Ihes egin beharra
-
Aita ganaduak hartuta ihesi; itzuleran etxea kaltetuta
Mari Tere Areitioaurtena Bikandi (1930) Amorebieta-Etxano
Aitak, behiekin eta gurdiarekin, etxeko jeneroa eta abereak eraman zituen Somorrostroraino, basorik baso. Aita etxera gerturatu zen, abereak ikustera, baina bidali egin zuten handik. Etxeratu zirenean, ez zegoen abereen arrastorik ere; Etxearen gailurra erreta, etxea hutsik eta pintadaz beteta topatu zuten.
-
Gerra hasi eta alde egin behar
Elias Euba Irakulis (1920) Amorebieta-Etxano
Gerra hasi zenean, hamabost urte zituen Eliasek. Lehenengo aldiz dantzan egin zuen eguna izan zen. Amamarenera joan zen. Han zegoela bonbardatu zuten Gernika, eta etxea ere mugitu egiten zen. Abereak hartu eta alde egin zuen, hala agindu ziotelako. Lezamaraino bakarrik joan zen.
-
Gerran etxetik irten behar Bilbo aldera
Anastasio Zamalloa Zubero (1928) Amorebieta-Etxano
Durango bonbardatu zutenean, Orue ere bonbardatu zuten eta 18 behi eta bertako gizona hil zituzten. Etxetik irten behar izan zuten eta Erletxetara joan ziren izeko baten etxera. Izeko-osaba haiek taberna zuten eta lapur batzuek gerraostean hil zituzten. Handik Marurira eta Pagasarri mendira joan ziren. Bilboko Doctor Areilza kalean egon ziren. Mendian hildako asko ikusi zituzten.
-
Hiru behi eta astakumea kendu zizkietan hil eta jateko
Anastasio Zamalloa Zubero (1928) Amorebieta-Etxano
Soldaduek hiru behi eta astakumea kendu zizkien Bilbon. Kendutakoa berreskuratzen joan zenean astakumea hilda zegoela ikusi zuen, jateko hil zuten.
-
Gerra Zibilean etxea erre zien
Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano
Neba-arreba guztiak hasi ziren gazterik lanean. Aita otzaragilea zuen eta bera ere hasi zen langintza horretan. Gerra Zibilean Boluetan (Bilbo) ebakuatuta zeudela, etxeari su eman zioten. Balio askoko gauzak ostu zizkieten.
-
Etxetik ihes egin behar
Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano
Gerra Zibilean Boluetan, Kastrexanan eta Gueñesen egon ziren ebakuatuta. Batetik bestera ibili ziren etxera bueltatu aurretik.
-
Etxeko kortan bizi behar
Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano
Gerran etxetik alde egin behar izan zuten eta hilabetetik gora egon ziren kanpoan. Beldurra zen nagusi. Ganadu eta guzti etxera bueltatu zirenean, kanoikadek apurtuta zegoenez, kortan hasi ziren bizitzen eta auzoko etxe batean egiten zuten lotan.
-
Behi lapurrak
Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano
Gerran Boluetan (Bilbo) ebakuatuta egon zirenean, Asturiasko senar-emaztea batzuek ganadua ostu eta haren okela saltzen zuten. Beraien behiei ez zien ezer egin.
-
Gerran neba-arrebak bananduta
Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano
Gerra Zibilak bere anaia Lizarran harrapatu zuen soldadu zegoela. Etxekoak banandu egin ziren: eurak Deriotik Sopuertaraino joan ziren ebakuatuta, ahizpa bat Frantziara, anaia bat tifusak jota Basurtuko ospitalera, beste anaia bat Balmasedako frontean...
-
Derion ebakuatuta
Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano
Gerra zibileko ebakuazioan txarto pasatu zuten, familia handia ziren-eta. Derioko seminarioan, milizianoen batailoi bat zegoen eta bertara joaten ziren jateko bila, ebakuatuta joan zirenean. Izan zuten gosea negargarria zela dio.
-
Etxerako itzulera gogorra
Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano
Gerran, derrigortuta egin zuten alde; auzoko askok ere berdin egin zuten. Etxanon gelditu zirenek, ostera, ahal zuten guztia bereganatu zuten. Etxera bueltatzerakoan, txerrikeria aurkitu zuten.
-
Ostu beharra, jan ahal izateko
Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano
Gerra zibilean, neba-arrebak bananduta egon ziren. Sopuertan zeudela, akorduan du patata ostu zutela, zerbait jan ahal izateko. Arreba zaharrenak Bilbon neskame zebilela, Frantziara egin zuen alde. Gerraostean denak etorri ziren bueltan.
-
Lemoara ihesi
Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano
Milizianoek etxe inguruan hogei egun egin ostean, handik alde egiteko agindu zieten Domingo eta etxekoei. Zubiak apurtu zituztenez, ezin ziren bidez inora joan. Lemoara joan ziren.
-
Gerran etxea utzi behar
Txaro Barrena Larruzea (1931) Amorebieta-Etxano
Gerra Zibila Bilbon bizi izan zuen. Etxetik alde egitea egokitu zitzaien, eta Santanderreranzko bidea hartu zuten. Etxera bueltatu zirenean, teilatua zulatuta zutela-eta, beste etxe batera joan behar izan zuten konpondu arte.
-
Gerran etxea utzi behar
Santi Villareal Barrena (1935) Amorebieta-Etxano
Santiren ama gerra denbora hil zen. Turtziotik Santander aldera joan ziren ebakuatuta eta bueltan ez zieten etxera sartzen utzi eta osaba baten etxean egon ziren. 1944an erosi zuen aitak Derteano "Dertia" baserria. Lemoako eskolara joan zen aitak harrobian lan egiten zuen bitartean bera han egon zelako osabarenean.
-
Gerran etxetik irten beharra
Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano
Bonbardeoa orduko alde egin zuen Emilioren familiak etxetik Apariñora. Orduan, CNT eta antzeko taldeak ibiltzen ziren etxerik etxe barruan zegoen guztia lapurtzen. Istiluak sortzen ziren sarritan eta horregatik Apariñotik ere irten egin behar izan zuten.
-
Artzentalesen gerra sasoian
Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano
Lehenengo Bilbon egon ziren, gero Turtziozen, ostean Villaverden eta azkenik Artzentaleseko baserri batean. Egunero joan behar izaten zuen Emiliok Turtziozera jatekoen bila. Mendirik mendi ibiltzen zen, oraindik lainoa kendu barik zegoenean. Behin, Artzentalesen zeudela, bonbak jaurti zizkieten etxe gainera.
-
Durangoko liberazioaren egunean jaioa
Josebe Ibaibarriaga Sarrionandia (1936) Amorebieta-Etxano
1936. urteko apirilaren 28an jaio zen Josebe, Durangoko liberazioaren egunean. Beraz, bi hilabete eta erdi zituen Gerra Zibila hasi zenean. Lehenengo urtebetetzea Laidan (Ibarrangelun) pasatu zuen ebakuatuta, Durango erre zutenean egin baitzuten alde.
-
Laidara ebakuatuta
Josebe Ibaibarriaga Sarrionandia (1936) Mila Ibaibarriaga Sarrionandia (1930) Amorebieta-Etxano
Gerra garaian, Durango bonbardatu eta gero, Laidara (Ibarrangelu) joan ziren ebakuatuta. Josebe, hilabete gutxitako haurra, gaixorik egon zen eta "txoridxene" medikuagaz joan zen kotxean Zornotzaraino. Hurrengo egunean, beraien aita-eta gurdian joan ziren ganadu eta guzti. Zornotzan danak batu ziren. Amama eta ama, ostera, oinez joan ziren. Beraien aita han lan egindakoa zen, hargina baitzen. Laidatik Akorda auzora joan ziren gero.
-
Gerrako ebakuazioan txakurra etxeko zaindari
Josebe Ibaibarriaga Sarrionandia (1936) Mila Ibaibarriaga Sarrionandia (1930) Amorebieta-Etxano
Gerra Zibilean, Laidan (Ibarrangelu) ebakuatuta zeudela, bertako hondartzara joaten ziren, baina bainu-jantzia zer den ere ez zekiten. Laidako tabernako gizona beraien auzokoa zen, bertako batekin ezkonduta zegoena. Beraien etxea, tarte horretan, hutsik zegoen, txakurra baino ez zen geratu.