Ihes egin beharra

• Aita atxilotu eta ama Frantziara

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Bizkaia aldera joan ziren guraso biak ihes egiteko asmoz. Aita atxilotu eta Biarritzera eraman zuten. Amak, ordea, ihes egitea lortu zuen, hasiera batean Bretainiara, Toursera ondoren. Bertan jaio zen Rafael.

• Aita gerran besamotz

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Aita gerran besamotza gelditu zen, begia ere galdu zuen. Mirandan preso egon zen hiru hilabetez. Madrilera eraman zuten gero trenez. Erbestetik Lasartera itzulitakoan ez zion inork lanik ematen, desgaitasunagatik eta haren ideia politikoengatik. Osaba pelotariak kontaktu onak zituen eta hari esker irten zen kartzelatik.

• Tourseko oroitzapenak

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Hiru urterekin Toursetik alde egin zuen Rafaelek, baina gogoan du haren adin antzekoa zuen beste mutiko bat zela. Hizkuntzaren mugak erbestean.

• Elbarri izanagatik, otartekoa jaso

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Senide bat bazuten Frantzian, eta harengana joan ziren hasieran, baina jende gehiegi zegoela eta, Biarritzera joa ziren, ama neskame. Toursera joan ziren gero, errentan. Rafaelen amak bularreko esnea galdu zuen han pasatako goseagatik. Aitari elbarria izateagatik ematen zioten otartekoa amak jaten zuen.

• Toursetik Hego Euskal Herrira

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Toursetik Donibane lohitzunera joan zen familia, eta aitak abal bat lortu zuen, Hego Euskal Herrira itzultzeko.

• Frantzian hainbat euskaldun

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Frantziara ihesi joan zen jende mordoa. Familia bizi zen herrian Oiartzun eta Lezo aldeko euskadunak ere bazeuden. Gau osoa pasa zuten ihes egiteko itsasontzian sartu nahian. Gerran osaba hil zitzaion, Rafael izenekoa, haren omenez jarri zioten izena.

• Oriako jende mordoa ihesi

  Inaxio Otaegi Otaegi (1937) Lasarte-Oria

  Oria asko zigortu zuten gerra garaian, errepublikarrak omen ziren eta gehienak. Ihes egin behar izan zuten askok eta pare bat familia bakarrik gelditu ziren.

• Gerrako lehen eguna

  Maria Concepcion Beraetxe Aranburu (1925) Lasarte-Oria

  Maritxuk gogoan du nola aitaren lagun batzuk etxera etorri eta militarrak zetoztela kontatu zuten. Ihes egiteko esan zieten, baina amak etxean gelditzea erabaki zuen, haurdun baitzegoen bera. Jende mordoak egin zuen Bilbo aldera ihes gau hartan bertan.

• Zer gogoratzen duzu gerraz?

  Ixabel Zuaznabar Irulegi (1938) Lasarte-Oria

  Etxean Oriakoek ihes egin zutela esaten zuten. Batzuk sakabanatu egin ziren, despistatzeko. Gurasoak, adibidez, Antiguora joan ziren bizitzera, euren bila joango ziren beldur. Aitak batzuk belar-meten azpian gordetzen zirela esaten zuen

• Osabak Gursen koro euskalduna sortu zuen

  Maria Luisa Muguruza Tellaetxe (1947) Lasarte-Oria

  Osaba bat Gursen egon zen eta bertan koro euskaldun bat sortu zuen. Ihesi ibili ostean, Txilen bukatu zuen. Beste osaba bat falangista zen eta gerran hil zen.

• Ama eta aitaren familia kontuak

  Juan Jose Ibarretxe Markuartu (1957) Laudio

  Ama lezamarra zuen eta gerra garaian Galiziara desterratua izan zen. Aita Laudiokoa zen. Ibarretxe abizena Zaratamokoa da.

• Gerra garaiko aita eta amaren ezbeharrak

  Juan Jose Ibarretxe Markuartu (1957) Laudio

  Gerra garaian familiak ezbeharrak pasa zituen: osabak eta aitona hil ziren besteak beste.

• Gerra denborako oroitzapenak

  Garbiñe Diaz de Mendibil Biteri (1932) Legutio

  Garbiñe ez zen eskolan ibili umetan. Gerra denboran, Nafarraten frontea egon zen: tiroak eta baserritik ihes egin behar izana gogoratzen ditu. Lau anai-arreba asto-otzaratan sartuta eman zituzten Oraldera, beste anai-arrebak "kriau" zeuden.

• Ubide, Zeanuri eta Bilbo igaro, ihesean

  Cipriano Diaz de Mendibil Biteri (1924) Garbiñe Diaz de Mendibil Biteri (1932) Legutio

  Gerra denboran, Nafarraten frontea egon zen: tiroak eta baserritik ihes egin behar izana gogoratzen ditu Garbiñek. Lau anai-arreba asto-otzaratan sartuta eman zituzten Oraldera. Handik Ubide, Zeanuri eta Bilbo igaro zituzten ihesean. Bilbon Nafarreteko mutiko bat hil zuten tiroz.

• Gerraostean, etxera buelta...

  Cipriano Diaz de Mendibil Biteri (1924) Garbiñe Diaz de Mendibil Biteri (1932) Legutio

  Nafarrateko errota etxe handia zen, bi bizitza zituen. Gerra denboran, etxetik ihes egin behar izan zuten. Soldaduek ganaduak kendu zizkieten. Zenbat ganadu zuten aipatzen dute: lau behor, bost behi, idi bi, 19-20 ahuntz, 10 txerri eta oiloak. Etxera bueltatu zirenean, erabat txikituta zegoen dena: ateak apurtuta, satsez betea, lastategian zorriak...

• Gerratik ihesi

  Gregorio Biteri Mendieta (1922) Legutio

  Elosun hainbat herritar hil zituen gizonaren inguruko kontu batzuk azaltzen ditu. Gregorio meza laguntzen zegoela, bonba batek elizako horma jo zuen. Nafarratetik ganadu guztiekin ihes egin eta aitaren jaiotetxean babestu ziren, Elosun. Elosutik Ubidera eta handik Zeanurira jarraitu zuten ihesi.

• Bilbotik basorik baso itzuli ziren

  Gregorio Biteri Mendieta (1922) Legutio

  Lehengusuarekin faxistak nondik ote zetotzen begira zegoela "Quinta Columna"koek tiro bat bota zioten. Kalean tiro egin eta hilda utzi zuten beste mutiko bat. Bilbotik basorik baso itzuli behar izan zuten Elosura. Lehenengo gaua Bedia herrian eman zuten.

• Gerran etxekoak Gasteizera alde

  Jesus Astola Nafarrete (1933) Maria Pilar Astola Nafarrete (1939) Legutio

  Jesus eta gurasoak Gasteizera joan ziren gerratean. Ama umedun zegoen eta seigarren umea han jaio zen. Ganaduak Marietako baserri batean utzi eta txerriak gurdian hartuta joan ziren. Bi izeko bertan zeuden neskame eta haiek antolatu zuten bertara joateko dena. Bertarako bidaia ez zen batere erreza izan.

• Ganadua Marietan utzita eurak Gasteizen

  Jesus Astola Nafarrete (1933) Maria Pilar Astola Nafarrete (1939) Legutio

  Gerra Zibilean ama umedun zegoela Gasteizera joan ziren ihesi, bertan jaio zen Juantxu, beraien neba eta anaia. Ganadua Marietako baserri batean utzi zuten; hori dela-eta, aita joan-etorrian ibiltzen zen.

• Gerra Zibilean etxetik ihesi jaiotakoa

  Anjel Elorza Beitia (1937) Legutio

  Bere etxekoak Gerra Zibilean Duranara joan ziren ihesi eta bertan jaio zen Angel. Etxera bueltatu zirenean, etxea guztiz hondatuta topatu zuten.