Euskara eta politika

• Toribio Altzagaren euskarazko antzezlanak

  Mirentxu Agote Aramendi (1933) Donostia

  Toribio Altzagak sortutako antzezlanak ziren beraiek antzezten zituztenak. Mirentxuk ez zuen ezagutu, baina bere amak asko hitz egin zion berari buruz. Dena egiten zuten euskaraz. Ez zuten arazorik izaten, baina baimena eskatzeko antzezlanaren gaztelaniazko bertsioa bidali behar izaten zuten.

• Dimas Gilen laguntza euskarazko antzerkien baimenetarako

  Pello Arrieta Soraiz (1950) Elgoibar

  Dimas Gil lotzen du legalitatearekin; antzerkian laguntzen aritzen zen eta hari esker lortzen zituzten baimenak. Elgoibarko Udaleko akta liburuetan jasota dago 1939an debekatu zutela herrian euskara.

• Euskaraz egitearren, zigorrak San Pedro auzoko eskolan

  Maritxu Loiola Ugarteburu (1948) Elgoibar

  San Pedro auzoko eskolan ibili zen. Natalia maistra elgoibartarrarekin hasi zen; harekin euskaraz ere egiten zuen. Ondorengo irakasleek gazteleraz gogor egin zieten, baita zigortu ere euskaraz egitearren. Psikologikoki zigortzen zituen.

• Eskolako zigorrak

  Maritxu Loiola Ugarteburu (1948) Elgoibar

  Maistrak makilarekin jotzen zituen eta bostehun aldiz idatzi behar izaten zituzten akats ortografikoak edo "no hablaré en euskara". Franco hil zenean, askatasuna sentitu zuten, euskaraz hitz egiteko behintzat.

• Euskarazko kantak abesten zituzten koruan

  Itziar Agirregomezkorta Laka (1956) Sebas Larrañaga Uriguen (1956) Elgoibar

  Beraiek gazteak zirenean Juan Igartuak sortutako koruak ez zuen izenik. Ez zuela ibilbide luzea izan dio Itziarrek. Jende askok parte hartu zuen. Talde handitik otxoteak ateratzen zituen gero, ondoen abesten zutenak aukeratuta. Euskarazko kantak abesten zituzten, asko Arratiako Oihartzunak taldearenak.

• 9-10 urterekin euskarazko gau-eskoletara

  Txomin Mujika Latxa (1952) Elgoibar

  Gabi tabernaren gaineko lokala Txominen amonarena zen. Garai batean Batzokia egon zen bertan. Gero falangearen esku egon zen 40 urtez. Lokal horretan hasi ziren lehenengo gau-eskolak, euskara irakasteko. Txomin hara joaten zenenean `Plaentxi´ eta `Parapan´ ziren irakasleak. Miren Vallejo ere aritzen zela uste du. Hainbat ikaskide aipatzen ditu, gehienak etxean euskaraz egiten zutenak, nahiz eta euskaraz ez zekienik ere bazegoen. Bera aspertu egiten zen. Euskarazko abestiak, "Boga-boga" liburua... Falangeak desfileetarako izaten zituen egurrezko fusilekin jolasean ibiltzen ziren.

• Ume euskaldunak izatearren, zapalkuntza eta irainak

  Amaia Larrañaga Bilbao (1961) Elgoibar

  Auzoko eskolan ibili zen lehenengo. Maistra, Isabel, beldurgarria zela dio. Euskaraz egiteagatik zigortu egiten zituen. Hantxe bizi zen maistra, eskolan bertan. Handik kaleko eskola nazionaletara joan zen. Euskaldunak izatearren zapalkuntza eta irainak jasaten zituzten.

• Euskaldunak izatearren baztertuta

  Amaia Larrañaga Bilbao (1961) Elgoibar

  Euskaldunak izatearren burla egiten zien irakasleak. Erdaraz "erdaltegirik" gabe ikasi zutela dio. Eibarko institutura joan zen gero. Euskaldunak euskaldunekin elkartzen ziren jolas orduan; besteek baztertu egiten zituzten.

• Frontoizarreko eskola

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  Ume-umetan ikasi zuen irakurtzen, amaren laguntzarekin, etxean. Lehenengo eskola Udaletxeko mojetan izan zen. Gero zazpi-bederatzi urte bitartean, Frontoizarreko eskolan ibili zen, eskola nazionalean. Horixe zen Eibarko eskola nagusia 1940 hamarkadan. Maisuetako bat, mantxu bat, falangista zen eta instrukzioak egiten zituzten jolastokian. Gerraosteko sasoirik gogorrena bizi izan zuen eskolan. Oso diru gutxi zegoen. Arropa zahar-zaharrekin ume guztiak. Hotz ere izugarri egiten zuen, kandelak edonon.

• 1963an euskarazko klaseak jasotzen

  Agustin Amasorrain Linazisoro (1950) Bergara

  1963an, bere lehengusuarekin batera, euskarazko klaseetara joaten hasi zen. Talde bakarrean hamabi bat lagun ziren. Ikaskide batzuk aipatzen ditu. 1965ean Jon Oñatibiak euskara radiofonikoa metodoa atera zuen, eta urtebete beranduago Patxi Altunak "Euskara, hire laguna" egin zuen. Txominek liburu asko zituen etxean, gehienak erlijiosoak.

• Euskaraz erakusteagatik, eskola itxi

  Maria Sagrario Miralles Arostegi (1935) Orio

  Eskola hartu zuenean, 200 ikasle zituen. Adinak. Amonari eskola itxi zioten hilabete batzuez, eskolak euskaraz emateagatik.

• Eskolan dena euskaraz

  Maria Sagrario Miralles Arostegi (1935) Orio

  Eskola denak euskaraz ematen ziren eta ikasle erdaldunei hasieran gauza gaztelaniaz azaltzen zizkieten, baina gero dena euskaraz. Garai bateko eta gaur egungo umeak eta gurasoak.

• Guardia Zibila gogor euskararen aurka

  Jose Garate Garate (1940) Otxandio

  Trinidad izeneko maistra izan zuena oraindik bizi da, 98 urterekin. Eskolak erdaraz izaten ziren, eta Josek ez zekien erdaraz berba egiten. Guardia Zibilek bere amandreari euskaraz ez egiteko nola esaten zioten gogoratzen du. Euskaraz egitearren eskolan ez zituzten zigortzen. Josek zortzi urterekin ez zekien erdara zer zen ere. Otxandio aldea oso euskalduna zen.

• Zugastietako eskola

  Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika

  Gerraostean, Oka auzotik Zugastietara joan ziren bizitzen. Gerra aurretik, sei urte zituela, arrebagaz batera joan zen Zugastietako eskolara. Eskola beterik egoten zen. Maistra Castrokoa zen. Hamahiru urtegaz beharrean hasi zen. Zugastietako eskolan hainbat auzotako umeak batzen ziren: Oka, Esturo... Neskak eta mutilak bananduta zeuden.

• Eskola erdaraz, dotrina euskaraz

  Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika

  Jazinta Insausti maistra tolosarra izan zuten Zugastietako eskolan, guardia zibil baten semeagaz ezkondutakoa. Gorozikako abadea, don Felix, abertzalea zen eta dotrina euskaraz ematen zien. Maistrak ez zuen holakorik nahi izaten, eta abadea joan orduko berriro hasten zen gaztelaniaz.

• Umetako jolasak

  Gloria Susaeta Onaindia (1929) Muxika

  Tabaka, fidoka, sokasaltoan... jolasten ziren umetan. Mutilekin ere aritzen ziren. Jolasak eta kantak erdaraz izaten ziren, galarazita baitzegoen euskaraz egitea; hala ere, euren artean euskaraz egiten zuten beti. Bere ahizpa Edurne da, baina askok Nieves esaten zien.

• Eskolan euskara galarazita

  Eufemi Agirreamalloa Kaltzakorta (1930) Markina-Xemein

  Sei urterekin hasten ziren eskolara, baina gerra zela-eta bera beranduago joan zen, gerraostean. Amparo Goiogana markinarra izan zuen maistra. Gero maistra erdaldunak izan zituzten eta euskaraz egiteagatik zigortu egiten zituzten. Ez zekiten erdararik, gerora ikasi zuten, eskolan ere ez zuten ikasi-eta; izan ere, erdaraz irakurri arren ez zuten ezer ulertzen. Dotrina izaten zen euskarazko bakarra, abadeak ematen zien-eta.

• Amparo Goiogana maistraren makila

  Eufemi Agirreamalloa Kaltzakorta (1930) Markina-Xemein

  Amparo Goiogana maistra markinarragaz ere ezin zuten euskararik egin, oso gogorra zen. Behin mutil bati eskolara makila on bat eroateko esan zion eta atzazkolak odoletan utzi zizkion maila hura erabilita. Eskolan makila izatea ohikoa zen. Etxean kontatuz gero, haserre egiten zien horretarako arrazoiren bat izango zuelakoan maistrak. Gurasoak ez ziren sekula joaten eskolara.

• Etxean euskaltzaleak, ezkutuan

  Barbara Olaizola Mitxelena (1941) Lezo

  Etxean euskaraz aritzen ziren. Aitak egunero irakurrarazten zien Arantzazuko Amaren egutegiko orri bat. Aita oso euskaltzalea zen; amak dena isiltzen zuen. Beldurretan bizi ziren asko garai hartan. Gogoan dauka umetan etxean ordulari zahar bat aurkitu zuela; ikurrina txiki bat zeukan grabatua. Errietan egin zioten gurasoek, harekin ibiltzearren.

• Eskolara tarteka

  Juliana Begiristain Auzmendi (1928) Ataun

  Familia oso handiak ziren lehen eta ezin eskolara egunero joan, etxean lana izaten zutelako. Maistra Irene zen, Tolosakoa, erdalduna. Euskaraz eginez gero, jo egiten zituen maistrak eskuan.