Ihes egin beharra

Gerran neba-arrebak bananduta
Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano

Gerra Zibilak bere anaia Lizarran harrapatu zuen soldadu zegoela. Etxekoak banandu egin ziren: eurak Deriotik Sopuertaraino joan ziren ebakuatuta, ahizpa bat Frantziara, anaia bat tifusak jota Basurtuko ospitalera, beste anaia bat Balmasedako frontean...
Derion ebakuatuta
Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano

Gerra zibileko ebakuazioan txarto pasatu zuten, familia handia ziren-eta. Derioko seminarioan, milizianoen batailoi bat zegoen eta bertara joaten ziren jateko bila, ebakuatuta joan zirenean. Izan zuten gosea negargarria zela dio.
Etxerako itzulera gogorra
Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano

Gerran, derrigortuta egin zuten alde; auzoko askok ere berdin egin zuten. Etxanon gelditu zirenek, ostera, ahal zuten guztia bereganatu zuten. Etxera bueltatzerakoan, txerrikeria aurkitu zuten.
Ostu beharra, jan ahal izateko
Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano

Gerra zibilean, neba-arrebak bananduta egon ziren. Sopuertan zeudela, akorduan du patata ostu zutela, zerbait jan ahal izateko. Arreba zaharrenak Bilbon neskame zebilela, Frantziara egin zuen alde. Gerraostean denak etorri ziren bueltan.
Gerra Zibilean etxea erre zien
Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano

Neba-arreba guztiak hasi ziren gazterik lanean. Aita otzaragilea zuen eta bera ere hasi zen langintza horretan. Gerra Zibilean Boluetan (Bilbo) ebakuatuta zeudela, etxeari su eman zioten. Balio askoko gauzak ostu zizkieten.
Etxetik ihes egin behar
Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano

Gerra Zibilean Boluetan, Kastrexanan eta Gueñesen egon ziren ebakuatuta. Batetik bestera ibili ziren etxera bueltatu aurretik.
Etxeko kortan bizi behar
Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano

Gerran etxetik alde egin behar izan zuten eta hilabetetik gora egon ziren kanpoan. Beldurra zen nagusi. Ganadu eta guzti etxera bueltatu zirenean, kanoikadek apurtuta zegoenez, kortan hasi ziren bizitzen eta auzoko etxe batean egiten zuten lotan.
Behi lapurrak
Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano

Gerran Boluetan (Bilbo) ebakuatuta egon zirenean, Asturiasko senar-emaztea batzuek ganadua ostu eta haren okela saltzen zuten. Beraien behiei ez zien ezer egin.
Gerran etxetik irten behar Bilbo aldera
Anastasio Zamalloa Zubero (1928) Amorebieta-Etxano

Durango bonbardatu zutenean, Orue ere bonbardatu zuten eta 18 behi eta bertako gizona hil zituzten. Etxetik irten behar izan zuten eta Erletxetara joan ziren izeko baten etxera. Izeko-osaba haiek taberna zuten eta lapur batzuek gerraostean hil zituzten. Handik Marurira eta Pagasarri mendira joan ziren. Bilboko Doctor Areilza kalean egon ziren. Mendian hildako asko ikusi zituzten.
Hiru behi eta astakumea kendu zizkietan hil eta jateko
Anastasio Zamalloa Zubero (1928) Amorebieta-Etxano

Soldaduek hiru behi eta astakumea kendu zizkien Bilbon. Kendutakoa berreskuratzen joan zenean astakumea hilda zegoela ikusi zuen, jateko hil zuten.
Gerra denborako oroitzapenak
Maittere Pagola Iriarte (1928) Lezo

Gerra etorri zenean, Maitterek zazpi urte zituen. Soldaduak Lezon non egon ziren azaltzen du. Jendeak alde egin zuen herritik. Pasai Donibane hutsik gelditu zela dio.
Frantziara, itsasontzi errusiar batean
Miren Gezala Sagarzazu (1912) Lezo

Gerra denborako kontuak. Durangoko eta Gernikako bonbardaketak ditu hizpide. Txikizio hura ikusita, euskal gobernuak umeak eta andereñoak atzerrira bidaltzea erabaki zuen. Mirenek Xabin izeneko mutiko bat (senidea) eraman zuen berarekin. Errusiar jatorriko itsasontzi batean eraman zituzten Frantziara, kanpamendu edo kolonia batzuetara.
Itsasontzian betaurrekoak apurtu
Miren Gezala Sagarzazu (1912) Lezo

Gerra denborako kontuak. Euskal gobernuak umeak eta andereñoak atzerrira bidaltzea erabaki zuen. Errusiar jatorriko itsasontzi batean eraman zituzten Frantziara. Mirenek betaurrekoak apurtu zituen itsasontzian, eta Frantziako kanpamendu edo kolonian zegoen apaizak betaurreko berriak ekarri zizkion hurrengo egunerako.
Ia 600 umeko kanpamendua
Miren Gezala Sagarzazu (1912) Lezo

Gerra denborako kontuak. Frantziako kanpamenduko kontuak. Andereño bakoitzari ume talde bat eman zioten. Baziren ume erdaldunak, eta haiei andereño erdalduna jarri zien: Mirenek eskolak euskaraz ematen zituen. Ia 600 ume zeuden kanpamenduan. "Gimnasia rítmica del padre Olazaran de Estella" irakasten aritzen zen ume guztiei eskola ondorenean.
"Gora, gora! Gora ta beti gora..."
Miren Gezala Sagarzazu (1912) Lezo

Gerra denborako kontuak. Frantziako kanpamenduko kontuak. "Gora, gora! Gora ta beti gora, zeru goiko gure Jainko haundiya. Berak piztu zituan zeruan izarrak..." abestia irakatsi zien kanpamenduko umeei.
Donibane Garaziko zitadelan kanpatuta
Miren Gezala Sagarzazu (1912) Lezo

Gerra denborako kontuak. Donibane Garaziko zitadelan egon ziren kanpatuta. Jose Maria Leizaola, Jose Antonio Agirre, Baionako obispoa... asko joaten ziren kanpamendu hartara.
"Atso zaharraren atorra zaharra" umeei irakatsi
Miren Gezala Sagarzazu (1912) Lezo

Gerra denborako kontuak. Donibane Garaziko zitadelan egon ziren kanpatuta gerrako umeak eta andereñoak. Mirenek "Atso zaharraren atorra zaharra" kanta irakatsi zien umeei. Jose Maria Leizaolak zoriondu egin zuen umeekin egindak lanagatik.
Ikurrin dantza umeei irakatsi
Miren Gezala Sagarzazu (1912) Lezo

Mirenek aita Labordarekin ikasi zuen Ikurrin dantza, Kursaal azpiko gela batean. Gero, Frantzian egon zen denboran, hango umeei irakatsi zien Ikurrin dantza. Mirenen ikasleek Baionako euskal dantzen lehiaketa batean parte hartu zuten.
Garazitik Armendarizko kanpamendura
Miren Gezala Sagarzazu (1912) Lezo

Gerra denborako kontuak. Donibane Garaziko zitadelako kanpamendutik Armendarizera eraman zituzten, ume euskaldunak eta erdaldunak bereizi egin zituzten. Armendarizko kanpamenduko zuzendaria nor zen aipatzen du.
Sarara, Ikurrin dantza irakastera
Miren Gezala Sagarzazu (1912) Lezo

Gerra denborako kontuak. Donibane Garaziko zitadelako kanpamendutik Armendarizera eraman zituzten euskaldunak. Armendarizen zegoela, Sarako haurrei Ikurrin dantza irakastera joateko gonbita jaso zuen Mirenek. Sarako Izarra elkarteko kanta abesten du: "Larrundik jausi ta hemen gera...". Saran egin zuen egonaldiari buruz hitz egiten du.