Euskara eta politika

• Angel Iriondo kantu lehiaketara Hernanira

  Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

  Euskal kantak ikasi egiten zituzten. Familiaren interesaren arabera. Angel Iriondo `Angelo´ zen abeslari ezagunenetakoa herrian. Bereziartua organo-jotzailearekin entseatzen zuen. "La voz de España"ren lehiaketan parte hartu zuen. Egunkari banatzailearekin joan zen Hernanira.

• Euskara bultzatzeko ekitaldietara `Ixkiña Mutriku´monologoarekin

  Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

  Leku askotan antzeztu zuten `Aitona eta biloba´ antzezlana. Berak monologoak egin izan zituen euskaraz. Esaterako, leku askotan egin zuen `Ixkiña Mutrikun´ monologoa : Bermeon, Soraluzen, Urretxun... Euskarazko ekitaldiak antolatzen ziren herrietan musika, dantza, antzerkia eta bestelakoak nahastuta. Ekitaldi horien barruan sartzen ziren euren antzezlan eta monologoak, laburrak izaten ziren eta.

• Andra Mari dantza taldeak antolatutako ekitaldietara

  Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

  Berak gehien egin zuen monologoa `Ixkiña Mutrikun´ izan zen. `Aitona eta biloba´ antzezlana Eibarren antzeztu zuten lehen aldian oso jende gutxi egon zen eta denbora batera berriz antzeztu zuten. Hango ekitaldian Andra Mari dantza taldekoek parte hartu zuten. Talde horretakoek antolatutako ekitaldietan parte hartu zuen gero berak `Ixkiña Mutriku´ monologoarekin Bermeon eta Berrizen.

• Ez zuen dirurik jasotzen monologoengatik

  Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

  Jose Zubiaurre eta biak ibiltzen ziren monologoak egiten. Dekorazioak Dimas Gilek prestatzen zizkien. Berak ez zuen dirurik kobratzen monologoak egitearren; euskara bultzatzearren izaten zen. Taldeak beste herrietara joaten zirenean zerbait kobratuko zuela uste du. Bilboko Arriagako ekitaldia Alfontso Irigoienek antolatu zuen.

• Mutrikura monologoa egitera joan zenekoa

  Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

  Gogoan du behin Mutrikura joan zela monologoa egitera eta bertsolariak ere bazirela. Berak Itziar Aizpurua eramatea proposatu zien, baina berarekin eta bertsolariekin nahikoa zutela esan zioten.

• Mendira joateko ere baimena behar

  Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

  Gauza guztietarako baimena behar izaten zen, baita mendira joateko ere. Zapatetan antzematen zuten nor zen guardia zibila. Ibilaldi batera Balmaseda ingurura joan zireneko kontuak. Euskarazko antzerkietan ez zuten inoiz arazorik izan.

• Mendia eta euskaltzaletasuna

  Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

  Mendi-ibilaldietan izandako arazoak. Esaterako, Andoni Arrizabalaga beraiekin ibili zenean eta guardi zibilak haren bila. Urbiatik jaitsi eta alboko mendira igo ziren ikurrina handi batekin. Euskal Herri osoko mendizaleak zeuden eta beraiek ere atzetik joan ziren. Behera jaitsitakoan, guardi zibilak zituzten zain. Mendia euskaltzaletasunarekin lotu izan da; gutxi zekitenek ere euskaraz egiten zuten han.

• Mendian abesteko ohituraren inguruko anekdota bitxia

  Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

  Mendian abestu ere egiten zen euskaraz. Atxilotuta egon zen batek kontatu zien komisaldegian erakutsi zizkioten argazkietan Angel Iriondo eta biak agertzen zirela Urbian kantuan, elkarri lepotik helduta.

• Mendia eta euskara; mendian abesten

  Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

  Mendian abesteko zaletasuna egon izan da. Gogoan du behin Gorizen borobilean eseri eta abesten jardun zutela. Beste behin Curavacas jaisten ere bai. Mendia garrantzitsua izan da euskararentzat. Kalean errazegi jo izan dela gaztelaniara dio. Mendian nagusiagoekin ibiltzen zen askotan eta haiekin beti euskaraz. Oporrak hartu eta Urbiara joaten ziren astebeterako.

• Joseba izenaren inguruko gorabeherak

  Joseba Konde Zubiaurre (1954) Elgoibar

  Aitari ez zioten utzi Joseba izena jartzen erroldan eta Jose Ramon ipini zioten. Beti Joseba esan izan diotenez, berandura arte ez zuen jakin Jose Ramon zeukanik izena. Halako kontuak erraztasun handiz asumitzen zituztela dio.

• Euskararen egoeraz eta etorkizunaz gogoeta

  Joseba Konde Zubiaurre (1954) Elgoibar

  Bere ezagun batek esaten du 60ko hamarkadako errentetatik bizi garela, emankorra izan zelako garai hori. Euskararen egoeraren inguruko gogoeta egiten du. Gaur egun erakundeak eta legeak alde ditu euskarak eta pentsatu daiteke horrekin gauza handi bat egitera jo behar dugula. Baina bere ustez gauzak berriz ere txikitik egitea da bidea, 60ko hamarkadan egin zen antzera.

• 50 hamarkada erresistentzia txikiko garaia

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  1950 hamarkadan oso erresistentzia txikia izan zen. 1960 inguruan hasi zen zer edo zer. Etsipen garai handia egon zen. Euskara aldetik ere, beherakada handia izan zen.. Transmisioa eten egin zen, baita familia abertzaleetan ere. Hori ere kritikatu egin behar da. Francok eta erregimenak kalte handiak egin zuen, baina etxe barruan ere erabilera eta transmisioa eten egin zen.

• Tertuliak Eibarko Klub Deportiboan

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  Igande goiz guztietan ikastaroak ematen zituen Deban, Arrasaten... beti politikako kontuak. Larunbat arratsaldeetan, berriz, Klub Deportiboko tertuliak izaten ziren: Imanol Laspiur, Juan San Martin, Santi Arizmendiarrieta, Paulino Larrañaga, Bittor Kapanaga... Bakoitzak bere paperak eta kontuak eramaten zituen eta ordu txikiak arte egoten ziren berriketan. Santi Arizmendiarrietak, esate baterako, Toribio Etxebarriaren gorabeherak kontatzen zituen. Juan San Martinek ere beti zuen zer kontatu. 1955-1960 bitartean izan zen, batez ere.

• Euskara eta euskal mundua hobetu, klandestinitatean

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  Klandestinitatean sartu zirenean oso zail ikusten zuten orduko egoera aldatzea, baina bai uste zuten euren borrokarekin euskara eta euskal mundua hobetzeko aukera egongo zela. Talde hartako hiru pertsonaia nagusien artean (Basauri, Laspiur eta San Martin), euskarak eta hizkuntzak toki handia bete izan du beti, horixe zen giltza. "Zer lortuko juagu? Burrukan egin, behintzat!"

• Euskaltzaindiaren biltzarra Eibarren

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  1959. urtean Euskal Kongresua egin zen Eibarren. Oso ekitaldi ederra izan zen, euskara kalera ateratzeko urrats handia izan zelako: antzerkiak, olerkiak,... Udaletxean Euskaltzaindiaren biltzarra egin zen eta San Martinek ponentzia bat aurkeztu zuen Juan Antonio Mogelen inguruan. Laspiur, San Martin, Zubiaurre eta Basauri izan ziren ekitaldia antolatzen ibili zirenak, beste lagun batzuekin batera. Udalaren jarrera ere ona izan zen. Esteban Eguren zen alkate eta euskaraz egin zuen hitzaldia. Aurreko alkateak baino askoz herrikoiagoa eta euskaldunagoa zen. Gipuzkoako bertsolari txapelketa ere antolatu zen, Manuel Olaizola Uztapidek irabazi zuena. Francoren sasoian horrelako ekitaldi bat antolatzea sekulako arrakasta izan zen eta mugarri izan zen Eibarko eta Euskal Herriko mugimendu euskaltzalean.

• ETA 60ko hamarkadan

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  1960. urtean ezkondu egin zen, eta urtebete geroago kartzelan sartu zuten. 1961eko uztailaren 18an ekitaldi handia antolatu zuten agintariek altxamenduaren 25. urteurrena ospatzeko. ETAk erabaki zuen ekintzaren bat egin behar zuela Donostian: banderak erretzea eta Donostiara zihoan tren berezi bat (falangistekin) bere bidetik ateratzea. Horren erantzun modura, ETAko kide mordoa atxilotu zituzten. Serafinek alde egin zuen Logroñora emaztearekin batera (haurdun zegoela), baina hantxe harrapatu zuten. Martutenera eraman zuten. Martutenen irudi gogorrak ikusi zituen, batez ere Imanol Laspiur jipoituta eraman zutenean. Ondoren Carabanchelera eraman zuten, sei hilabetez. Kartzelan zegoela jaio zen bere lehenengo semea. ETAko kide gehienak zeuden bertan: Madariaga, Iriarte, Albizu... Kartzelatik irten eta ALFAra itzuli zen lanera, arazorik gabe.

• 60ko hamarkada itxaropen garaia

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  1962. urtetik aurrera itxaropenerako tarte bat sortzen hasten da. La era de Trujillo liburuak ere eragin handia izan zuen garai batean (Galindezek idatzitakoa). Euskal arazoa mundu mailan ezagutzen hasi zela konturatu ziren. Aita Santu berriak ere mundua beste begi batzuekin ikusteko aukera ireki zuen (Eliza Katolikoa berriztu zuen). Hortik aurrera, 1960ko hamarkada guztian, itxaropena eta mundua aldatzeko gogoa nagusitu zen guztien artean.

• Lehenengo Euskal Jaiak

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  1960. hamarkadan Euskal Jaiak ere hasi ziren. Oso egun ederrak izaten ziren, emozioz betetako egunak: euskal mundua eta euskara kalera ateratzeko aukera zen. Eibarko euskal jaiak Kulturalak antolatu zuen: Julio Sarasua, Garate "Koronel Txikixa", Luis Alberto Aranberri "Amatiño"... Ezkertiarren aldetik kritika egin zitzaion (folklore hutsa zela), baina oso ederrak izan ziren, batez ere euskal mundua kalera ateratzeko. Herri guztietako jendea biltzen zen; ehunka dantzari etortzen ziren Eibarrera. Serafin bera ez zen ibili antolatzaileen artean.

• Laspiurren eta beste kide batzuen lana euskalgintzan

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  Euskarazko klaseekin hainbat urtez jardun zuten. Imanol Laspiur izan zen lan gehien egin zuena; lan gehien, luzeen eta metodologia zehatzena erabili zuena. Beste hainbat ere ibili ziren: Joxe Antonio Izagirre, Jose Luis Ugarteburu, Bittor Kapanaga, Kontxa Laspiur... Klaseen sorburua 1960 urte inguruan izan zen, Gorrotxategitarren etxean. Bertan biltzen ziren Don Rafael abadea, Juan San Martin, Imanol Laspiur... Umandiren gramatika hartu zuten eta argitaratu egin zuten. Inork ez zuen gramatikarik finantziatzen garai hartan eta eurek argitaratu zuten, dirua handik eta hemendik lortuta. Banaketa ere euren esku egon zen. Umandiren gramatikak garrantzi handia izan zuen garai hartan. Laspiurrek Umandiren gramatika euskaratu zuen eta horixe erabiltzen zuen klaseak emateko. Lehenengo euskarazko klaseak Klub Deportiboan izan ziren. Horretan garrantzi handia izan zuen Juan San Martinek. Berak sortu zuen Euskal Kulturaren Batzordea, eta berak ireki zituen Deportiboko ateak klaseak bertan emateko. Batez ere jende nagusia biltzen zen klaseetan; 6 lagun inguruko taldeak izaten ziren.

• Juan San Martin garaiko eragile nagusia

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  Euskarazko klaseak baino, gehiago gustatzen zitzaizkion alfabetatzeko programak. Euskaraz idazten erakusten zuten, testuak landu, hitzaldiak antolatu, eta abar. Juan San Martin izan zen eragile nagusia, baina Serafin Basauri jarri zuten arduradun. Garai hartan euskaltzain urgazle ere egin zuten Serafin. alfabetatze-kanpainak lantzean behin izaten ziren. Toribio Etxebarria kalean izaten ziren alfabetatzeko klaseak, Aurrezki Kutxaren lokaletan. Serafinekin batera Maite Aranberri eta Amatiño ere ibili ziren. Euskal aditzaren taulen inguruko ikastaroa ere eman zuten. Serafinek berak sortu zituen taulak eta kopia guztiak, etxean, makina txiki batekin.