Ihes egin beharra
-
Aita Lontzi Txilen. Bertan hil zen.
Elena Zubero Ormaetxe () Esther Zubero Ormaetxe () Kepa Zubero Ormaetxe () Amorebieta-Etxano
-
Aita atxilotuta, amarekin Bilbora
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain
Gerra denborako oroitzapenak. Aita atxilotuta, amak eta bost seme-alabak Asuara, Bilbora, alde egin zuten. Karlista batek eraman zituen Bilbora. Behin han, aitaren arreba baten etxean egon ziren. Baina bertan geratzea arriskutsua izan zitekeela-eta, anaia zaharrena izebarekin geratu, eta amak eta lau seme-alabek handik alde egin zuten.
-
Ihesean batetik bestera
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain
Gerra denborako oroitzapenak. Andoaindik ihesean Asuara, Zorrotzara, Gijónera (Asturias)... joan ziren ama eta lau anai-arreba. Bueltakoan, Santanderren edo Oviedon barku bat hartu eta Bartzelonara joan ziren. Barkuan Miren mareatu egiten zen. Andoaingo maisu bat tokatu zitzaien barkuan, eta gazta eta txokolatea eman zien.
-
Bartzelonatik Frantziara
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain
Ihesaldiko oroitzapenak. Denboraldi bat Bartzelonan egon eta gero, Frantziara joateko saiakera egin zuten. Anbulantzia batean Frantziara zihoazela tirokatu eta Bartzelonara bueltatu ziren. Halako batean, Frantzian sartzea lortu zuten.
-
Ihesaldiko urteak
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain
Ihesaldiko oroitzapenak. Andoaindik ihes egin eta lau urtera bueltatu ziren herrira, aitak erreklamatuta. Lau urte horietan nolako bizimodua egin zuten kontatzen du. Frantziako egonaldia.
-
Frantziako egonaldia
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain
Frantziako egonaldiko oroitzapenak. Iheslarientzako esparru batean egon ziren. Egoteko eta lo egiteko toki onena lortzeko borrokak izaten ziren. Mirenen ama eta emakume guztiak lanera eramaten zituzten "kontzentrazio-esparrura".
-
Jana eta arropak Frantzian
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain
Frantziako egonaldiko oroitzapenak. Ondo ematen zieten jaten. Arropak, berriz, karitateko ahizpek ematen zizkien. Arropa aukera handia izaten zuten hartzeko. Bederatzi urte zituen Andoainera bueltatu zirenean.
-
Bartzelonan Amorebietako emakume batekin egon
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain
Ihesaldiko oroitzapenak. Frantzian ez ziren euskaldunekin egon, baina Bartzelonan bai. Bartzelonan harremana egin zuten Amorebietako emakume bati buruz hitz egiten du.
-
Frantzian, gaztelaniaz eta frantsesez
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain
Gerra denboran Frantziara egin zuten ihes. Errefuxiatuekin gaztelaniaz hitz egiten zuten. Frantsesez hitz egiten ere ikasi zuten. Euskaraz hitz egiteko debekua.
-
Aita fusilatu zutela esan zieteneko estutasuna
Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain
Gerra hasi zenean, anaia bat frontera joan zen, 17 urte zituela; eta aita ezik etxeko beste guztiak Zumaiara joan ziren. Han zirela, aita fusilatu zutela esan zieten; baina gezurra zen. Zergatik esan zieten hori azaltzen du: aita ozta-ozta libratu zen heriotzatik.
-
Gerra garaian Zumaian, baserriko lanetan iaioa
Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain
Gerra garaian, Zumaian egon ziren baserrian hilabete inguru. Han, baserrietako lanetan trebea zen Joxe Manuel; eta osabak apustuen bidez xaxatzen zuen. Gerora, Joxe Manuel hainbatetan joan zen Zumaiako baserrira Andoaindik, baserriko lanetan laguntzera.
-
Gernikako bonbardaketa I
Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain
Gerra garaian ihesi joan ziren. Ama alarguna zen, eta esan zioten gizon gaiztoak aprobetxatu egingo zirela. Kortezubin, Gernika ondoan, denbora dezente egin zuten. Balnearioa. Bonbak bota zituztenean, han ziren; anaia eta lehengusua Santimamiñeko kobazuloan ezkutatu ziren. Gernika sutan. Pilotuak ongi ikus zitezkeen. Hegazkinak, hirunaka.
-
Gernikako bonbardaketa II
Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain
Bonbardaketa hasi zenean, bazkalondoa zen eta etxean zeuden. Pinu artera joan ziren. Lehengusu txikia, Juantxo, negarrez; gero Santanderren hil zen, pneumoniarekin. Santimamiñen ezkutatu ziren anaia eta. Handik batera eta bestera. Gerra bukatu arte ez ziren Andoainera bueltatu.
-
Gerrako gertaerak nola jakiten zituzten
Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain
Gerra garaian, gertaeren berri nola izaten zuten. Irratirik ez zuten, eta galdetu egiten zuten. Erdaraz egiten zuten gernikarrekin, haien euskara ez zutelako entenditzen. Bizkaierari buruzko ikuspegia.
-
Santandertik Oviedora; handik itsasontziz Frantziara
Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain
Gernikatik joateko, gauerdian kamioi batean sartu zituzten. Santander aldera. Aitonari bonba bota zioten, baratzean zegoela. Santander aldean antzoki batean egon ziren, koltxoiak jarrita. Handik Oviedora, eta gero barkuz Frantziara. Hiru egunean itsasontzian. Hildako bi ume itsasora bota zituzten. Cervera itsasontzia. Gero, Frantziatik Kataluniara.
-
Frantziatik bota egin zituzten: Kataluniara
Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain
Ez zieten utzi Frantzian geratzen. Lizundutako ogi koskorrak. Jatekoa: garbantzuak, babarrunak. San Juan de las Abadesas herrian urtebete, komentu batean, Bartzelona inguruan. Taldekideekin ondo moldatu ziren.
-
Kataluniatik berriz Frantziara, mendiz
Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain
Arroparekin nola moldatzen ziren. Jaten ematen zieten, arropa ere bai. Jendea laguntzeko prest. Kataluniatik Frantziara joan ziren berriz, mendiz. Elurrez beteta zegoen, izoztuta. Maletek pisatu egiten zuten, eta batzuek bidean uzten zituzten; beste batzuek hartu. Sei hilabeteren ondoren bueltatu ziren, osabak erreklamatuta.
-
Aita kartzelan zegoela, arreba hil
Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain
Gerra garaian, aita Ondarretako kartzelan sartu zuten; handik Burgosa eraman zuten, eta geroago Astorgara. Gerra garaian, Gurutz ama eta anaiarekin Donostian izan zen aste pare batez: orduko oroitzapenak kontatzen ditu. Donostiatik Zarautza joan ziren eta han bi hilabete inguru pasa zituzten. Aita Ondarretako kartzelan zegoela bisitatu zuten: han esan zion amak aitari alaba hil zela.
-
Andoaindik alde egiteko aholkua jaso zuten
Ramon Huizi Zuñiga (1931) Andoain
Gerra iritsi baino lehen, Andoaindik alde egin zuten: gizon batek abisua eman zien bazegoela fusilatuko zituzten gizonen zerrenda bat, eta gizon haien artean Ramonen aitona zegoela. Hasieran nahi ez bazuten ere, azkenean joatea erabaki zuten. Kamioneta batean joan ziren Oriotik barrena Gernikara. Gernikara iritsitakoan, dentistarengana joan ziren: Kortezubiko ur sufretsua edateko esan zion hark.
-
Gernikatik alde egindakoan, Frantziara eta Kataluniara
Ramon Huizi Zuñiga (1931) Andoain
Gernikako bonbardaketa hasi zen egunean, han ziren; menditik ikusi zuten dena. Gernikatik alde egin zuten Gijon aldera, eta handik Frantziara La Rochellera. Geroago, Gironara joan ziren, eta hango familia batekin egon zen Ramon. Familia hark semetzat hartu nahi izan zuen Ramon, baina amak uko egin zion eskaintzari. Kataluniatik Frantziara joan ziren berriro, Orleansa.