Ihes egin beharra
-
Gerran Legutiotik ihesi
Juana Elorza Beitia (1924) Legutio
Gerra garaian, beraien etxekoak beste auzo bateko baserri batean egon ziren. Bere aita eta beste baserrikoena alkatearengana joan ziren laguntza eske eta hark esan zien Legutiotik joatea zela onena, herria hartuta baitzegoen. Gasteizera joateko asmoa zuten. Goizeko seietan irteten zihoazela bidearen alde batean milizianoak zeuden eta bestean erreketeak. Lukura heldu eta hegazkinak ikusi zituzten; umeak estolda batean sartu ziren. Gurdiari jarraituz Erretanara heldu ziren gauez. Bi familiak bi etxe desberdinetan hartu zituzten; patatak jan zituzten eta kortan, idien atzean, egin zuten lo.
-
Alkatearen laguntzaz etxea lortu zuten gerran
Juana Elorza Beitia (1924) Legutio
Gerran Legutiotik ihesi joan ziren eta Erretanara heldu ziren. Handik ihesi joandako bi familietako aitak Gasteizera joan ziren, han baitzegoen Legutioko alkatea. Etxe bat eskatzera joan ziren eta gobernatzailearengana eraman zituen. Gero beste familia bat batu zitzaien eta 19 bat pertsona bizi ziren etxe hartan.
-
Ebakuazioa garaian, Duranako eskolara
Juana Elorza Beitia (1924) Legutio
Gerra garaian, herria utzi eta ebakuatuta joan ziren. Orduan, Duranako eskolara joaten ziren. Egunero abestu behar izaten zuten 'Cara al sol' eskua altxatuta. Eskola hartan Legutiokoan baino gehiago ikasi zuen; gero ez zen gehiago eskolara bueltatu.
-
Ebakuazioan ganadua saldu behar
Juana Elorza Beitia (1924) Legutio
Gerran ganadu eta guzti joan ziren ebakuatuta. Behiak-eta saldu eta ezer barik gelditu ziren, baina bizitzeko behar zuten dirua. Aita gerra garaian egin zuten aireportura joaten zen lanera
-
Duranan "Los Rojos" deitzen zien
Juana Elorza Beitia (1924) Legutio
Gerra garaian Duranan egon ziren ebakuatuta eta hango askok ezinikusia zieten. "Los Rojos" deitzen zien. Andra batek asko lagundu zien; gerora jakin zuten semea kartzelan zuela eta abertzaleak zirela.
-
Gerra hasita, Gabonak arte herrian
Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio
Karmen eskolan hasi berritan piztu zen gerra. Gerra 1936eko uztailaren 18 hasi zen, eta Gabonak pasa arte egon ziren herrian. Gero, ihes egin behar izan zuten; herritik alde egiten azkenak izan ziren. Ordurako, ordea, etxean ostu eta ganadu gehiena galdu zuten. Tiroak eta bonbak gogoratzen ditu: Karmen leihotik atera zuten soldaduek. Etxea apurtu ondoren, herriko beste hiru etxetan egon ziren. Gabonak pasatu ostean, Durara egin zuten ihes.
-
Duratik Gasteizera
Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio
Gerra denborako kontuak. Legutiotik ihesi Duran egun batzuk egin zituzten, eta, handik, Gasteizera joan ziren, "Campo de los Palacios"era. Gasteizen, aita-amak eta hiru anai-arreba egon ziren gela batean, "con derecho a cocina". Ia negu guztia egin zuten han.
-
Gerran, baserria erre zieten
Imanol Garaigordobil Berriozabal (1932) Legutio
Sei urtetik hamabira arte ibili zen eskolan, eta gero lanean hasi zen. Gerra hasi zenean, Gasteiz ondoan dagoen Monasterioguren herrira joan ziren babes bila. Aita EAJko buruzagia zen, eta kostata egin zuen ihes. Soldaduek etxeari su eman zioten, eta nola garretatik ihes egin zuten azaltzen du Imanolek.
-
Hamar urtegaz artzain
Inazio Arregi Berriozabal (1934) Legutio
Gerra garaian Albinara joan ziren ihesi. Han ere baserriko lanetan aritu ziren. Bien bitartean Legutioko etxea hutsik egon zen eta ez zieten uzten ezta hurreratzen ere. Albinan zeudela, hamar urte zituela, Jarindo aldera joaten zen ardiekin 80-100 buruko artaldea gobernatuz.
-
Gerratik ihesi Frantziara
Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio
Gerra Zibileko indar nazionalak Lekeitiora sartu zirenean, beraiek ebakuatuta joan ziren Frantziara baporean. II. Mundu Gerra hasiko zelakoan bueltatu ziren handik herrira. Jende askok egin zuen ihes itsasoz. Frantziatik bueltan, Lekeitiora bueltatu aurretik, Santurtzi inguruan egon ziren. Han eta Lekeition, soldaduen arropak garbitzen zituzten.
-
Frantziara heldutakoan, mediku-azterketa
Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio
Frantziarako bidean, Santanderretik Saint Nazaire-ra heldu ziren lehenengo. Familiako asko joan ziren elkarrekin; beraietako ume bat elgorriak jota egon zen. Lantegi handi batean egon ziren bizitzen; eta, heldutakoan, medikuek artatu zituzten. Medikuekin zeudela, gizonezkoek zelan begiratzen zuten gogoratzen du.
-
Sant Nazaire-ko etxeetan bizitzen
Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio
Frantziako Saint Nazaire-ra heldu eta mediku-azterketa izan ostean, bakoitzari hizki bat jarri zioten paparrean. Bere ama ume gaixo batekin gelditu zen, eta gerora batu ziren berriro. Bi etxe desberdinetan banatu zituzten.
-
Frantzian elkar ezin ulertu
Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio
Gerra garaian, Frantziako Saint Nazaire-ra joan ziren ebakuatuta. Etxe ingurua zelakoa zen azaltzen du. Okinarekin izaten zituzten ezin ulertuak azaltzen ditu. Bertakoek ondo hartu zituzten hara joandakoak, baina ez zekiten ezer euskaldunei buruz. Guztira hiru hilabete egin zituzten han.
-
Hiru hilabeteren ostean, etxera
Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio
Frantzian hiru hilabetez egon ziren ebakuatuta, baina II. Mundu Gerra hasiko zela-eta, etxera bueltatu ziren. Lekeitiora heldu zirenean, bertako askok txarto hartu zituzten. Berak ez zituen Lekeitioko erasoak ezagutu, lehenago egin baitzuten alde.
-
Salbokonduktoa
Begoña Ansotegi Txakartegi (1928) Lekeitio
Salbokonduktoa oraingo karneta bezala ei zen. Gordeta dauka bat etxean, paper bat da datu pertsonalekin. Herritik kanpora irteteko zen beharrezkoa.
-
Bermeora ihesi gerra denboran
Faustino Garatea Bilbao (1932) Lekeitio
Hiru urte zituela sortu zen gerra. Bermeora eraman zituen amak gerra denboran. Gernika ketan zegoela itzuli ei ziren; italiarrak sartu berri ziren Bermeon. Anai-arreba asko ziren.
-
Gerra Zibileko ebakuazioa: Bermeora eta Bilbora aitarekin
Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio
Bere ama, ume guztiak hartuta, Bermeora joan zen San Roke baporean. Bermeon, Bilbora joateko agindua jaso zuten. Bere ama eta neba-arrebak Bilbotik Muskizera joan ziren; bera aitarekin gelditu zen bertan. Ama eta neba-arrebak Santanderretik Frantzia aldera joa ziren, La Rochelle-ra; gerora, haiek ere banandu ziren.
-
Santoñatik Lekeitiora bueltan; Euzkadiko dirua
Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio
Bera aitarekin egon zen Bilbon gerra sasoian, etxeko gainerakoak Frantzian zeuden bitartean. Euzkadiko dirua zelakoa zen azaltzen du. Santoñan harrapatu zituzten eta baporeko ikatza kendu zieten.
-
Ebakuatutako jende asko
Jose Eiguren Mendiguren (1927) Lekeitio
Gerran bapore asko bete ziren ebakuatutako jendearekin. Egoera tamalgarria zela dio: askok ez zekiten nora zihoazen ere, ume asko zeuden, jendea goseak zegoen... Soldadu italiarrak kontzejupean egoten ziren; harreman ona zuten beraiekin.
-
Lekeitiotik Santoñaraino bizitakoak
Juan Uribarren Atxabal (1924) Lekeitio
Gerra heldu zenean, Juanek aitarekin batera motor txikian alde egin zuten Santoñaraino. Ebakuazioa zelan bizi izan zuten kontatzen du zehaztasun guztiz: Armintzan zeudela, aitak soldadu joan behar zuela esan zion alkateak; faxistak Bilbora sartzerakoan, Zierbenera joan ziren eta handik Algortara; Bilbo hartu zutenean, Laredora joan ziren; azkenik, Santoñara joan ziren. Toki guztietan izan zituzten bizipen interesgarriak. Santoñan faxistak lekeitiar batzuen bila joan ziren; "Aita Guria" baporean, Leturia lekeitiarra hartu eta fusilatu egin zuten.