Ihes egin beharra
-
Gerran, amamaren etxera
Isabel Etxanobe Oteiza (1926) Mañaria
Gerra Zibilean frontea hurbil izan zuten. Balak etxe barruraino sartzen ziren. Baserria utzi eta herri aldera joan ziren amamaren etxera; Urkuletako auzoa hustu egin ei zen. Bitartean, soldaduak-edo egon ziren beraienean, eta tximinia erre zieten.
-
Gerran kobetan ezkutatu behar
Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria
Gerra Zibilean, nazionalek herri bat hartzen zuten bakoitzean kanpaiak jotzen zituzten. Kobetan ezkutatzen ziren Aliren etxekoak. Aita Lezama aldera joan zen ganaduekin; denak bueltatu ziren sano.
-
Gerran familia banatuta
Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria
Gerra Zibilean, bere osaba Otxandiora eraman zuten munizioak altxatzera. Aitaren berri, ostera, ez zuten izan. Beraiek Arratiarako bidean dagoen koban ezkutatzen ziren.
-
Emili: batetik bestera nazionalak sartu arte
Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria
-
Adrian: Mañaritik ihes
Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria
-
Adrian: Belgikan
Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria
-
Adrian: Belgikatik Mañariara itzulera
Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria
-
Gerra Zibila Aulestin
Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein
Ama Aulestikoa zuen eta gerra han pasatu zuten. Bost neba-arreba eta ama egon ziren bertan. Beste ahizpa eta gerran hildako neba Markinan gelditu ziren aitarekin. Aitaren zapata-tailerrera larrua eskas heltzen zen. 1938. urtera arte egon ziren Aulestin. Gerra Zibilean Aulestin egon zen eta handik neskame joan zen. Mertzedeko mojek aurkitu zioten lana Gasteizko etxe batean. Bere senitarteko batzuk Gernikatik ihesi etorri ziren Aulestira.
-
Hainbat batailoi herrian
Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein
Bere osaba izan zen gerra denborako alkatea; baina erbestera joan behar izan zuen, eta 15 urtez egon zen kanpoan. Bere aita gasolindegiko arduraduna izan zen. Komentuak-eta batailoiz bete ziren, asko boluntarioak izan ziren; horietako batzuk aipatzen ditu.
-
Milizianoek ganaduak erosi
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Aitak idiekin joan behar izaten zuen Kalamuako frontera. Frontea pasatu zenean idi bikotea eta txahal bat kendu zizkieten. Diru zuria eman zieten trukean, baina hura ezin zuten inon erabili. Askok etxetik irten behar izan zuten. Itzuli zirenean behar itzela eduki zuten etxea garbitzen.
-
Zigor gogorrak familiakoentzat gerran
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Gerrako urteetan gogor zigortu zuten Laurentziren familia. Osaba Markinako alkatea izan zen eta ihes egin behar izan zuen. Beste osaba bat fusilatu egin zuten eta aita kartzelan egon zen, San Kristobalgo fuertean. Bertan, gazte gehienak gosez eta hotzez hil ziren, baina aita bizirik irten zen.
-
Gerran Frantziara ihes egin beharra
Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein
Hogeita hamaseian Markinatik Deriora eraman zuten "Esperanza" fabrika, harik eta Franco pasatu arte. Julianen arrebak eta anaia Deriora joan ziren beharrean. Handik Santanderrera joan behar izan zuten eta gero Frantziara. Urte betera itzuli ziren. Itzuli ziren asko kartzelara sartu zituzten eta beste batzuei ilea moztu zieten.
-
Egunero bonbardaketa Markinan
Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein
Dendan geratu zitzaien apurrarekin eta errazionamenduarekin egin zuten aurrera gerrako urte gogorretan. Bonbardaketak egunero egoten ziren Markinan eta koba batera joan behar izaten zuten babes bila. Francoren soldaduek Markina hartu zutenean, jende askok alde egin behar izan zuen.
-
Gernika sutan ikusi zuen
Josepa Intxausti Mendibe (1932) Mendata
Gerra hasi zenean, lau urte zituen. Etxe barruan ezkutatu ziren. Kanpora irten eta Gernika sutan ikusi zuten.
-
Umeak balen bila; moroak ikusteko zain
Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata
Gerra sasoiko oroitzapenak. Balak lurrean sartzen zirela ikusita, haiek topatzen ibili ziren anaia eta biak, arriskuaz jabetu barik. Ez zitzaien ezer gertatu. Moroei buruz gauza bitxiak kontatzen zituzten eta haiek ikusteko zain egon ziren, baina ez zuen bakar bat ere ikusi. Jende askok alde egin zuen etxetik, ahal zuena gurdian hartuta. Eurei etxetik irteteko eskatu zieten milizianoek, baina denbora gutxirako izan zen.
-
Arrebaren neskametza
Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata
Jesusa, arreba, Zornotzan egon zen neskame taberna batean, 11 urterekin, gerra aurretik. Hangoek etxerako moduan hartu nahi izan zuten, baina gerra hasi zenean, denak ihesean joan ziren eta hantxe bukatu zen bere neskametza. Gerra sasoian Bilbon egon zen neskame. Handik Ajuria auzora (Muxika) ezkondu zen 21 urterekin. Beste lanetan ez, baina Gorritxu tabernan gizarte segurantza ere ordaintzen zioten.
-
Frankistek Santa Krutzetik buelta sartu
Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro
Santa Krutzeko gurdibidetik frankisten zalditeria Mendaron nola sartu zen gogoratzen du. Nafarroatik Azkoitia aldera, handik Madariagara eta Madariagatik Mendarora sartu ziren. Isidorok 9 urte zituen orduan. Herritik gazte askok ihes egin zuten Bizkaia aldera, gerrara ez joatearren.
-
Hilabete ebakuatuta Algortan
Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe
Txakurra utzi zuten bakarrik, eta Algortara ebakuatu ziren, osabaren etxera. Itzuli zirenean, hutsik aurkitu zuten baserria. Ganadua ere bertara eraman zuten, eta padurako belar sailetatik eramaten zuten behientzako belarra. Gurdia beteta joan ziren Algortara. Ihesean zihoazenekin beterik ikusten ziren kaminoak.
-
Somorrostrora ebakuatuta
Balentina Elortegi Batiz (1924) Meñaka
Gerra sasoian ez zuten artorik erein. Alde egin behar izan zuten. Soldaduek neskei bularrak ebakitzen zizkietela esan zieten. Lehenengo Urdulizera joan ziren behiekin, arto irin apur bat hartuta gurdian. Handik Areetara eta Somorrostrora. Han meatzetan igarotzen zuten gaua.
-
Pixontziak kakaz beteta aurkitu zituzten
Balentina Elortegi Batiz (1924) Meñaka
Itzuli zirenean ebakuatuta egotetik, aitita soroan artoa ereiten ari zen, kezkatuta, beste senideekin batera ez zirelako itzuli. Etxeko arropak eramanda eta pixontziak kakaz beterik aurkitu zituzten. Ama eta bost alabak joan ziren eta halaxe etorri, eraman zituzten behiekin batera.