Ihes egin beharra

  • Pepita Unzueta Iriondo Pepita Mutrikun artzain

    Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

    Mutrikun Arno mendiaren magalean zegoen Abeletxe baserrian egon ziren Pepita eta anaia. Handik itsasoa ikusten zen. Artzain lanean jardun zuen Pepitak bertan, eta aitajaunak txondorrak egiten zituen. Pepitaren anaia Mutrikuko maristen eskolara joaten zen.

  • ramoni goikoetxea Fusilamenduak eta sirenak

    Ramoni Goikoetxea Maiza (1920) Donostia

    Jende asko joan zen Frantziara. Fusilamenduak. Sirena jotzen zuten, eta sotoetan ezkutatu behar.

  • andres ormazabal Donostiatik Errezil aldera

    Andres Ormazabal Izeta (1916) Donostia

    Nazionalak sartu arte, ez zuten lanik egin. Nagusiek alde egin zuten. Mendira joaten ziren, aireplanoak ikustera. Nazionalak arrimatzen hasi zirenean, Errezil aldera joan ziren anaia eta biak. Zarautzen atera zuten salbokonduktoa.

  • 1342 Frontea eta granadak

    Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza

    Frontea non egon zen. Gudariak non egon ziren: Asentzio mendian, besteak beste. Soldaduak herrian bertan eta Latan. San Viatorren egon ziren metrailadoreak. Tiroak. Balak topatzen ibili ziren. Gerra denboran, aitaren baserrira joan ziren; ihesi irten ziren, esan zietelako bonbardatu egin behar zutela dena. Granada bat non erori zen, eztanda egin gabe. Lurrean etzanda, granadak goitik behera. Gauez, morteroekin. Elizan babeslekua zegoen. Azken egunetan granada handiekin ibili ziren. Lagun bat besoan zauritu zuten eta andre bat sabelean.

  • 1347 Etxetik alde egin behar gerran

    Gregoria Bengoa Argarate (1911) Eskoriatza

    Gregoriak bi ume zituen gerra hasi zenean. Aretxabaleta aldera joan ziren eta hilabete pare bat eman zituzten Oro auzunean. Etxetik bi behi eraman ahal izan zituzten arren, hil berri zuten txerria militarrek kendu zieten.

  • 523 Gerra denborako gertakizuna

    Sebastian Aranguren Ulazia (1922) Paulo Argibe Uraola (1922) Getaria

    Paulok gerra denborako gertakizuna kontatzen du. Gauez Frantzia aldera alde egin zuten eta pelikuletan moduan izan omen zen. Koltxoiak jarri zituzten barkuan, tiroetatik defendatzeko.

  • Amale Arzelus Ikastolan umetan; gerra garaian ihesi

    Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

    12 urtera arte bizi izan zen Hondarribia kalean, gerra hasi zen arte. Alde egin zuten, aita oso abertzalea zelako. Hiru eta zortzi urte bitartean Txurruka kaleko ikastolan ikasi zuen (Arantzazuko Ama). Neska-mutilak. Andereñoak. Jolasak. Xabiertxo liburua. Gero, mojetara.

  • Amale Arzelus Baina gerra etorri zen

    Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

    Gerra hasi zenean 12 urte zituen. Batzokiko lagunei deitu zien aitak, familiari abisua emateko, Donostiatik joateko. Zarautz, Deba, Lekeitio... Bilbon egon ziren aitarekin; Madrilen egona zen, Jaurlaritzarekin.

  • Amale Arzelus Bilbotik Iparraldera, La Habana ontzian

    Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

    Bilbon zazpi hilabete egin ostean, Iparraldera joan ziren ama eta lau anai-arrebak, La Habana itsasontzian. Azkainen bizi izan ziren. Bilboko Gran Via, sirenak eta ezkutalekuak. Janaria.

  • Amale Arzelus Azkainen eta Donibane Lohizunen

    Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

    Iparraldera joan ziren. Kanbon, Azkainen eta Donibane Lohizunen. Goserik ez. Beste familia batekin bizi ziren, Eibarko Alberditarrak; haiek ere espetxean zuten aita.

  • Amale Arzelus Aita bestaldera joan zen ihesi; ezin bisitan joan

    Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

    Espetxetik irten zenean, aita Santa Maria elizako gazteekin hasi zen lanean. Erbestera joan behar izan zuen. Zaila zen bisitan joatea. Gazte hil zen aita, handik bi urtera. Amale 1948an ezkondu zen, senarrak amnistia baliatuta. "Visado de salida". Bisitan ezin joan. Mendiz.

  • 1511 Gerran, anaiak borrokara

    Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

    Gerra iristean, txakur txikia kendu zioten erreketeek. Donostia erdiak alde egin zuen, erbestera ere bai. Anaia zaharrenak gerran ibili ziren: bata gudari eta bestea Francoren aldekoekin. Plazaolako trenean joan zen anaia bisitatzera, kartzelara.

  • 1508 Anaia preso

    Joxe Antonio Bereziartua Elustondo (1929) Juantxo Bereziartua Elustondo (1924) Donostia

    Gerra garaian, anaia zaharrena kanpora joan zen: lehenengo, Azpeitira, osabaren etxera; eta, geroago, Bilbora. Emaztea eta bi haurrak Frantziara joan ziren itsasontzian, amonarekin. Anaia preso hartu zuten. Bila joan ziren Iruñera bi anaia. Loiolan zazpi fusilatu zituzten, anaiaren lagunak.

  • TXILARDEGI Erbestea: Paris, Landak

    Jose Luis Alvarez Enparantza (1929) Donostia

    Bigarrenez, 1960an atxilotu zuten, eta gero bestaldera joan zen. Xarriton. Hazparnen egon zen, eta gero lana aurkitu zuen Parisen. Gero, Euskal Herrira. Landetara joan zen bizitzera.

  • 1512 Gerra garaian Bizkaira joan ziren ihesi

    Jose Inazio Urdanpilleta San Sebastian (1913) Donostia

    Gerra etorri zenean, teila lantegiko kamioiak errekisatu zizkieten. Denak galdu zituzten. Nazionalak sartu zirenean, Zarautzera joan ziren eta handik Somorrostrora; Ibarrangelun egon ziren zazpi hilabetez. Nola libratu zen gerran soldadu egotetik. Bizi ziren etxea bonbek suntsitu zuten, Somorrostron.

  • 1512 Somorrostrotik Donostiara

    Jose Inazio Urdanpilleta San Sebastian (1913) Donostia

    Somorrostron italiarrak agertu ziren. Familia baten etxean zeuden, eta han bi seme ezkutatuta omen zeuden (beraiek artean ez zekiten); amarekin arrosarioa errezatzen zuten egunero, eta haiek nonbait, entzun. Meatzeetan egoten ziren, ezkutatuta, eta hara mutil gazte bat joan zitzaion (etxean ezkutatuta egon zenetako bat?), ihes egiteko abixua ematera. Bilbora joan ziren eta gero handik Donostiara.

  • 1403 Frantziatik Iparraldera

    Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

    Frantzian, bakunatu egin zituzten. Dirua aldatu, afari ederra eman eta libre utzi zituzten. Geltokira joan ziren, eta handik Iparraldera trenez. Ziburun familia zuten. Donibane Lohizunera joan ziren, eta handik oinez Ziburura.

  • 1403 Erbesteratutako haurrak

    Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

    5.000 haur joan ziren itsasontzian kolonietara, guraso gabe. Arreba baten seme-alabak Belgikara joan ziren. Baina miseria gerraostean etorri zen, errazionamendua. Gosea. Eskerrak aita iaioa zela arrantzan.

  • 1403 Iparraldeko giroa

    Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

    Iparraldean pasatutako urteak. Berehala ikasi zuen frantsesez, baina Iparraldeko akatsekin. Euskara ere erabiltzen zuten ingurukoekin. Bertako abertzale gutxi zegoen han. Erresistentzia nola sortu zen: Gernika batailoia.

  • 1403 Iparraldera ihesi

    Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

    Atxilotu zutenekoa, norbaitek salatuta. Nola egin zuen ihes. Iparraldera joan zen, Donostian ezkutatuta egon ondoren: hiru etxetan egon zen gordeta. Egun batean, emaztegaiarekin irten zen kalera, baina jendeak begiratu egiten zion. Iparraldera joatea erabaki zuen.