Ihes egin beharra

  • Mateo Malaxetxebarria Frontearen erdian babesturik

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Bolbora lantegi zaharrean hartu zuten aterpe. Handik etxerako bidea hartu nahi izan zutenean, frentearen erdian egon behar izan zuten. Behiak ere geldi-geldi egon ziren.

  • Serafin Ruiz Gernikatik ihesi eta osaba Ibarrurin fusilatua

    Serafin Ruiz Sagasti (1923) Gernika-Lumo

    Nazionalak Ibarrurira sartu zirenean, hantxe zegoen Serafin. Bonbardaketa izan zenean, Bilbora joan zen beste batzuekin batera eta han senideengatik galdetu ziotenean, Arboledara eraman zuten. Meatzeetan lanean zebilen osaba batekin egon zen. Handik Bilbora joanda, izeko batek Ibarrurira eraman zuten eta izeko Bilbora itzuli zen, oraindik nazionalak sartu gabe zeuden eta. Ibarrurin zegoela, osaba nazionalek eraman zuten eta Oizen fusilatu egin zuten. Eliza lehen non zegoen kontatzen du.

  • 134 Gerra Antzuolara iritsi, eta jende asko ihesi

    Maria Aranguren Alberdi (1922) Antzuola

    Gerra zibila. Soldaduek herria nola hartu zuten. Frontea zazpi hilabetetan geratu zen Intxorta eta Elgeta inguruan. Bergaratik jende asko ihesi Antzuolako baserrietara. Anaia arteko gerra.

  • Niceta Zabala 2 Jaio eta berehala, gurdian Larizgoitira

    Niceta Zabala Zamakona (1937) Berriz

    Arietako Gerbasiok gurdian eraman zuen Larizgoitira Niceta jaio zenean, gerrarengatik ihes egin beharra zeukatelako.

  • Niceta Zabala 2 Aitak kartzelatik irten eta Frantziara alde egin behar izan zuenekoa

    Niceta Zabala Zamakona (1937) Berriz

    Aita kartzelatik irten zenean, istripua izan zuen; mutikoren bat harrapatu eta hil egin zela kontatzen du. Horren ondorioz, mehatxua jaso zuen aitak eta alde egin behar izan zuen Frantziara. Gurs-eko kontzentrazio eremuan egon zen. Bost urte zituela ezagutu zuen aita. Bitartean, amak adreiluak eta harea saltzen ibili behar izan zuen.

  • Niceta Zabala 2 Aitaren Frantziako egonaldia eta itzulera

    Niceta Zabala Zamakona (1937) Berriz

    Lau seme-alabarekin geratu zen ama. Aita etorri zenean, bere lanera bueltatu zen, baina dinamita behar zuenez lanerako, bere izenean ezin izaten zuen lortu. Frantziatik osasun txarrarekin etorri zen eta gazte hil zen. Frantzian arratoiak jateko nola harrapatzen zituzten kontatzen zien aitak.

  • Marina Basterra Kaleko argazkilariak

    Marina Basterra Iturbe (1916) Eibar

    Kalean argazkilariak edo "erretratistak" ibiltzen ziren, batez ere uda garaian. Gero etxera joaten ziren kobratzera. Gregoria Olañeta argazkilari belgiar batekin ezkondu zen eta Belgikara gerratik ihesi joan ziren umeentzat interprete lanak egin zituela kontatzen dute.

  • Arantxa Ibarzabal Aitaren poza ikurrina ikusita

    Arantxa Ibarzabal Azkargorta (1949) Bergara

    Pol-pol mendi taldeko bazkide betidanik izan da. San Migeldik Zurrara lehenengotariko ikurrina eseki zuten. Aita leihora irteten zen hura ikustera. Aita kartzelan egondakoa zen. Bilbon idiekin ibili zen lanean aita. San Antonioko harrobian garraiolari jarduten zuen idiekin eta gurdiarekin.

  • Gregorio Milikua Bonbak entzundakoan, karkabara

    Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

    Ebakuatu zituztenean, geltokira joan zen amamarekin behi bat eta txahal jaio berri bat hartuta, eta behia kendu egin zieten. Gerra hasi zenean, milizianoak agertu ziren. Otxandioko bonbardaketaz eta Intxortako kontuez entzun zuen etxean. Kanoikadak entzuten zituzten eta karkaban sartzen ziren. Soldaduak pasatzen ikusi zituen, egun batzuetan.

  • Gregorio Milikua Aitak alde egin zuen; lapurtu zieten behia etxeratu zuen

    Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

    Ebakuatzeko abisua jaso zutenean, aitak alde egin zuen eta beste askok ere bai. Txahala egin berri zuen behia kendu egin zieten. Errandon andre batek behi zahar bat eman zien. Aitak hiru behi eta idiak eraman zituen. Amorebieta baino lehenago, behi pilo bat ikusi zituen aitak; etxekoa ezagutu eta etxera eraman zuen.

  • Gregorio Milikua Gerratik ihesi joan nahi baina trenak beteta

    Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

    Loitzatetik bi gizonek alde egin zuten. Ama, amama, Arrasateko izeba seme-alabekin, eta etxeko umeak egon ziren etxean. Etxekoek alde egiteko asmoa zeukaten, Frantziara joateko, baina birritan tokatu zitzaien trena beteta eta ezin sartu. Goizaldean joan eta tren guztiak pasatu arte egon ziren. Patxi Abororen etxean egon zen ezkutatuta.

  • Gregorio Milikua Ibiltzeko eta aita askatzeko baimen eske behin eta berriro udaletxera

    Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

    Ibiltzeko baimenaren bila joaten zen Gregorio idazkariarengana. Gehienetan lortzen zuen baina inoiz eman ere ez. Ez zuen inoiz aita eramango zuten susmorik izan. Paper kontuekin udaletxera eta parrokoarengana bueltaka ibili behar izan zuen, aita kartzelan zegoenean.

  • Rosario Gerra betean jaio zen ahizpa

    Rosario Barrainkua (1925) Berriz

    Hamaika urte zituen gerrak irten zuenean. Ametzua baserrian jaio zen. Bere ahizpetako bat Arraten erreketeak sartu zirenean jaio zen, gerra betean. Ebakuatzeko esan zieten baina amak zioen berak ezin zuela erditu berri inora joan. Laugarrena zen hamabi anai-arrebatatik.

  • Rosario Errefuxiatu eibartarrak etxean

    Rosario Barrainkua (1925) Berriz

    Errefuxiatuak egon ziren beraien etxean, eibartarrak. Handikora joan ziren eta ez zituzten hartu, eta beraienean egon ziren.

  • Jabier Urkijo Frantzian errefuxiatu beste bi anaiarekin

    Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

    Miren amarekin ibili zen, Iparraldean. Sabin, Iñaki eta bera Perpignan-en egon ziren, eta gogoan dauka han eskolan ibili zela. Euskara ahaztu egin zitzaien. Beste ume askorekin batera egon zen, kolegio batean. Amarekin Hendaian elkartu eta denak etxera etorri ziren.

  • Jabier Urkijo Hiru urte herritik kanpora

    Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

    1937an joan ziren Berriztik eta 1940an itzuli. Gose handia pasatu zuten Bartzelonan. Karrantzara joan ziren lehenengo eta handik Bartzelonara, baina ez dago ziur nola egin zuten bidaia.

  • Jabier Urkijo Erbestean euskara galdu

    Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

    Perpignanetik Baionara nola joan zen ez dauka gogoan. Amarekin elkartu zirenean, euskaraz egin zion eta ez zion ezer ulertu. Elgoibarko baserrian ere berdin gertatu zitzaion.

  • Edurne Rico Soraluzeko errefuxiatuak Orue baserrian

    Edurne Rico Ariño () Mari Karmen Rubio Areitioaurtena (1930) Berriz

    Orue baserrian Soraluzetik etorritako errefuxiatuak zeuden. Edurne jaioberritan milizianoek janaria eta azukrea ematen zieten.

  • 1417 Arcachongo hondoratzea

    Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

    Arcachonen, itsasontziak gauez hondoa jo zuenean, gorriak ikusi zituzten. Igeri ez zekitenak txikota bati oratuta egon ziren laguntza heldu zen arte. Itsasontziaren ugazaba ondarroarrak negar egin omen zuen. Lurreratu zirenean, artean ez zekiten Frantzian edo Espainian zeuden. Azkenean, bertako neska batekin topo egin eta jateko zerbait lortu zuten.

  • 1417 Harrera ona eman zieten Frantzian

    Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

    Oso ondo hartu zituzten itsasontzia hondoratu zen ondoko herrian. 30en bat lagun zihoazen txalupan eta denak onik irten ziren. Hartu zituzten herrian biltegi moduko bat utzi zieten egoteko, eta jatekoa bertara eramaten zieten.