Ihes egin beharra

• Arrasatetik Oñatira ihesi

  Angeles Garai Arregi (1924) Arrasate

  Zeleta baserritik Oñatiko Zañartu auzoko Ipentza baserrira joan ziren. Bost hilabete pasatu zituzten bertan. Ganaduekin eta gurdi batean garraiatu zitezkeen gauzekin joan ziren Oñatira. Zaldia eta orga ere eraman zituzten. Gerrako lehenengo tiroketak azaltzen ditu.

• Apirilaren 26a Eibarko liberazioa

  Miren Lorea Lasa Aranburu (1930) Eibar

  Gerra Eibarren zegoen bitartean Busturian egon ziren. Bere osaba batek abisatu zien Eibar liberatuta zegoela eta etxera itzuli ahal zirela. Lorearen familiak zorte handia izan zuen etxea osorik aurkitu zutelako. Lorearen familia Eibarren zegoela, aitak ihes egin behar izan zuen nazionalisten taldeko presidentea zelako.

• Gerrarengatik, familia banatuta

  Jose Antonio Laskurain Ugalde (1930) Eibar

  Bere amama Eskoriatzan harrapatu zuen 1936ko altxamendu militarrak. Bere amarekin Frantziara joan zen eta handik Eibarrera etorri ziren.

• Gerra garaian Bolibarren

  Roberto Zabaleta Ozamiz (1934) Eibar

  Gerrarengatik bi urte egin zituen Ziortza-Bolibarren bizi izaten, familiakoekin. Gerraostean, aita hil zitzaion. Orduan, gosea eta miseria zegoela dio.

• Zeberiora ihesi gerra garaian

  Maxima Inunziaga Olabarrieta () Arantzazu

  Gerra hasi zenean, urte eta erdiko umea zeukan. Zeberion egon zen. Senarra soldadu joatera behartu zuten.

• Gerraren ondorioak gorputzean

  Tiburtzio Olabe (1912) Durango

  Gerra zibilean, Elorrioko bonbardaketan, metraila sartu zitzaion buruan eta gorputzaren alde bat geratu egin zitzaion. Santandertik Frantziara eraman zituzten zauritutako mila lagun inguru; han ospitalean egon zen. Bertan ezkondu zen eta hiru seme-alaba izan zituen.

• Gerran zaurituak Bidarteko jauregian

  Tiburtzio Olabe (1912) Durango

  Biarritz eta Bidarte artean dagoen eraikin batera (garai batean hotela eta kasinoa izandakoa) eraman zituzten gerra zibileko 1000 zauritu inguru. Gerora gehiago ere etortzen ziren; gaixoak, haurdun zeuden emakumeak... Zazpi mediku inguru zituzten eta denen burua Luis Bilbao zen. Ospitaleko nagusia Gonzalo Aranguren zen. Beste mediku batzuk aipatzen ditu.

• Gerraren beldur, Getxora babeslekura abereekin

  Maria Luisa Urrutxua Larrazabal (1922) Sopela

  Erresistentziarik gabe sartu ziren Sopelan frankistak. Getxora joan ziren babeslekura, etxeko abereak hartuta.

• Gerra garaian, presoei laguntzeko taldeetan parte hartu zuen bere familiak

  Peli Fernandez de Romarategi Lanas (1922) Gasteiz

  Gerra garaian Peliren familiako zenbait kidek kartzela eta erbestea ezagutu zituzten. Gerraren amaiera aldera, preso zegoen jendeari laguntzeko taldeak antolatu ziren eta Peliren familiak parte hartu zuen: bazkariak prestatu, arropak garbitu... Tabakorik ez zegoen eta makina batekin egiten zituzten presoentzako zigarroak.

• Urrestarazu anai-arrebak

  Peli Fernandez de Romarategi Lanas (1922) Gasteiz

  Andoni Urrestarazu 'Umandi'-ren arreba, Maria Terese, bere ilobaren irakaslea izan zen. Eskolatik bota egin zuten abertzalea zelako. Araiakoak ziren Urrestarazutarrak. Andoni Madrilen zegoela hasi zen euskara ikasten. Erbestean egon zen, iparraldean.

• Umeak balen bila; moroak ikusteko zain

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gerra sasoiko oroitzapenak. Balak lurrean sartzen zirela ikusita, haiek topatzen ibili ziren anaia eta biak, arriskuaz jabetu barik. Ez zitzaien ezer gertatu. Moroei buruz gauza bitxiak kontatzen zituzten eta haiek ikusteko zain egon ziren, baina ez zuen bakar bat ere ikusi. Jende askok alde egin zuen etxetik, ahal zuena gurdian hartuta. Eurei etxetik irteteko eskatu zieten milizianoek, baina denbora gutxirako izan zen.

• Arrebaren neskametza

  Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata

  Jesusa, arreba, Zornotzan egon zen neskame taberna batean, 11 urterekin, gerra aurretik. Hangoek etxerako moduan hartu nahi izan zuten, baina gerra hasi zenean, denak ihesean joan ziren eta hantxe bukatu zen bere neskametza. Gerra sasoian Bilbon egon zen neskame. Handik Ajuria auzora (Muxika) ezkondu zen 21 urterekin. Beste lanetan ez, baina Gorritxu tabernan gizarte segurantza ere ordaintzen zioten.

• Abadiñora eta Durangora ihesi

  Migel Zubiaur Ayo () Erandio

  Hormaren kontra jarri zituzten behin, baina bizirik atera ziren. Morteroetan ibili zen bera, beste bi lagunekin. Tabakoa eta alkohola ematen zieten. Abadiñoko elizara eta Durangokora joan ziren babestera, baina bietatik alde egin behar izan zuten, bonbardaketengatik.

• Milizianoak etxe inguruan

  Juan Aiesta Urkiri (1893) Bedia

  Gerra garaian, ebakuatu egin zituzten eta Alonsotegira joan ziren. Milizianoak etxe inguruan izan zituzten. Asturiarrak gogorrak zirela esaten du.

• Alonsotegira ihesi eta berriz buelta

  Juan Aiesta Urkiri (1893) Bedia

  Gerratik ihesi joan eta etxeratu zirenean, Alonsotegik bueltan, sagu asko topatu zituzten etxean. Frankistekin izan zituen elkarrizketak aipatzen ditu. Milizianoen jokabideari buruzko iritzia ematen du. Errepublikanoek euskaldunak ez zituztela errespetatzen dio.

• Hegazkinetatik ihesi kobetara

  Juliana Sagarna Ortuondo (1907) Dima

  Hegazkinak inguruan ibili ziren gerra garaian eta mendietako kobetan gordetzen ziren. Dima suntsitu eta herritarrak hil zituzten. Arantzazun ere jende asko hil zen bonbapean baina bere familiakoak ez.

• Urrestitarrak etxean, gerratik ihesi

  Juliana Sagarna Ortuondo (1907) Dima

  Bilboko familia bat, Urrestitarrak, etxean hartu zituzten gerra sasoian. Kanpaia jotzen zuten, hegazkinak zetozenean, jendea kobetan gorde zedin. Urrestitarrekin Bilbora joan ziren, Kastrexanara eta handik ere ihesi joan ziren, fronte biren erditik.

• Aita behiekin joan zen ihesi

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Bere aitak behi bi hartuta egin zuen alde Bilbora Gerra Zibilean. Aita apirila bukaeran edo maiatz hasieran joan zen etxetik eta San Juanetan bueltatu zen. Beraiek bitartean esne barik egon ziren.

• Zer gogoratzen duzu gerraz?

  Ixabel Zuaznabar Irulegi (1938) Lasarte-Oria

  Etxean Oriakoek ihes egin zutela esaten zuten. Batzuk sakabanatu egin ziren, despistatzeko. Gurasoak, adibidez, Antiguora joan ziren bizitzera, euren bila joango ziren beldur. Aitak batzuk belar-meten azpian gordetzen zirela esaten zuen

• Gernika sutan ikusi zuen

  Josepa Intxausti Mendibe (1932) Mendata

  Gerra hasi zenean, lau urte zituen. Etxe barruan ezkutatu ziren. Kanpora irten eta Gernika sutan ikusi zuten.