Ihes egin beharra

  • mertxe birto Bueltan, ume denak frantsesez

    Mertxe Birto Sorondo (1929) Hondarribia

    Madalen karrikan bizi izan zen urtebetez, Ziburutik bueltan. Izebarekin egiten zuen lo, ohe berean. Ume guztiak frantsesez hizketan aritzen ziren kalean, hiru familia bateratsu bueltatu zirelako. Daniela laguna.

  • mertxe birto Anaien alde otoitz egiten

    Mertxe Birto Sorondo (1929) Hondarribia

    Ziburun ermita batera joaten ziren, gerran zituzten anaien alde otoitz egitera. Ziburun goserik ez zuen pasatu, umeak pozik bizi ziren. Amak bazituen hartzaileak, eta ondo saltzen zuen.

  • Julian Lekuona Hendaiara ihesi, koltxoiak hartuta

    Julian Lekuona Igos (1922) Hondarribia

    Hendaiara joan zirenean, koltxoi bila bueltatu zen, eta ama bere bila. Hondarribitar asko joan ziren ihesi.

  • Joxe Migel Elduaien Gerra garaian, Donibane Lohizunera

    Joxe Migel Elduaien Emazabel (1934) Hondarribia

    Ama portukoa zen, arrantzaleen alaba. Gerra denboran, Donibane Lohizunera joan ziren; hantxe jaio zen arreba. Nolatan joan ziren hara.

  • Juanito Altuna Hiru urterekin Hendaiara

    Juanito Altuna Arranbide (1933) Hondarribia

    Hiru urterekin San Pedro kaleko etxea utzi eta Hendaiara joan ziren. Bi urte inguru pasatu zituen han, beste familia batekin. Sei senidetan zaharrena da. Hasieran baporean bizi izan ziren Hendaian.

  • Juanito Altuna Hendaiatik Hondarribira buelta, bost urterekin

    Juanito Altuna Arranbide (1933) Hondarribia

    Hendaiako oroitzapenak. Domingo Ospital. Hendaiako kasinoaren azpian egiten zuen lo. Goserik ez zuen pasatu. Bost urterekin bueltatu zen Hondarribira. Amak bentan egiten zuen lana. Ama portuarra zen, aita Elgetan jaioa, baina arrantzalea; aitona mikeletea zen, Eskoriatzakoa berez.

  • Mila Otaegi Gerra hasi zeneko estutasunak

    Mila Otaegi Arrizabalaga (1926) Errenteria

    Gerra hasi zenean, Milak 10 urte zituen. Uda guztietan, Idiazabala joaten zen familiartekoen etxera, eta han zegoen gerrak eztanda egin zuenean. Gerra sortu zenean, denak mugitu ziren: Oiartzunen gizon batzuk fusilatu zituzten; ama eta familiarteko batzuk juxtu-juxtu libratu ziren fusilatzetik; eta, azkenean, Frantzian eta senide batzuen etxean eman zituzten hilabete batzuk. Bitarte horretan, Milak ez zuen ezer jakin Idiazabalen baitzegoen aitonarekin, osabarekin eta anaiarekin.

  • Inaxito Albisu Gerrako une latzek markatu egin zuten Inaxito

    Inaxito Albisu Mendarte (1924) Errenteria

    Gerra etorri zenean, Errenteria ebakuatu egin zuten. Asturiastik meatzari asko etorri ziren euskaldunei dinamita nola erabiltzen zen erakustera. Behin meatzari haietako bati tiroa jo zioten buruan kanpandorrean zegoela. Orduan Inaxito umea zen eta gerrako panorama latza ikusita oso gaizki pasa zuen.

  • Agustina Askasibar Gerra sasoian Mallabira ihesi

    Agustina Askasibar Lauzirika (1929) Eibar

    Gerra sasoian, Mallabira ihes egin behar izan zuten. Otaolaerdikoa baserrikoek eraman zizkieten altzariak. Aita eta anaia Jose Maria etxea zaintzen gelditu ziren Eibarren. Anaia zauritu zuten eta orduan Mallabira joan ziren bai aita bai anaia. Ez zuela goserik pasa dio eta errazionamendua nola bizi zuten kontatzen du. Dendan gelditutakoekin trukeak egiten zituzten.

  • Rosario Barrena Larruzea Gerran etxea utzi behar

    Txaro Barrena Larruzea (1931) Amorebieta-Etxano

    Gerra Zibila Bilbon bizi izan zuen. Etxetik alde egitea egokitu zitzaien, eta Santanderreranzko bidea hartu zuten. Etxera bueltatu zirenean, teilatua zulatuta zutela-eta, beste etxe batera joan behar izan zuten konpondu arte.

  • Joxe Arrieta Etxaniz Tropak herrian sartu ziren eguneko giroa

    Jose Antonio Arrieta Etxaniz (1924) Jose Zuatzubizkar Goenaga (1922) Elgoibar

    Gerra denborako kontuak. Tropak Elgoibarren sartu ziren egunean Trenbide kalean eta herrian zer mugimendu gogoratzen dituen kontatzen du Josek. Jendeak trenean ihes egin zuen Bilbo aldera.

  • JOSE GURRUTXAGA Amarekin elkartu Bilbon

    Jose Gurrutxaga Ondartza (1921) Elgoibar

    Aitarekin batera joaten zen frontera. Batailoiari jarraitzen zioten. Azkenekoz, Ubidean egon zen. Hasieran pentsatzen zuten zortzi egun barru etxean izango zirela berriz, baina ia hiru urte egin zuen kanpoan. Ama Elgoibartik bidali zuten Bilbo alderantz eta han elkartu zen semearekin.

  • JOSE GURRUTXAGA Avilesetik Frantziara ihesi

    Jose Gurrutxaga Ondartza (1921) Elgoibar

    Amarekin geratu zen Bilbon bizitzen. Baina frankistak bazetozen, eta Santander aldera (La Cavada) ihes egin zuten lehendabizi; handik Avilesera, eta gero Frantziara barkuz. Portutik Treboux-era, Mediterraneora.

  • JOSE GURRUTXAGA Treboux-eko errefuxiatu gunean

    Jose Gurrutxaga Ondartza (1921) Elgoibar

    Treboux-en, errefuxiatu-lekuan, denak euskaldunak ziren. Ondo egon ziren. Eusko Jaurlaritzaren ardurapean zeuden. Han ikasi zuen odolostea gozoarekin jaten.

  • JOSE GURRUTXAGA Bartzelonatik Frantziara ihesi

    Jose Gurrutxaga Ondartza (1921) Elgoibar

    Bartzelonatik Gironara joan ziren ihesi. Frantziara pasatu ziren gero. Han soldadu frantsesek oso tratu txarra eman zieten. Berak etxera itzuli nahi zuen.

  • Sabin Osoro Unzueta Aita gerratik ihesi

    Sabin Osoro Unzueta (1922) Elgoibar

    1936ko irailaren 15ean Sabinen aitak eta osaba batek ihes egin zuten Frantziara Mutrikuko itsasontzi batean. Aitak Paue ondoko herri txiki bateko baserri baten egin zituen hiru urte. Osaba Bizkaia aldera bueltatu zen, eta preso hartu zuten. Beste osaba bat, Angel, igeltseroa zen "baina intektuala"; mitinak ematen zituen, eta Euzkadi egunkarian idazten zuen. 1935ean omenaldia egin zioten Angel osabari.

  • Sabin Osoro Unzueta Osaba Hendaiara ihesi

    Sabin Osoro Unzueta (1922) Elgoibar

    Gerra hasi zenean, amaren aldeko osaba batek Hendaiara egin zuen ihes. Ohartu gabe muga zeharkatu zuen, eta Guardia Zibilak harrapatu eta gerrara joan egin behar izan zuen. Ebroko batailoian parte hartu omen zuen osaba horrek.

  • Sabin Osoro Unzueta Urte latzak

    Sabin Osoro Unzueta (1922) Elgoibar

    Gerra denborako kontuak. Aita Frantziara ihes eginda zegoen, eta ama, berriz, 1937ko martxoaren 31ko Durango bonbardaketan hil zen. Sabin eta anai-arrebak Elgoibarko aitonaren etxera joan ziren bizitzera. 1939an aita Frantziatik bueltatu zen, eta lehengo etxera itzuli ziren. 1939a garai "eskasa" izan zen, gose eta gabezia handia zegoelako. Bi neskame eduki zituzten, baina, garaiko zailtasunak medio, biek utzi egin zuten lana. 12 urterekin arrebak hartu zuen etxearen ardura, baina meningitisa harrapatu eta hil egin zen. 1941ean, Sabinen aita eta anaia Mutrikuko aiton-amonen etxera joan ziren bizitzera. Sabin Elgoibarren bakarrik geratu zen; 19 urte zituen.

  • Itziar Ajuria Garate Aita batzokiko lehendakari

    Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

    Aita batzokiko lehendakaria zen, eta Bilborako mandataria lanbidez. Gerra hasi zenean, aitaren anaiak Bizkaira joan ziren, baina bera herrian gelditu zen.

  • Pepita Unzueta Iriondo Umeak Elgoibartik Mutrikura bidali zituzten

    Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

    Frontea Elgoibarren egon zen bitartean, Pepita Mutrikun egon zen. Anaia gaztea eta biak Elgoibartik Mutrikura bakarrik joan ziren. Mutriku baketsu zegoen egun haietan.