Ihes egin beharra

  • Isabel Etxanobe Gerran, amamaren etxera

    Isabel Etxanobe Oteiza (1926) Mañaria

    Gerra Zibilean frontea hurbil izan zuten. Balak etxe barruraino sartzen ziren. Baserria utzi eta herri aldera joan ziren amamaren etxera; Urkuletako auzoa hustu egin ei zen. Bitartean, soldaduak-edo egon ziren beraienean, eta tximinia erre zieten.

  • Ali Goiti Gerran kobetan ezkutatu behar

    Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

    Gerra Zibilean, nazionalek herri bat hartzen zuten bakoitzean kanpaiak jotzen zituzten. Kobetan ezkutatzen ziren Aliren etxekoak. Aita Lezama aldera joan zen ganaduekin; denak bueltatu ziren sano.

  • Ali Goiti Gerran familia banatuta

    Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

    Gerra Zibilean, bere osaba Otxandiora eraman zuten munizioak altxatzera. Aitaren berri, ostera, ez zuten izan. Beraiek Arratiarako bidean dagoen koban ezkutatzen ziren.

  • Adrian Amantegi Emili: batetik bestera nazionalak sartu arte

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

  • Adrian Amantegi Adrian: Mañaritik ihes

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

  • Adrian Amantegi Adrian: Belgikan

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

  • Adrian Amantegi Adrian: Belgikatik Mañariara itzulera

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

  • Elisabet Aretxabaleta Gerra Zibila Aulestin

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Ama Aulestikoa zuen eta gerra han pasatu zuten. Bost neba-arreba eta ama egon ziren bertan. Beste ahizpa eta gerran hildako neba Markinan gelditu ziren aitarekin. Aitaren zapata-tailerrera larrua eskas heltzen zen. 1938. urtera arte egon ziren Aulestin. Gerra Zibilean Aulestin egon zen eta handik neskame joan zen. Mertzedeko mojek aurkitu zioten lana Gasteizko etxe batean. Bere senitarteko batzuk Gernikatik ihesi etorri ziren Aulestira.

  • Elisabet Aretxabaleta Hainbat batailoi herrian

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Bere osaba izan zen gerra denborako alkatea; baina erbestera joan behar izan zuen, eta 15 urtez egon zen kanpoan. Bere aita gasolindegiko arduraduna izan zen. Komentuak-eta batailoiz bete ziren, asko boluntarioak izan ziren; horietako batzuk aipatzen ditu.

  • Isidro Mandiola Milizianoek ganaduak erosi

    Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein

    Aitak idiekin joan behar izaten zuen Kalamuako frontera. Frontea pasatu zenean idi bikotea eta txahal bat kendu zizkieten. Diru zuria eman zieten trukean, baina hura ezin zuten inon erabili. Askok etxetik irten behar izan zuten. Itzuli zirenean behar itzela eduki zuten etxea garbitzen.

  • Laurentzi Aretxabaleta Zigor gogorrak familiakoentzat gerran

    Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

    Gerrako urteetan gogor zigortu zuten Laurentziren familia. Osaba Markinako alkatea izan zen eta ihes egin behar izan zuen. Beste osaba bat fusilatu egin zuten eta aita kartzelan egon zen, San Kristobalgo fuertean. Bertan, gazte gehienak gosez eta hotzez hil ziren, baina aita bizirik irten zen.

  • Julian Maguregi Gerran Frantziara ihes egin beharra

    Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein

    Hogeita hamaseian Markinatik Deriora eraman zuten "Esperanza" fabrika, harik eta Franco pasatu arte. Julianen arrebak eta anaia Deriora joan ziren beharrean. Handik Santanderrera joan behar izan zuten eta gero Frantziara. Urte betera itzuli ziren. Itzuli ziren asko kartzelara sartu zituzten eta beste batzuei ilea moztu zieten.

  • Juan Arrieta Egunero bonbardaketa Markinan

    Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

    Dendan geratu zitzaien apurrarekin eta errazionamenduarekin egin zuten aurrera gerrako urte gogorretan. Bonbardaketak egunero egoten ziren Markinan eta koba batera joan behar izaten zuten babes bila. Francoren soldaduek Markina hartu zutenean, jende askok alde egin behar izan zuen.

  • 1591 Gernika sutan ikusi zuen

    Josepa Intxausti Mendibe (1932) Mendata

    Gerra hasi zenean, lau urte zituen. Etxe barruan ezkutatu ziren. Kanpora irten eta Gernika sutan ikusi zuten.

  • Damiana Belaustegi Umeak balen bila; moroak ikusteko zain

    Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

    Gerra sasoiko oroitzapenak. Balak lurrean sartzen zirela ikusita, haiek topatzen ibili ziren anaia eta biak, arriskuaz jabetu barik. Ez zitzaien ezer gertatu. Moroei buruz gauza bitxiak kontatzen zituzten eta haiek ikusteko zain egon ziren, baina ez zuen bakar bat ere ikusi. Jende askok alde egin zuen etxetik, ahal zuena gurdian hartuta. Eurei etxetik irteteko eskatu zieten milizianoek, baina denbora gutxirako izan zen.

  • Anastasio Beaskoetxea Arrebaren neskametza

    Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata

    Jesusa, arreba, Zornotzan egon zen neskame taberna batean, 11 urterekin, gerra aurretik. Hangoek etxerako moduan hartu nahi izan zuten, baina gerra hasi zenean, denak ihesean joan ziren eta hantxe bukatu zen bere neskametza. Gerra sasoian Bilbon egon zen neskame. Handik Ajuria auzora (Muxika) ezkondu zen 21 urterekin. Beste lanetan ez, baina Gorritxu tabernan gizarte segurantza ere ordaintzen zioten.

  • 1714 Frankistek Santa Krutzetik buelta sartu

    Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro

    Santa Krutzeko gurdibidetik frankisten zalditeria Mendaron nola sartu zen gogoratzen du. Nafarroatik Azkoitia aldera, handik Madariagara eta Madariagatik Mendarora sartu ziren. Isidorok 9 urte zituen orduan. Herritik gazte askok ihes egin zuten Bizkaia aldera, gerrara ez joatearren.

  • Antonio Mardaras Hilabete ebakuatuta Algortan

    Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

    Txakurra utzi zuten bakarrik, eta Algortara ebakuatu ziren, osabaren etxera. Itzuli zirenean, hutsik aurkitu zuten baserria. Ganadua ere bertara eraman zuten, eta padurako belar sailetatik eramaten zuten behientzako belarra. Gurdia beteta joan ziren Algortara. Ihesean zihoazenekin beterik ikusten ziren kaminoak.

  • Balentina Elortegi Somorrostrora ebakuatuta

    Balentina Elortegi Batiz (1924) Meñaka

    Gerra sasoian ez zuten artorik erein. Alde egin behar izan zuten. Soldaduek neskei bularrak ebakitzen zizkietela esan zieten. Lehenengo Urdulizera joan ziren behiekin, arto irin apur bat hartuta gurdian. Handik Areetara eta Somorrostrora. Han meatzetan igarotzen zuten gaua.

  • Balentina Elortegi Pixontziak kakaz beteta aurkitu zituzten

    Balentina Elortegi Batiz (1924) Meñaka

    Itzuli zirenean ebakuatuta egotetik, aitita soroan artoa ereiten ari zen, kezkatuta, beste senideekin batera ez zirelako itzuli. Etxeko arropak eramanda eta pixontziak kakaz beterik aurkitu zituzten. Ama eta bost alabak joan ziren eta halaxe etorri, eraman zituzten behiekin batera.