Ihes egin beharra

• Frontea etxean bertan

  Tomas Jainaga Iza (1925) Berriz

  Santamainan trintxerak daudela dio. Esku-bonba topatu zuen, baita hildakoen gorpuak ere. Frontea bertan izan zuten, etxe ondoan. Ibarrangelura joan zen orduan familia guztia, abereak hartuta. Amama eta bere neba geratu ziren etxean, zaurituak zaintzen.

• Ibarrangelura ihesi

  Tomas Jainaga Iza (1925) Berriz

  Gerratean etxetik alde egin zuten, abere eta guzti. Bere osaba karlista bat Ibarrangelun zegoen eta haren etxean hartu zuten babes. Etxera itzulitakoan, hildakoa zegoen etxean.

• Aita abereekin ihesi Deriora

  Iñaki Bravo (1925) Berriz

  Osabaren bizikleta bonbardaketan apurtu zela kontatzen du. Osaba Eliasek kontatu zion Berrizera sartu aurretik, erreketeak mendian zebiltzala. Aita ordurako joanda zegoen ihesi, abereekin, Derioraino. Errepublikaren aldekoekin soldadu joateko bere bila ibili zirela kontatzen du. Etxerako bidean ia fusilatu egin zuten.

• Gerra garaian, etxetik ihesi, eta anaiak soldadu eta morroi

  Bitora Otadui Arrasate (1930) Berriz

  Gerra garaian, etxetik ihes egin behar izan zuen. Berriztik irten aurretik, hiru anaia nagusiak soldadu joanak ziren eta Agustin Soraluzen morroi zegoen.

• Gerrarengatik, herritik kanpora

  Bitora Otadui Arrasate (1930) Berriz

  Aita, Pedro, bidezaina zen. Familiarekin alde egin zuten herritik.

• Karrantzan hil zen amama

  Bitora Otadui Arrasate (1930) Berriz

  Gerrarengatik, ihes egin aurrekorik ez dauka gogoan. Ihesi joan zirenean, hegazkinak entzuten zituzten. Gurdiak eta behiak eraman zituzten. Karrantzako akordua dauka: amama eurekin eraman zuten eta hantxe hil zen.

• Berriz okupatu zutenean, etxera

  Agustin Otadui Arrasate (1920) Berriz

  Gerra hasi zenean, Soraluzen geratu zen. Nazionalek Berriz hartu zutenean, etxera joan zen, baina ez zegoen inor, familiakoak Santanderreraino joan zirelako gurdi eta guzti.

• Errefuxiatuentzat aterpea

  Teresa Jesus Solaberrieta Urdangarin (1933) Orio

  Goserik ez du pasatu, baina bazegoen aterpe moduko bat, errefuxiatuentzat, eta jaten ematen zieten. Guardia Zibilekin izaten zuten harremana ona izaten zen.

• Gerratik ihesi, Urtetaraino

  Antonia Murua Iñarra (1926) Orio

  Gerra garaian zubia bota egin zuten. Etxetik ihesi, Galdagorri kamioiarekin Aginagara, Donostiara eta Oialumera joan ziren. Azkenik, Urteta auzoan pasatu zituzten hainbat hilabete. Bonbak eta hegazkinak entzuten zituzten.

• Gerra garaian, Urtetako egonaldia

  Antonia Murua Iñarra (1926) Orio

  Gerra garaian Urteta auzoan egon zirenean, ez zitzaien soldadurik tokatu. Handik Oriora jaisten ziren erosketak egitera astoarekin. Eliza eta eskola zeuden auzoan. Babarrunak, taloa eta ogia jaten zituzten.

• Eibartik ihesi

  Aurora Bascaran Martínez (1933) Concepción Martínez Fuldain (1908) Eibar

  Aiton-amonekin joan ziren Bilbora arte eta, Marcelino Bascaran atzean geratu arren, gerora elkartu ahal izan ziren  Murtzian. Bartzelonatik Frantziarako bidean bonbak botatzen zizkietela kontatzen du. Oinez joan behar izan zuten mendiz mugaraino.

• Anaia gudari biak preso

  Angeles Garai Arregi (1924) Arrasate

  Oñatiar batek aita eta osaba salatu zituen. Egun pare bat preso egin ostean etxeratu ziren. Bi anaiek Amaiur batailoian borrokatu zuten. Legutioko frontetik anaia baten nortasun agiria bidali zuten etxera. Hiltzat jo zuten anaia hori, harik eta Gurutze Gorritik, bizirik zegoela esanez, berriak iritsi ziren arte. Larrinagako kartzelan zegoen preso, eta beste anaia Santoñakoan.

• Batzuk Oñatira eta besteak Bergarara

  Angeles Garai Arregi (1924) Arrasate

  Amandrea eta izeba bi Bergarara joan ziren gerratik ihesi. Angelesen familia eta beste izeba bat ume birekin Oñatira joan ziren. Idiak eta behi bi eraman zituzten eurekin. Beste behiak auzoan utzi zituzten, eta oiloak eta bestelakoak etxean geratu ziren.

• Arrasatetik Oñatira ihesi

  Angeles Garai Arregi (1924) Arrasate

  Zeleta baserritik Oñatiko Zañartu auzoko Ipentza baserrira joan ziren. Bost hilabete pasatu zituzten bertan. Ganaduekin eta gurdi batean garraiatu zitezkeen gauzekin joan ziren Oñatira. Zaldia eta orga ere eraman zituzten. Gerrako lehenengo tiroketak azaltzen ditu.

• Apirilaren 26a Eibarko liberazioa

  Miren Lorea Lasa Aranburu (1930) Eibar

  Gerra Eibarren zegoen bitartean Busturian egon ziren. Bere osaba batek abisatu zien Eibar liberatuta zegoela eta etxera itzuli ahal zirela. Lorearen familiak zorte handia izan zuen etxea osorik aurkitu zutelako. Lorearen familia Eibarren zegoela, aitak ihes egin behar izan zuen nazionalisten taldeko presidentea zelako.

• Gerrarengatik, familia banatuta

  Jose Antonio Laskurain Ugalde (1930) Eibar

  Bere amama Eskoriatzan harrapatu zuen 1936ko altxamendu militarrak. Bere amarekin Frantziara joan zen eta handik Eibarrera etorri ziren.

• Gerra garaian Bolibarren

  Roberto Zabaleta Ozamiz (1934) Eibar

  Gerrarengatik bi urte egin zituen Ziortza-Bolibarren bizi izaten, familiakoekin. Gerraostean, aita hil zitzaion. Orduan, gosea eta miseria zegoela dio.

• Zeberiora ihesi gerra garaian

  Maxima Inunziaga Olabarrieta () Arantzazu

  Gerra hasi zenean, urte eta erdiko umea zeukan. Zeberion egon zen. Senarra soldadu joatera behartu zuten.

• Gerraren ondorioak gorputzean

  Tiburtzio Olabe (1912) Durango

  Gerra zibilean, Elorrioko bonbardaketan, metraila sartu zitzaion buruan eta gorputzaren alde bat geratu egin zitzaion. Santandertik Frantziara eraman zituzten zauritutako mila lagun inguru; han ospitalean egon zen. Bertan ezkondu zen eta hiru seme-alaba izan zituen.

• Gerran zaurituak Bidarteko jauregian

  Tiburtzio Olabe (1912) Durango

  Biarritz eta Bidarte artean dagoen eraikin batera (garai batean hotela eta kasinoa izandakoa) eraman zituzten gerra zibileko 1000 zauritu inguru. Gerora gehiago ere etortzen ziren; gaixoak, haurdun zeuden emakumeak... Zazpi mediku inguru zituzten eta denen burua Luis Bilbao zen. Ospitaleko nagusia Gonzalo Aranguren zen. Beste mediku batzuk aipatzen ditu.