Ihes egin beharra

• Gerran erreketeekin izandako tratua

  Maria Ibarguren Iparragirre (1922) Azpeitia

  Gerra hasi zenean, anaiak mendian ziren; etxera deitu zituzten eta ezkutatuta edukitzen saiatu ziren. Francoren aldeko soldadu bat etxean izan zuten behin. Etxeko oilo guztiak kendu zizkieten erreketeek.

• Aita Altzagara alde eginda

  Joxe Mari Esnaola Garmendia (1930) Azpeitia

  1934an, Joxe Mariren aita Altzagara joan zen senide batzuen etxera, ezkutatzera.

• Baserritik ihesi

  Joxe Mari Esnaola Garmendia (1930) Azpeitia

  Gerra denboran, auzoko bat arto soroan hiru egunez ezkutatuta egon zela kontatzen du. Baserritik ihes egin behar, eta Joxe Mariren aitak auzoko batzuk Ordiziara eraman zituen.

• Lehengusuen baserrira, bonben beldurrez

  Inazio Albizuri Etxaniz (1928) Azpeitia

  Bonben beldurrez, ihes egin zuten baserritik. Lehengusuen baserrian, Agiten, 15 egun pasa zituzten. Baserri hori bakartuta zegoen. Beren baserrira ez zuten bonbarik bota, baina Loiolara bai. Loiolan milizianoak egon ziren, eta bertan zuten janarien gordailua.

• Gerra hasieran, ganadua konfiskatzen

  Pedro Agirre Unanue (1938) Santiago Agirre Unanue (1926) Azpeitia

  Santiagok ezagutu zuen gerra eta orduko oroitzapenak gogoan ditu. Tropak etorri eta txahalak eraman zizkietenekoa kontatzen du. Gordeta zeuden gizonek ihes egin zuten orduan.

• Bilbotik Santanderrera

  Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

  Aita Bilbon zegoen, apaiz baten etxean, eta apaizak etxe bat ipini zien. Ez zuten denbora asko egin Bilbon, baina josten ikasten ibili zen. Beste bi ahizpak erizainei laguntzen ibili ziren, ospitalean. Bilbotik Santanderrera joan ziren, eta han lurrean egin zuten lo bi egunez, etxe huts batean.

• Gerra garaian bazuten elkarren berri

  Telesforo Oiarbide Zabaleta (1923) Hernani

  Gerra garaian ere jakitzen zen baztarretan gertatutakoaren berri. Egunkariek ere zabaltzen zituzten berriak. Gernikatik inguruko baserri batera ihesi etorri ziren eta berak baserriko lanak egiten zizkien, morroi moduan.

• Errefuxiatuak Epeleko Etxeberrin

  Antonio Lizeaga Arrieta (1932) Hernani

  Gerra ondorenean, errefuxiatuak eta denetarikoak izan zituzten Epeleko Etxeberrin.

• Gerra denboran, urtebete Eltziegon

  Karmen Errarte Erzilla (1924) Arrasate

  Gerra denboran, Karmenek urtebete Arabar Errioxako Eltziego herrian pasatu zuen Arrasateko familia batekin. Han egon zen denboran euskara ahaztu zuen, eta etxera bueltatutakoan ez omen zuen euskara ulertzen. 12 urte inguru zituen orduan.

• Adolfo Gomezekin Eltziegora

  Karmen Errarte Erzilla (1924) Arrasate

  Gerra denboran, Karmen Arabar Errioxako Eltziego herrira joan zen Adolfo Gomez musikariarekin. Gomez Karmenen amaren esne-bezeroa zen, eta beraiekin eraman zuten 15 egunerako, baina urtebete inguru egin zuen han. Eltziegon, gerrako hegazkinak pasatzen bakarrik ikusten zituzten. Herriko errepublikar batzuk hil zituztela kontatzen du.

• Kalera ihesi

  Maria Ormaetxea Goitana (1922) Arrasate

  Goizeko seietan, kalera ihes egin zuten. Olaben etxean jaten ematen zieten, baina ezin zuten bertan lo egin. "Bar Errasti"ko etxea hutsik zegoen, eta bertan egon ziren abenduko hogeita bat egunetan. Handik Arrasate okindegi ondoko etxe zahar batera pasa, eta zazpi hilabetez egon ziren, Eguskitza baserria bista-bistan zutela.

• Oñatira ihesi, eta handik Hondarribira

  Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate

  Hondarribian, senide batzuen etxean bizi zen. Hango oroitzapen onak ditu. Arrasatetik Oñatira ihes egin zuten, eta handik Hondarribira joan zen Juli. Gerra baretu zenean bueltatu zen etxera.

• Oñati oso lasai gerra garaian

  Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate

  Oñatin egon zirenean, gerratik babesteko ondo pasatu zuen. Handik Hondarribira joan zen, patrikan lau zilarrezko ogerleko zituela. Oñatiko lasaitasuna gogoratzen du. Lau senide egon ziren Uztargilearen etxean babestuta.

• Izeba fusilatu zuten Oiartzunen

  Pilar Mujika Arana (1919) Arrasate

  Gerra denboran, Bilboko Begoña auzora ihes egin zuten; baina aitaren atzetik zebiltzanez, Santanderrera joan ziren. Handik hanka egin behar izan zuen aitak, bizirik jarraitzeko. Aita abertzalea zen. Bere arreba Paula Oiartzunen fusilatu zuten.

• Ama pontekoa bonben azpian

  Pilar Mujika Arana (1919) Arrasate

  Aita gerran beti ihesi ibili zen. Bilboko Begoña auzoan gordeta zeudela, etxean ume bat jaio zen. Pilar izan zen ama pontekoa, eta gogoan du elizara bidean gertatu zen bonbardaketa. Aitajauna zen Pilarren aita pontekoa, eta ezkondu eta gero ere egiten zion "karapaixoa" (Pazko-opila).

• Begoñako baserri batean babestuta

  Pilar Mujika Arana (1919) Arrasate

  Begoñan baserri batean egon ziren, eta Bilbora esnea banatzen laguntzera joaten zen Pilar. Hasieran, baketsu zegoen Bilbo; baina, Artxandatik bonbardaketak hasi zirenean, Santanderrera joan ziren.

• Bonbardaketa egunean Durangon zeuden

  Pilar Mujika Arana (1919) Arrasate

  Bilbon tuneletan gordetzen ziren. Durangoko bonbardaketa egunean, Pilar eta bere familia Durangon zeuden. Bonbardaketa beldurgarria izan zela dio. Begoñatik Santanderrera autobusez joan ziren, beste hiru senar-emazte arrasatearrekin. Santander hiriburuko kale-etxe batean egon ziren.

• Fraideak aita salatu zuenekoa

  Pilar Mujika Arana (1919) Arrasate

  Sei hilabete zeramatzaten Santanderren aitak ihes egin behar izan zuenean. Aitajaunari deitu zioten eta honek kudeatu zuen familiaren buelta Arrasateraino. Fraide karlista batek aitari salaketa jarri zion tailerreko dirua lapurtzeagatik. Dena gezurra zela frogatu zuten.

• Gerra garaian Oñatiko kolegioan

  Kontxi Etxebarria Axpe (1923) Arrasate

  Gerra garaian Oñatin egon zen kolegioan. Bere anaiak bi soldadu eta bat kartzelan egon ziren.

• Ahizpa gerrako ume

  Agurtza Osa Etxebarria (1930) Ondarroa

  Agurtzaren ama, neba eta ahizpa Frantziara joan ziren Gerra Zibilean. Bere ahizpa familia batek hartu zuen; nebak, ostera, ez zuen amagandik banandu nahi eta beragaz bueltatu zen etxera. Ahizpa han gelditu zen eta gerrako ume bezala ez zen sekula etxera bueltatu. Bere amak beti pentsatu zuen alaba hura egunen baten etxera ekarri ahalko zuela bueltan. Hala ere, beti izan dute hartu-eman asko.