Ihes egin beharra

  • Juan Otxandio Gerratik ihesi gurdiak eta abereak hartuta

    Juan Otxandio () Larrabetzu

    Zazpi urte orduko, artzain joaten zen basora. Gerra hasi zenean, gurdiak hartu eta ihesi joan ziren. Pasarte bat kontatzen du, etxera itzuli zirenekoa. Pinuak botatzen ibiltzen zen Juan trontzarekin, oso gazte zela.

  • Garbriel Nogues Martikorena Gerra hasi eta Bizkaia aldera ihesi

    Gabriel Nogues Martikorena (1920) Lasarte-Oria

    Iruñean aritu zen ikasten jostun izateko, eta oporretarako etxera etorri zenean hasi zen gerra. Gerra hasi zeneko oroitzapenak gogoan ditu: altxamenduak, erreketeak, moroak, haiei buruzko esamesak... Hemengo jendea prestatzen hasi zen moro eta erreketeen aurka egiteko, psikosia egon zen. Azkenean, jende askok alde egin zuen herritik Bizkaia aldera: Gabrielen familia Eibarko familiarteko batzuen etxera joan zen hasieran; gerora, Gorozikako baserri batera joan ziren denak batera; handik Bilbora; baina, Bilbo ebakuatu zutenean, familia guztia Frantziara joan zen eta Gabrielek Bilbon geratu behar izan zuen 17 urte zituelako. Bilbon bera bakarrik geratu zen eta nola-hala moldatu behar izan zuen aurrera egiteko. Nahita ere ezin zuen Lasartera itzuli orduan, frontea baitzegoen tartean.

  • Garbriel Nogues Martikorena Familiari Frantzian oso harrera ona egin zioten

    Gabriel Nogues Martikorena (1920) Lasarte-Oria

    Gabrielen familia Bilbotik barkuz joan zen Frantziara gerra garaian. Bretainian egon ziren, etxe bat eman zien bizitzeko, diru-laguntzak... herri hartakoek elkartasun handia izan zuten Gabrielen familiarekin.

  • valentina yeregi Donostiatik Bilbora, itsasontziz

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Loiolara joan zen, eta gero ez zegoen pasatzerik. Lubakiak zeuden Hernani gainean. Salbokonduktoa. Lau urte egin zituen etxetik kanpo. Gaua kaian pasatu, eta itsasontzian Bilbora, mutil-lagunarekin. Bilbotik Ortuellara, trenez.

  • valentina yeregi Bilbotik Ortuellara; hantxe ezkondu zen

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Ortuellan udaletxera joan ziren. Beste errefuxiatuekin elkartu ziren han, koinatarekin eta. Udaletxean ematen zieten jaten. Errietan egin zieten mezetara joan zirelako, eta ez ziren joan berriro. Loiolako andre baten kontuak. Hantxe ezkondu ziren. Ezkontza zibila, arratsaldez.

  • valentina yeregi Santurtzira; Portugaleteko zubia bota zuten

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Santurtzi aldera joan zen gero senarrarekin. Portugaleteko zubia bota zutenekoa. Tankea pasatu eta senarrak kolpea hartu zuen. Ospitalera. Santander aldera oinez, gauez zakua hartuta isil-isilik. Bengalak bota zituzten, eta lurrean etzanda. Gero automobil batek hartu zituen. Senarrarekin jarraitzea nola lortu zuten.

  • valentina yeregi Santanderren, itsasontzirako izena eman

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Santanderrera iristean, laranjak jaten. Udaletxeko ilaran. Kale-garbitzaile baten etxera joan ziren; oso behartsuak ziren, armairurik ere ez zuten. Gerrako mutilatuek ez zuten ilaran zain egon beharrik jana lortzeko. Itsasontziz kanpora joateko apuntatu zuen senarrak. Pinton London itsasontzian joan ziren Frantziara; ikatza zeraman.

  • valentina yeregi Itsasontzian ezagunak topatu, eta taldea osatu zuten

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Itsasontzian sartu zenekoa. Ezagunak topatu zituen han, alkaindarrak, eta gustura. Bidean botaka, haurdun zegoen eta. Frantziara nola iritsi ziren. Ogi zuria pastela iruditu zitzaien. Bidean Cervera itsasontzia agertu zen, eta ilunpetan egon ziren. 30 laguneko kuadrilla egin zuten.

  • valentina yeregi Frantzian ondo; haurra bertan izan zuen

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Oso ondo egon ziren Frantzian. Errefuxiatuetako batek frantsesez zekien eta arduradun jarri zuten hura. Janarekin nola moldatzen ziren. Hiru zeuden haurdun eta oheak jarri zizkieten. Ama-etxea. Zaurituak, senarra barne, handik hiru hilabetera joan ziren Frantziara. Nola elkartu ziren.

  • valentina yeregi Umearen jaiotza; erizainaren oparia

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Gizona bertan zela jaio zen umea. Ospitalean oso ondo. Erizaina madrildarra zen, eta arropak eman zizkion umearentzat. Aurretik umea izan zuenari ez zioten ezer eman, emakume dotorea zelako, beharbada.

  • valentina yeregi Miarritzen I: lehengusuaren etxean

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Miarritzera, lehengusuaren etxera; zaldi-karroan joan zitzaien bila. Lau hilabete egin zituzten han. Hotza.

  • valentina yeregi Miarritzen II: etxez etxe, gero eta hobeto

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Alargun baten etxera joan ziren. Saiatu zen neskame joaten ere, baina ez zuen lortu. Toki bakoitzeko esperientzia kontatzen du. Etxeetako bat nolakoa zen. Oiloak mutikoari txupetea kendu zionekoa. Venezuelara joan ziren batzuk. Interina hasi zen.

  • valentina yeregi Miarritzen III: senarra ospitalerako lanean

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Gizona ospitalean zegoen lanean. Hark umea zaintzen zuen, bera lanean zen bitartean. Alpargatak egiten zituzten ospitalean, Baionara bidaltzeko. Bueltatu beharra izan zuten gero.

  • valentina yeregi Alpargatak josten, Miarritzen

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Alpargatak josten ibili zen Miarritzen, ospitalerako. Ez ei da zaila. Hiru puntako orratza. Interina.

  • Martina Iturrioz Gerra sasoian etxeetan sartzen ziren; jendea herritik ihesi

    Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria

    Gerra sasoian Lasarten bizi ziren, kalean. Jendea etxeetara sartzen zela eta, beldurrez, Etxetxo baserrira joan ziren. Jende askok alde egin zuen herritik. Bere adineko batzuk, garai hartan ume zirenak, Errusiara edo kanpoko beste herrialde batzuetara bidali zituzten. Etxe guztietako ateak irekitzen zituzten, baina justu eurena eta maistrarena ez zituzten ireki.

  • Andoni Unanue 1936an Zarautzera; hango bizipenak

    Andoni Unanue Lekuona (1932) Lasarte-Oria

    Gerra hasi zenean lau urte zituen, baina orduko gauza asko gogoratzen ditu. Esaterako, aldamenean bizi zen harakinaren kamioian gauzak sartu eta Zarautzera nola joan ziren. Uztailean joan ziren eta bi-hiru hilabete egin zituzten han, irailean sartu baitziren nazionalak Zarautzen. Zarauzko oroitzapenak; hondartzara joaten ziren osabarekin. Behin urrutira Cervera barkua ikusi zuten Donostiara bonbak botatzen.

  • Xebastian Kerejeta Orian serenoa bakarrik gelditu zenekoa

    Xebastian Kerejeta Irazustabarrena (1934) Lasarte-Oria

    Kanpokoa zen eskolako maisua, eta euskaraz egiteagatik zigortu egiten zituen ikasleak. Giro erdalduna gailendu zen gerra garaian, izan ere, 600 lagunetatik serenoa bakarrik gelditu zen Orian, denek alde egin baitzuten. Argiak piztuta izaten zituen gauez. Orian gorri armatu mordoa omen zegoen, Eibarko kuarteletik armak lapurtu omen zituzten.

  • Xebastian Kerejeta Aita ez zen gerrara joan

    Xebastian Kerejeta Irazustabarrena (1934) Lasarte-Oria

    Xebastianek zazpi urte zituela ama hil zitzaion. Aita ez zen sekula frontera joan, beharbada ordaindu egin zuen gerrara ez joateagatik. Jende askok ihes egin zuen.

  • micaela sasiain ormazabal Gerra hasi zen eguna

    Micaela Sasiain Ormazabal (1929) Lasarte-Oria

    Gogoan du Micaelak gerra hasi zen egunean bertan gurasoak eta anai-arrebak arropa sagardo upeletan gordetzen hasi zirela, Errusiara eramango zituztelako zurrumurrua zabaldu baitzen. Jendeak ihes egin zuen, eta janari dendetako poduktuak hartzen zituzten askok, hutsik gelditu baitziren dendak.

  • Rafael Ollokiegi Yeregui Toursen jaiotako lasartearra

    Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

    Gerraren eraginez gurasoak Frantziara joan ziren ihesi. Horretarako, hara iritsi baino lehen, Bizkaia aldera joan ziren. Ama abiatu zen Frantziara lehenengo.