Ihes egin beharra

  • Jesus Zearreta Etxeko kortan bizi behar

    Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano

    Gerran etxetik alde egin behar izan zuten eta hilabetetik gora egon ziren kanpoan. Beldurra zen nagusi. Ganadu eta guzti etxera bueltatu zirenean, kanoikadek apurtuta zegoenez, kortan hasi ziren bizitzen eta auzoko etxe batean egiten zuten lotan.

  • Jesus Zearreta Behi lapurrak

    Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano

    Gerran Boluetan (Bilbo) ebakuatuta egon zirenean, Asturiasko senar-emaztea batzuek ganadua ostu eta haren okela saltzen zuten. Beraien behiei ez zien ezer egin.

  • Anastasio Zamalloa Gerran etxetik irten behar Bilbo aldera

    Anastasio Zamalloa Zubero (1928) Amorebieta-Etxano

    Durango bonbardatu zutenean, Orue ere bonbardatu zuten eta 18 behi eta bertako gizona hil zituzten. Etxetik irten behar izan zuten eta Erletxetara joan ziren izeko baten etxera. Izeko-osaba haiek taberna zuten eta lapur batzuek gerraostean hil zituzten. Handik Marurira eta Pagasarri mendira joan ziren. Bilboko Doctor Areilza kalean egon ziren. Mendian hildako asko ikusi zituzten.

  • Anastasio Zamalloa Hiru behi eta astakumea kendu zizkietan hil eta jateko

    Anastasio Zamalloa Zubero (1928) Amorebieta-Etxano

    Soldaduek hiru behi eta astakumea kendu zizkien Bilbon. Kendutakoa berreskuratzen joan zenean astakumea hilda zegoela ikusi zuen, jateko hil zuten.

  • Mari Kruz Urkizu aita joan zenekorik ez gogoan; bai ordea itzuli zenekoa.

    Mari Kruz Urkizu Sarasua (1932) Lezo

    Mari Kruzek ez dauka gogoan aitak ihes egin behar izan zuen eguna, baina gerora izan zuen motiboen berri. Lagun batek bere bila zebiltzala esan zion aitari eta gau horretan ez zen etxera joaten ausartu. Handik lau urtera itzuliko zen, ez komeria gutxi pasa eta gero. Mari Kruzek ez dauka ahazteko aitak, itzulera egunean, esku artean jarri zien haragi ogitartekoa.

  • Dolores Lopetegi Ahal zuten tokian ezkutatu ziren denak

    Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

    Hilketen egunean, beraiek ere ezkutatu egin ziren. Mutiko batek aurkitu zituen, iluntzean. Aita Jaizkibelera joan zen. Izebaren baserrira joan ziren denboraldi baterako, ikaratuta.

  • J Puerta Gerra hasi zenean, Getariara ihesi

    Jabier Puerta Galdos (1927) Donostia

    Getariako egonaldia, gerra hasi zenean. Nazionalak han sartu zirenean, bueltatu egin ziren. Gerra nola hasi zen. Rezolako itsasontzia. Gobernu militarretik (ikus mapan) tiroka eta gazteluan kanoia. Gasolindegiaren ondoan erori zen bonba bat. Santa Mariara joaten ziren ezkutatzera; lo ere bertan.

  • Mari Tere Aboitiz Ebakuatzeko beharra

    Mari Tere Aboitiz Iriarte (1924) Lekeitio

    Nazionalak Ondarroatik Lekeitiora sartu baino lehen, nahi zuenak ebakuatzeko aukera izan zuen. Mari Tere Kalbarioko kobazuloan ezkutatu zegoela, abisatu zieten nahi izanez gero ebakuatu zitezkeela. Bere aitaren aldeko familiako asko "San Roke" baporean joan ziren Laredon zuten senitarteko batengana.

  • Felisa Basauri Larrainaga Abadea baserrira babes bila

    Felisa Basauri Larrañaga (1928) Elgeta

    Elgetako abade bat, bere bi arrebekin, babes bila joan zitzaien Aixolara. Abadea eta bere arreben hainbat kontu azaltzen ditu Felisak.

  • Gurutz Ganzarain Aita kartzelan zegoela, arreba hil

    Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

    Gerra garaian, aita Ondarretako kartzelan sartu zuten; handik Burgosa eraman zuten, eta geroago Astorgara. Gerra garaian, Gurutz ama eta anaiarekin Donostian izan zen aste pare batez: orduko oroitzapenak kontatzen ditu. Donostiatik Zarautza joan ziren eta han bi hilabete inguru pasa zituzten. Aita Ondarretako kartzelan zegoela bisitatu zuten: han esan zion amak aitari alaba hil zela.

  • Karmele Sistiaga Ondarretako kartzelan fusilamenduak

    Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

    Ondarretako kartzela etxe parean zuten. Gerra garaiko fusilamenduak, goizaldean. Bederatzi urte zituen. "Infernuan" ere izaten zituzten presoak. Jende asko joan zen Bilbo aldera ihesi. Anaia bat Otxandion hil zen, gudari.

  • extefana irastorza Gerra zibila lehertu zenean, jendea Hondarribitik Hendaiara ihesi

    Extefana Irastorza (1925) Hendaia

    Hamaika urte zituen Extefanak Espainiako gerra zibila lehertu zenean. Kanetako portura joan zen Extefana, eskolara joan aitzin ohitura zuen gisan, eta hara non ikusi zuen Hondarribia sutan. Barku txikiak zebiltzan joan-etorrian, Hondarribitik Hendaiara jendea ekarriz. Negarra begian egon omen zen begira. Denbora airean joan zitzaion ordea, eta etxeratzean ahizpa haserre zuen zain, eskolara joateko garaia aspaldi pasa zela eta.

  • Enrike Ardanza Gerra sasoian Mendiolako ermitan meza

    Enrike Ardanza Odriozola (1928) Abadiño

    Gerran, sasoi batean zenbait abade hil zituzten Gipuzkoan eta beste batzuek ihes egin behar izaten zuten. Horrela, aitaren lehengusu abade bat etorri zen Mendiolara eta berak esan zuen meza Mendiolako ermitan han egon zen artean. Bestela, Abadiñora joan behar izaten zuten meza entzuten.

  • Bitoria Aboitiz Gerra Zibila hasi zenean

    Bitoria Aboitiz Atxabal (1931) Lekeitio

    Gerra hasi zenean bost urte zituen Bitoriak; hala ere, ondo gogoan ditu orduan bizitakoak. Baporean sartu ziren alde egiteko asmoarekin, baina azkenean etxera bueltatu ziren. Erasoak hasten zirenean, zubiko kobazuloan ezkutatzen ziren. Jende asko batzen zen bertan. Moilan mairuak ikusi zituela gu gogoan. Beheko botika ondoan zegoen bodegoi baten antzerakoa zen Mataklan. Eta askotan umeak bertan batzen ziren gurasoak beste zeregin batzuetan zebiltzan bitartean.

  • Begoña Zaldibar Etxean euskaraz, kalean gaztelaniaz eta ingelesa ezer gutxi

    Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

    Ingalaterran eskolara joan zen. Moja italiarren ordenakoa zen kolegioa eta gaztelaniaz ondo zekien moja bat ekarri zieten klaseak emateko. Begoñak gaztelaniaz ikasteko arazorik ez zuen izan. Bilbon ikastolan ibili arren, kaleko bizitza gaztelaniaz egiten zen. Hori bai, etxean derrigortuta euskaraz. Ez zuten uste denbora asko egongo zirenik Londresen eta ez zuten ingelesa ikasi, ezta nahi ere.

  • Pepa Bikandi Gerragatik Zamudiora egin zuten alde

    Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

    Gerra Zornotzara etorri zenean, ganadu guztiarekin Zamudiora egin zuten alde. Aita "Hidroeléctrica Ibérica"ko (gero Iberduero) langilea zen eta Bilbora bidali zuten lanera. Ama Zamudiotik Zornotzara joan zen behin baserria ikustera, eta soldaduz beteta aurkitu zuen.

  • Pepa Bikandi Zamudiotik Burtzeñara, eta handik etxera

    Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

    Zamudiotik Burtzeñara (Barakaldon) joan behar izan zuten, amaren neba baten etxera, ganadu-tratularia zen hura. Francoren tropak sartu ziren arte egon ziren bertan. Gerrak Gasteizen harrapatu zituen aitaita-amamak.

  • Pepa Bikandi Venezuelara jende asko joan zen Zornotzatik

    Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

    Zornotza erre zutenean, zornotzar askok alde egin zuten herritik. Bilbo edo inguruko herrietara joan ziren asko. Venezuelara ere jende asko joan zen. Baserritar batzuek euren baserriak berreskuratu zituzten itzuli zirenean, baina beste batzuei baserriak kendu zizkieten.

  • Beatriz Agirregomezkorta Bizimodua "txoil desderdin" orain

    Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

    Bera laugarrena da, eta senideak zaintzea ere egokitu zitzaion. Orduan ez zegoen aurrerapenik. Lurrezko botilak eramaten zituzten ohera, berotzeko. "Orain txoil desberdin da". Ama arduratzen zen umeen pardelez. Gerra garaian Mutrikura joan ziren, eta han mojekin ibili zen eskolan. Bueltan eskolan hasi zen berriz, baina ez zuen gustuko.

  • Beatriz Agirregomezkorta Gerra hasi zenean, Mutrikura

    Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

    Gerra hasi zenean 10 urte zituen. Getariara joan ziren itsasoz. Gero berriro joan ziren, baina Mutrikura. Izeba baten etxera. Nazionalen balek leihoan jotzen zuten.