Ihes egin beharra

  • Karmele Sistiaga Ondarretako kartzelan fusilamenduak

    Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

    Ondarretako kartzela etxe parean zuten. Gerra garaiko fusilamenduak, goizaldean. Bederatzi urte zituen. "Infernuan" ere izaten zituzten presoak. Jende asko joan zen Bilbo aldera ihesi. Anaia bat Otxandion hil zen, gudari.

  • extefana irastorza Gerra zibila lehertu zenean, jendea Hondarribitik Hendaiara ihesi

    Extefana Irastorza (1925) Hendaia

    Hamaika urte zituen Extefanak Espainiako gerra zibila lehertu zenean. Kanetako portura joan zen Extefana, eskolara joan aitzin ohitura zuen gisan, eta hara non ikusi zuen Hondarribia sutan. Barku txikiak zebiltzan joan-etorrian, Hondarribitik Hendaiara jendea ekarriz. Negarra begian egon omen zen begira. Denbora airean joan zitzaion ordea, eta etxeratzean ahizpa haserre zuen zain, eskolara joateko garaia aspaldi pasa zela eta.

  • Enrike Ardanza Gerra sasoian Mendiolako ermitan meza

    Enrike Ardanza Odriozola (1928) Abadiño

    Gerran, sasoi batean zenbait abade hil zituzten Gipuzkoan eta beste batzuek ihes egin behar izaten zuten. Horrela, aitaren lehengusu abade bat etorri zen Mendiolara eta berak esan zuen meza Mendiolako ermitan han egon zen artean. Bestela, Abadiñora joan behar izaten zuten meza entzuten.

  • Bitoria Aboitiz Gerra Zibila hasi zenean

    Bitoria Aboitiz Atxabal (1931) Lekeitio

    Gerra hasi zenean bost urte zituen Bitoriak; hala ere, ondo gogoan ditu orduan bizitakoak. Baporean sartu ziren alde egiteko asmoarekin, baina azkenean etxera bueltatu ziren. Erasoak hasten zirenean, zubiko kobazuloan ezkutatzen ziren. Jende asko batzen zen bertan. Moilan mairuak ikusi zituela gu gogoan. Beheko botika ondoan zegoen bodegoi baten antzerakoa zen Mataklan. Eta askotan umeak bertan batzen ziren gurasoak beste zeregin batzuetan zebiltzan bitartean.

  • Begoña Zaldibar Etxean euskaraz, kalean gaztelaniaz eta ingelesa ezer gutxi

    Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

    Ingalaterran eskolara joan zen. Moja italiarren ordenakoa zen kolegioa eta gaztelaniaz ondo zekien moja bat ekarri zieten klaseak emateko. Begoñak gaztelaniaz ikasteko arazorik ez zuen izan. Bilbon ikastolan ibili arren, kaleko bizitza gaztelaniaz egiten zen. Hori bai, etxean derrigortuta euskaraz. Ez zuten uste denbora asko egongo zirenik Londresen eta ez zuten ingelesa ikasi, ezta nahi ere.

  • Pepa Bikandi Gerragatik Zamudiora egin zuten alde

    Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

    Gerra Zornotzara etorri zenean, ganadu guztiarekin Zamudiora egin zuten alde. Aita "Hidroeléctrica Ibérica"ko (gero Iberduero) langilea zen eta Bilbora bidali zuten lanera. Ama Zamudiotik Zornotzara joan zen behin baserria ikustera, eta soldaduz beteta aurkitu zuen.

  • Pepa Bikandi Zamudiotik Burtzeñara, eta handik etxera

    Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

    Zamudiotik Burtzeñara (Barakaldon) joan behar izan zuten, amaren neba baten etxera, ganadu-tratularia zen hura. Francoren tropak sartu ziren arte egon ziren bertan. Gerrak Gasteizen harrapatu zituen aitaita-amamak.

  • Pepa Bikandi Venezuelara jende asko joan zen Zornotzatik

    Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

    Zornotza erre zutenean, zornotzar askok alde egin zuten herritik. Bilbo edo inguruko herrietara joan ziren asko. Venezuelara ere jende asko joan zen. Baserritar batzuek euren baserriak berreskuratu zituzten itzuli zirenean, baina beste batzuei baserriak kendu zizkieten.

  • Beatriz Agirregomezkorta Bizimodua "txoil desderdin" orain

    Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

    Bera laugarrena da, eta senideak zaintzea ere egokitu zitzaion. Orduan ez zegoen aurrerapenik. Lurrezko botilak eramaten zituzten ohera, berotzeko. "Orain txoil desberdin da". Ama arduratzen zen umeen pardelez. Gerra garaian Mutrikura joan ziren, eta han mojekin ibili zen eskolan. Bueltan eskolan hasi zen berriz, baina ez zuen gustuko.

  • Beatriz Agirregomezkorta Gerra hasi zenean, Mutrikura

    Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

    Gerra hasi zenean 10 urte zituen. Getariara joan ziren itsasoz. Gero berriro joan ziren, baina Mutrikura. Izeba baten etxera. Nazionalen balek leihoan jotzen zuten.

  • Beatriz Agirregomezkorta Nazionalak Mutrikura sartu zirenean

    Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

    Ama komentura eraman zuten, ume jaioberriarekin, gau erdian. Osaba batek bi gudari eraman zituen etxera. Anaiari falanjisten txapela ipini zioten, eta ama haserre.

  • Pedro Juan Akarregi Gerra Zibileko ebakuazioa: Bermeora eta Bilbora aitarekin

    Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio

    Bere ama, ume guztiak hartuta, Bermeora joan zen San Roke baporean. Bermeon, Bilbora joateko agindua jaso zuten. Bere ama eta neba-arrebak Bilbotik Muskizera joan ziren; bera aitarekin gelditu zen bertan. Ama eta neba-arrebak Santanderretik Frantzia aldera joa ziren, La Rochelle-ra; gerora, haiek ere banandu ziren.

  • Zipriano Irigoien Mugatik jendea pasatzea arriskutsu

    Zipriano Irigoien Dualde (1922) Baztan

    Mugatik jendea pasatzea arriskutsua zen. Gerraostean gizon bat harrapatu egin zutela eta Durangon eduki zutela bi urte inguruan kontatzen du. Beraiek jeneroa bakarrik pasatzen zuten. Frantziara dirua bidaltzen zuen gizon bat harrapatu zutela ere kontatzen du.

  • Miren Jone Azurza Aitak Lapurdira ihes egin behar

    Miren Jone Azurza Aristegieta (1929) Donostia

    Txikitatik asko sufritu zuten. Frantsesez egiten zuten aitak eta amak elkarrekin eta pixka bat koxkortutakoan, seme-alabek ere ulertzen zuten. Aitaren lagun batzuk fusilatu zituztenean, aitak muga pasatu behar izan zuen.

  • Miren Jone Azurza Aitaren bizimodua Jatsun

    Miren Jone Azurza Aristegieta (1929) Donostia

    Aitaren bi lagun fusilatu egin zituzten abertzaleak izatearren, eta aitak ihes egin behar izan zuen. Jatsun bizi izan zen. Han iheslariak bizi ziren eta haien umeen maisu jarri zuten. Janaria eta ohea ematen zizkioten trukean. Konturatzen ziren baina ume bat konturatzen den heinean.

  • Elixabete Garmendia Aide Agirre, mitinlari ezezaguna

    Elixabete Garmendia Lasa (1953) Ormaiztegi

    Aide Agirre Santurtzikoa zen. Aita itsasgizona zen eta Santurtziko alkatea izandakoa. Fusilatu egin zuten. Abenturazko bizitza izan zuen: ama ezkongabea izan zen, Jaurlaritzarekin atzerrian ibili zen dantzari modura Eresoinkan, Andorran bizi izan zen... Erresistentziako lanetan zebilela, Madrilen atxilotu egin zuten. Aide Agirreren historia berreskuratu beharra azpimarratzen du.

  • Elixabete Garmendia Emakume mitinlarien izaera

    Elixabete Garmendia Lasa (1953) Ormaiztegi

    Beraien bizitzan erakutsi zuten emakume mitinlariek feministak eta garaian bertan bizitzen jakin zutela konpromiso handiarekin. Gerraren ondorioz kanpora joan behar izan zutelako, bizimodu aske xamarra izan zutela dio.

  • Elixabete Garmendia Euskarazko orri eta buletinak atzerrian

    Elixabete Garmendia Lasa (1953) Ormaiztegi

    Ameriketan sortutako aldizkari eta komunikazio buletinek arreta eman izan diote eta aztertu egin nahiko lituzkeela dio.

  • Etxeberria Aldazabal anaiak Gerratik ihesi Gordexolara

    Enrike Etxeberria Aldazabal (1936) Fernando Etxeberria Aldazabal (1932) Berriz

    Gerra hasi zenean, etxetik bota zituzten eta ihesi joan ziren Gordexolara. Han bi urte inguru eman zituzten. Aitak Derion lan egiten zuen. Aita etxean ezkutuan egon zen hasieran.

  • Etxeberria Aldazabal anaiak Gordexolako egonaldia

    Enrike Etxeberria Aldazabal (1936) Fernando Etxeberria Aldazabal (1932) Berriz

    Gerra sasoian, Berriztik ihesi joan zirenean, Gordexolara kamioiren batean joan zirela uste du. Bilboko izeko-osabek lagundu zietela kontatzen dute. Gerra ostean ere lagundu zieten. Gordexolan aireplano arin bat oso gertu ikusi zuten.