrekin gelan. Alde Zaharrean Muñoaren eskola zegoen.

• Emakumeek antolaturiko diru-bilketak

  Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

  Elvira Zipitria gaixotu egin zen bere azken urteetan eta Maria Dolores Agirrek askotan zaintzen zuen. Batez ere emakumeak biltzen hasi ziren, Donostiako dendarien dendetan, euskararen inguruko erabakiak hartu eta diru-bilketak egiteko.

• Jaiotzean Ignacio izena jarri zioten arren, beti Iñaki

  Iñaki Arriaran Muruamendiaraz (1946) Bergara

  Bera jaio zenean ez zuten uzten euskarazko izenik jartzen eta Ignacio jarri zioten. Baina etxean beti Iñaki izan da eta soldadutzan bakarrik deitzen zioten Ignacio. Behin epaitegira joan zen batean izena euskaratzera joan zen lagun batekin topo egin zuen eta berak ere aldatu egin zuen.

• Euskarazko hitzak grabatzeko, baimena behar

  Iñaki Arriaran Muruamendiaraz (1946) Bergara

  Abestien hitzak, grabatzeko baldin baziren, "Información y Turismo"ra bidali behar izaten ziren, baimena lortzeko. Bakarka atera zuen diskorako zazpi letra bidali zituen; bost onartu zizkioten eta bi kanpoan utzi.

• Aranzadi Ikastola: irakasleak 1973an

  Arantzazu Narbaiza Erdabide (1950) Bergara

  Bergarako Ikastolan lanean hasi zenean berarekin batera zeuden beste irakasleak ekartzen ditu gogora: Izaskun, Pili, Karmentxu, Kontxita, Maria Victoria, Lide, Don Jose, Jazinto... Dominikoen errektore Fernando Etxeberria, ikastolako zuzendari izendatua izan zen. Mari Karmen Amasorrain eta Florita aipatzen ditu irakasleen artean baina, elkarrizketaren ostean argitu digunez, bi horiek hurrengo urtean hasi ziren ikastolan lanean. 

• Eibarko ikastolako idazkari lanpostua lortzeko, ideologia politikoa izkutuan

  Maria Luisa Ruiz Arana (1934) Eibar

  Erbestetik bueltan Eibarren hasten zegoen ikastolako idazkari bezala nola hasi zen lanean. Ikastolan lanean hasi zenean, batzordeko inork ez zekien EMK-ko militantea zela eta jakin zenean, batzordekide batek esan zion lehenago jakin izan balu ez zela sartu izango idazkari bezala lan egitera.

• Ostiraletan jai, bikotea bisitatzeko

  Maria Luisa Ruiz Arana (1934) Eibar

  Ikastolan lanean oso gustura aritu da. Bere bikote Jon Etxabe orduan abadea zen eta kartzelako azkenengo urtea Kataluniako abade-etxean egin zuen eta ostiralero joaten zen bera bisitatzera. Ikastolako bulegoa Markeskuan zegoen.

• Haurreskola gisa hasi zen euskarazko eskolak ematen

  Dominika Madinabeitia Elorza (1938) Eskoriatza

  Josu Oregi eta Jose Amilibia joan zitzaizkion Bergaratik bila, euskarazko eskolak emateko. Amilibiaren emazteak, Lide Mujikak (Oregi diote, baina Mujika da), eta Maria Victoria Arizmendik akademia zeukaten. Berea, euskarazkoa, haurreskola gisa hasi zen.

• Agustina Lizarazu maistra zuen amona

  Luis Mari Intxaurrandieta Aizpurua (1946) Lezo

  Baliabiderik ez zuten familietako haurrei eskolak ematen zizkien etxean bertan. Bi zatitan banatuta zegoen etxabe hura: zati batean aitaren aroztegia zegoen eta, bestean, Kale Nagusira ematen zuen "Auxilio social" zeritzon amonaren lokala.

• Lehenengo euskarazko eskola Manuela Larrearena

  Luis Mari Intxaurrandieta Aizpurua (1946) Lezo

  Manuela Larreak jarri zuen Lezon lehenengo euskarazko eskola. Euskara hutsean ematen zituen eskolak. Zer erakusten zuen kontatzen du.

• Euskaraz aritzeko beldurrez

  Luis Mari Intxaurrandieta Aizpurua (1946) Lezo

  Garai hartako beldurra du hizpide. Aita atxilotua izan zirela kontatzen du; osaba ere ihesean ibili zen. Nahiz eta lagun artean euskaraz egin, debekatuta zegoenez, beldurrez ibiltzen zirela dauka gogoan. Euskaraz bizi ziren etxean.

• Etxean euskaraz, baina lagunartean bietara

  Maria Dolores Manso Berasarte (1944) Lezo

  Ama abertzalea zen. Jose Antonio Agirreren kontuak kontatzen zizkien. Amak kontatzen zien behin ia kartzelara eraman zituztela euskaraz hitz egitearren. Beraiei ere askotan esaten zieten "habla en cristiano". Etxean euskaraz egin arren, lagunartean bietara egiten zuten.

• Eskoletan eraztun zigortzailearen erabilera noiz kendu zuten

  Juan Mari Beltran Argiñena (1947) Donostia

  Bere anai zaharrenak eraztunaren legea ezagutu zuen (eskolan euskara erabiltzearren zigorra ezartzen zuena); 1955ean Gipuzkoa, Araba, Bizkaia eta Nafarroako gotzainek eskatuta kendu zuen legea Francok.

• Mendiolako eskolan euskara galarazita

  Iñaki Madinabeitia Elorza (1946) Eskoriatza

  Adin desberdinetako 15-20 ume egotera iritsi ziren Mendiolako eskolan. Apaiza zuten maisu. Garai horretan gazteleraz hitz egitera derrigortuta zeuden eta izugarrizko trauma izan zen beraientzat. Euskaraz hitz egiteagatik zigorrak izaten ziren. Goizean goiz, eskolara joan aurretik, meza-mutil eginkizunetan ibiltzen zen egunero.

• Erdaraz ez jakiteagatik maisuak jo

  Joxe Ramon Okaranza Otadui (1946) Eskoriatza

  Eskolako maisua gogorra zen. Erdaraz ez jakiteagatik jo egiten zituen.

• Gizarte-klase altu samarreko euskaltzaleen garrantzia

  Mikel Zalbide Elustondo (1951) Donostia

  Donostiak tradizio handia izan du kultura kontuetan XIX. mendeko azken herenetik. Gerraostean ere baziren erdi-goi mailako euskaldunak (mediku, ingeniari...): Carlos Santamaria, Zumalabe... Garrantzitsua zen euskaltzale horien lana, askotan beraiek zeudelako kultura-mugimenduen atzean, esaterako, ikastolen sorreran. Maria Dolores Agirrek antzerkia egiten zuen eta euskara klaseak eman ere bai. Bilbotik jendea etortzen omen zitzaion euskara ikastera. Mitxelena, Nemesio Etxaniz... lan handia egin zuten euskara klaseak ematen.

• Espeleologia taldekoei euskara irakasten zien San Telmon

  Mikel Zalbide Elustondo (1951) Donostia

  Ikaskide batek animatuta Aranzadiko kide egin zen eta espeleologian ibiltzen zen. Taldekideei euskara klaseak ematen aritu zen, San Telmo museoan materiala gordetzeko zuten lokalean. San Telmoko sarreran atezaina egoten zen, pistola eta guzti. Barandiaran eta Jesus Altuna ezagutu zituen garai hartan. Aranzadin, euskaltzaleak eta natura zaleak.

• Arami elkartea eta andereñoen erresidentziaren sortzaileak

  Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

  Gurasoen familiak abertzaleak eta euskaltzaleak ziren, batez ere amaren aldekoa. Gerraosteko isiltasunean beraien etxean jakiten zituzten euskararekin edo abertzaletasunarekin lotutako kontuak. Maritxu Barriolarekin, Delia Laurobarekin, Esnaolatarrekin... harremana zuten. Magisteritza ikastekotan zegoela, andereñoen erresidentziaren berri eman zien Lazkaon apaiz zegoen Jaxinto Fernandez Setienek. 1964an sortu zen erresidentzia eta haren kudeaketa Agirretxe frantziskotarrek sortutako Arami emakume elkartearen esku geratu zen. Pakita Arregi zen burua. Bultzatzaile eta laguntzaileak nortzuk izan ziren: Karlos Santamaria, Koldo Mitxelena, Joxe Murua, Inazio Garmendia (bere aita), Juanito Goia eta Iñaki Gurutziaga, Groseko Zilbeti botikaria... Emakumeen artean, Aramiz gain, Maritxu Barriola.