Euskara eta politika

• Irakasle euskaldunaren ostean, maistra frankista

  Mari Tere Areitioaurtena Bikandi (1930) Amorebieta-Etxano

  Gerra amaitu eta Mari Tere etxeratu zenean, eskolak itxita zeuden. Eibartik familia bat etorri zen elizaz arduratzeko eta gizonak eskolak ematen zizkien, euskaraz. Ondoren, maistrak etorri zirela eta, Eubako eskolan hasi zen Mari Tere. Zirgotu egiten zituen euskaraz egitearren. Orduan ikasi zuen Franco nor zen.

• Euskara debekatuta; guardia zibilak kaleak zaintzen

  Ixidor Solupe Zulaika (1948) Elgoibar

  Ongarri elkartearen dantza-taldeko ume askok ez zekitela euskaraz dio. Gainera, garai hartan debekatuta zegoen euskara erabiltzea. Guardia zibilak asko ibiltzen ziren kalean eta berari behin baino gehiagotan ohartarazi zioten euskaraz egiteko. Baina berak ez zekien gaztelaniaz.

• `"Borono" esaten zioten, gaztelaniaz ondo ez zekielako

  Ixidor Solupe Zulaika (1948) Elgoibar

  Pilar ikastetxean ikasi arren, txarto egiten zuen gaztelaniaz. "Borono" deitzen zioten. Ikastetxeko fraide gehienak erdaldunak ziren. Bi irakasle euskaldun izan zituen: Arrasateko Inazio Arzamendi eta Ondarroako Juan. Baina haiek ere debekatuta zuten euskaraz egitea. Elgoibarren ez zen euskararik entzuten. Zekitenek etxean erabiltzen zuten euskara, kalean ez, zigorren beldur.

• Ikurrinaren koloreak debekatuta

  Ixidor Solupe Zulaika (1948) Elgoibar

  Umeen euskal jaietan ez zen ateratzen ikurrinik, 1977ra arte ez zen legeztatu eta. Hiru koloreak (ikurrinarenak) debekatuta zeuden. Elorrako banderak hiru koloreak zituen eta arazoak izaten zituen horrekin.

• Elgoibarko ikastolako lehen belaunaldietako ikaslea

  Iñaki Odriozola Sustaeta (1961) Elgoibar

  Ikastolako lehen belaunaldietako ikaslea izan zen. Gelak han eta hemen sakabanatuta zeuden. Inspektore eta guardia zibilekin arazoak izaten zituzten. Hasiera zen eta ikasmaterialik ez zegoen. Itzulpen asko erabiltzen zuten; `Xabiertxo´ eta `Martin Txilibitu´ liburuak. Zer irakasle izan zituen; irakasleak gazteak ziren eta motibatuta zeuden. Antton Aranbururekin kantuan aritzen ziren.

• Pilar ikastetxean dena gaztelaniaz

  Iñaki Odriozola Sustaeta (1961) Elgoibar

  9-10 urterekin Pilar ikastetxean hasi zen. Eskola guztiak gaztelaniaz ziren han. Fraideak zituen irakasle. "Mugimendu"ko irakasle bat ere bazegoen eta estu hartzen zituen ikastolatik zetozen ikasleak. Fraide euskaldun gutxi batzuk ere bazeuden. "Hermano" Luis euskaltzalea zen; koruan euskarazko abestiak sartzen zituen.

• "Juventud elgoibarresa"ren kultur-ekimenak

  Sebas Larrañaga Uriguen (1956) Elgoibar

  "Juventud elgoibarresa" tik kultur ekimenak antolatzen zituzten: hitzaldiak, euskal astea... Oso zaila izaten zen edozer gauza antolatzea, baimenak eskatu behar izaten zirelako. Dirua lortzeko, dendaz denda ibiltzen ziren. Hizkuntza ere lantzen zuten beraien taldean. Atal desberdinak zituen "Juventud elgoibarresa"k.

• Ongarrik antolatutako Juan San Martinen hitzaldia

  Begoña Mugerza Oria (1953) Gloria Mugerza Oria (1941) Elgoibar

  Ongarri elkarteak antolatutako hitzaldiak. Juanito San Martinen hitzaldiaren kartela gaztelaniaz zegoen, baina azpian letra txikiz jartzen zuen hitzaldia euskaraz izango zela. Baimena eskatu behar izaten zen Gobernu Zibilean gauza guztietarako eta gero dena justifikatu behar izaten zen. Batzuetan Gobernu Zibilera azalpenak ematera ere joan behar izaten zuten.

• Abade euskaltzaleak Elgoibarren

  Begoña Mugerza Oria (1953) Gloria Mugerza Oria (1941) Elgoibar

  Abade euskaltzaleak egon ziren Elgoibarren. Juan Beristain mutrikuarrarekin hasi zen ikastola (ofizialki). On Karlos Agirrek ere asko lagundu zion ikastolari. Garai hartan ikastolaren zati handi bat elizaren lokaletan zegoen. Haren multikopista erabiltzen zuten. Ongarri elkartekoei ere asko lagundu zien euskarazko kontuekin edo testuak idazmakinaz pasatzen. Urrestillakoa izan arren, Elgoibarko euskararekin ere moldatzen zen.

• Ongarri elkarteak antolatutako hitzaldiak

  Begoña Mugerza Oria (1953) Gloria Mugerza Oria (1941) Elgoibar

  Gipuzkoako Foru Aldundiak asko laguntzen zien garai batean eta Gloriak dio gutun bat ere baduela antolatzen zituzten hitzaldiengatik eskerrak ematen. Emakumeak ere ekartzen zituzten hitzaldiak ematera, esaterako, Pilar de la Cuadra idazlea. Usparitza ginekologoaren hitzaldia ere emakumeei zuzendua izan zen. Mikel Laboa ere egon zen behin eta abestu ere egin omen zuen. Iñaki Linazasoro ere sarri egoten zen. Saiatzen ziren emakumeen alde gauzak egiten. Lan handia izaten zen hitzaldiak antolatzea, baimenak eskatzea eta abar. Gainera, dena justifikatu egin behar izaten zen eta "espiak" ere ibiltzen omen ziren gero.

• Gabiriatik kanpo emanaldiak eta irratsaioko pasartea

  Nikolas Alustiza Gabiria (1925) Gabiria

  Gabiriatik kanpo ere joaten ziren antzezlanak erakustera. Behin Donostiara joan ziren pasarte bat grabatzera Radio San Sebastiánen: orduan astelehenetan irratsaio bat egoten zen euskaraz, eta han emateko grabatu zuten pasartea.

• Elgoibarko ikastolaren eraikin berriaren bultzatzaile nagusiak

  Andres Alberdi Gorostiaga (1950) Getaria

  Ikastolaren eraikin berria sortzen Jesus Bilbao, Juanjo Araolaza eta Felix "Parapan" ibili ziren, beste batzuen artean.

• Gerraostean euskara baztertu

  Joxe Arriaran Aranburu (1926) Arrasate

  Gerrarekin ikastolak kendu eta eskoletan euskaraz mintzatzea debekatu zuten. Maisuak jartzen zizkien zigorrak gogoan ditu Joxek.

• Hezkuntzako hizkuntza-ereduen sorrera

  Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

  Parte-hartze zuzena izan zuen hezkuntzako hizkuntza-ereduen kontuan, Xabier Mendiguren eta Mikel Lasarekin batera. Eusko Kontseilua Nagusia, Karlos Santamaria zen Hezkuntza Sailburu. Mari Karmen Altzueta. Gizarte-laguntzaile eskola sortu zuen eta gerora bere zuzendari izan zen hezkuntzan. Eskolara guraso erdaldunak zituzten haurrak joaten hasi zitzaizkienean planteatu zuten ereduena.

• `Euskara eta Literatura´ ikasgairako testu-liburuak sortzen

  Angel Ugarteburu Meabebasterretxea (1942) Berriatua

  1982an Elgoibarko Institutuan lanean hasi zen. Garai hartan euskal ereduak bultzatzeko hiru institutu izendatu ziren (Elgoibar, Hondarribia eta Hernani). Elgoibarko institutuko Euskara Mintegiko kideek `Euskara eta Literatura´ ikasgairako lau testuliburu prestatu zituzten 1985etik 1990era bitartean, institutuetan erabiltzeko, eta Elkar argitaletxeak kaleratu zituen. Beste ikasgai batzuetarako (historia, matematikak) euskarazko testuliburuak sortu ziren. Saioka.

• Elgoibarkoa institutu "pilotua"; hizkuntza-ereduak

  Andres Alberdi Gorostiaga (1950) Getaria

  1979an, Eusko Kontseilu Nagusiaren baitan hainbat eskola eta institutu euskalduntzeko urratsak eman ziren. Mari Karmen Altzueta eta Xabier Mauleon ibili ziren zeregin horretan. Elgoibar, Hondarribia eta Hernaniko zentroak, institutu "pilotu" izendatu ziren eta ordutik irakasle berri guztiek gaztelaniaz gain euskara ere jakin behar zuten. Institutuan hasieran hiru ereduak zeuden: A, B eta D.

• Elizak lokalak uzten zizkion ikastolari

  Maria Elena Mujika Igartua (1944) Eibar

  Elizak asko lagundu zuen Eibarko ikastolako sorreran eta garapenean, lokalak uzten. Apaizen bat ere laguntzen ibili zen. Falangisten lokal zaharrean ere egon ziren klaseak ematen.

• Eibarko ikastolako arduradun 1966-1972 bitartean

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  Eibarko Ikastola 1960. hamarkada hasieran sortu zen. Serafin Basaurik 1966. urtean (elkarrizketan 1967 dio) hartu zituen ikastolako ardurak (diruzain, idazkari...). Garai hartan oraindik ere lokaletan ematen zituzten eskolak (Zezenbiden), baina indartzen ari zen (1967. urtean pasa zen ikastola guraso elkartearen eskuetara). Garai hartan bi irakasle besterik ez zeuden: Mari Tere Munduate eta Marisol Aranzeta. Serafin Ikastolako arduradun zegoela, Margarita Murgizu kontratatzea lortu zuten. Imanol Larrañaga ere orduan sartu zen ikastolan, eta baita Amaia Aseginolaza ere (eta, ondoren, beste batzuk). Ikastolarako dirua lortzeko hainbat ekitaldi antolatzen zituzten. Hasiera batean, ume txikientzako klaseak bakarrik zeuden; gero ikasketa guztiak egiteko aukera jarri zuten.

• Euskarazko liburuak ganbaran

  Irene Salaberria Kortaberria (1940) Lezo

  "Estado de Excepción" izendatu zutenean, Ireneren aitak etxean zituzten euskarazko liburuak ganbarara eraman zituen. Behin, soldaduak zebiltzala, Irenek ganbarara igo zitezen esan zien, eta koadro batzuk atera zituzten.

• Bizi guztia euskalgintzan

  Felix Etxeberria Larrañaga (1926) Elgoibar

  "Cooperativa Elgoibarresa" denda nola sortu zen azaltzen du. Ekin gazte taldean ere egon zen Felix. Euskalgintzan jardun izan du bizi guztian.