Ihes egin beharra
-
Gerratik ihesi gurdiak eta abereak hartuta
Juan Otxandio () Larrabetzu
Zazpi urte orduko, artzain joaten zen basora. Gerra hasi zenean, gurdiak hartu eta ihesi joan ziren. Pasarte bat kontatzen du, etxera itzuli zirenekoa. Pinuak botatzen ibiltzen zen Juan trontzarekin, oso gazte zela.
-
Gerra hasi eta Bizkaia aldera ihesi
Gabriel Nogues Martikorena (1920) Lasarte-Oria
Iruñean aritu zen ikasten jostun izateko, eta oporretarako etxera etorri zenean hasi zen gerra. Gerra hasi zeneko oroitzapenak gogoan ditu: altxamenduak, erreketeak, moroak, haiei buruzko esamesak... Hemengo jendea prestatzen hasi zen moro eta erreketeen aurka egiteko, psikosia egon zen. Azkenean, jende askok alde egin zuen herritik Bizkaia aldera: Gabrielen familia Eibarko familiarteko batzuen etxera joan zen hasieran; gerora, Gorozikako baserri batera joan ziren denak batera; handik Bilbora; baina, Bilbo ebakuatu zutenean, familia guztia Frantziara joan zen eta Gabrielek Bilbon geratu behar izan zuen 17 urte zituelako. Bilbon bera bakarrik geratu zen eta nola-hala moldatu behar izan zuen aurrera egiteko. Nahita ere ezin zuen Lasartera itzuli orduan, frontea baitzegoen tartean.
-
Familiari Frantzian oso harrera ona egin zioten
Gabriel Nogues Martikorena (1920) Lasarte-Oria
Gabrielen familia Bilbotik barkuz joan zen Frantziara gerra garaian. Bretainian egon ziren, etxe bat eman zien bizitzeko, diru-laguntzak... herri hartakoek elkartasun handia izan zuten Gabrielen familiarekin.
-
Donostiatik Bilbora, itsasontziz
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Loiolara joan zen, eta gero ez zegoen pasatzerik. Lubakiak zeuden Hernani gainean. Salbokonduktoa. Lau urte egin zituen etxetik kanpo. Gaua kaian pasatu, eta itsasontzian Bilbora, mutil-lagunarekin. Bilbotik Ortuellara, trenez.
-
Bilbotik Ortuellara; hantxe ezkondu zen
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Ortuellan udaletxera joan ziren. Beste errefuxiatuekin elkartu ziren han, koinatarekin eta. Udaletxean ematen zieten jaten. Errietan egin zieten mezetara joan zirelako, eta ez ziren joan berriro. Loiolako andre baten kontuak. Hantxe ezkondu ziren. Ezkontza zibila, arratsaldez.
-
Santurtzira; Portugaleteko zubia bota zuten
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Santurtzi aldera joan zen gero senarrarekin. Portugaleteko zubia bota zutenekoa. Tankea pasatu eta senarrak kolpea hartu zuen. Ospitalera. Santander aldera oinez, gauez zakua hartuta isil-isilik. Bengalak bota zituzten, eta lurrean etzanda. Gero automobil batek hartu zituen. Senarrarekin jarraitzea nola lortu zuten.
-
Santanderren, itsasontzirako izena eman
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Santanderrera iristean, laranjak jaten. Udaletxeko ilaran. Kale-garbitzaile baten etxera joan ziren; oso behartsuak ziren, armairurik ere ez zuten. Gerrako mutilatuek ez zuten ilaran zain egon beharrik jana lortzeko. Itsasontziz kanpora joateko apuntatu zuen senarrak. Pinton London itsasontzian joan ziren Frantziara; ikatza zeraman.
-
Itsasontzian ezagunak topatu, eta taldea osatu zuten
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Itsasontzian sartu zenekoa. Ezagunak topatu zituen han, alkaindarrak, eta gustura. Bidean botaka, haurdun zegoen eta. Frantziara nola iritsi ziren. Ogi zuria pastela iruditu zitzaien. Bidean Cervera itsasontzia agertu zen, eta ilunpetan egon ziren. 30 laguneko kuadrilla egin zuten.
-
Frantzian ondo; haurra bertan izan zuen
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Oso ondo egon ziren Frantzian. Errefuxiatuetako batek frantsesez zekien eta arduradun jarri zuten hura. Janarekin nola moldatzen ziren. Hiru zeuden haurdun eta oheak jarri zizkieten. Ama-etxea. Zaurituak, senarra barne, handik hiru hilabetera joan ziren Frantziara. Nola elkartu ziren.
-
Umearen jaiotza; erizainaren oparia
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Gizona bertan zela jaio zen umea. Ospitalean oso ondo. Erizaina madrildarra zen, eta arropak eman zizkion umearentzat. Aurretik umea izan zuenari ez zioten ezer eman, emakume dotorea zelako, beharbada.
-
Miarritzen I: lehengusuaren etxean
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Miarritzera, lehengusuaren etxera; zaldi-karroan joan zitzaien bila. Lau hilabete egin zituzten han. Hotza.
-
Miarritzen II: etxez etxe, gero eta hobeto
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Alargun baten etxera joan ziren. Saiatu zen neskame joaten ere, baina ez zuen lortu. Toki bakoitzeko esperientzia kontatzen du. Etxeetako bat nolakoa zen. Oiloak mutikoari txupetea kendu zionekoa. Venezuelara joan ziren batzuk. Interina hasi zen.
-
Miarritzen III: senarra ospitalerako lanean
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Gizona ospitalean zegoen lanean. Hark umea zaintzen zuen, bera lanean zen bitartean. Alpargatak egiten zituzten ospitalean, Baionara bidaltzeko. Bueltatu beharra izan zuten gero.
-
Alpargatak josten, Miarritzen
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Alpargatak josten ibili zen Miarritzen, ospitalerako. Ez ei da zaila. Hiru puntako orratza. Interina.
-
Gerra sasoian etxeetan sartzen ziren; jendea herritik ihesi
Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria
Gerra sasoian Lasarten bizi ziren, kalean. Jendea etxeetara sartzen zela eta, beldurrez, Etxetxo baserrira joan ziren. Jende askok alde egin zuen herritik. Bere adineko batzuk, garai hartan ume zirenak, Errusiara edo kanpoko beste herrialde batzuetara bidali zituzten. Etxe guztietako ateak irekitzen zituzten, baina justu eurena eta maistrarena ez zituzten ireki.
-
1936an Zarautzera; hango bizipenak
Andoni Unanue Lekuona (1932) Lasarte-Oria
Gerra hasi zenean lau urte zituen, baina orduko gauza asko gogoratzen ditu. Esaterako, aldamenean bizi zen harakinaren kamioian gauzak sartu eta Zarautzera nola joan ziren. Uztailean joan ziren eta bi-hiru hilabete egin zituzten han, irailean sartu baitziren nazionalak Zarautzen. Zarauzko oroitzapenak; hondartzara joaten ziren osabarekin. Behin urrutira Cervera barkua ikusi zuten Donostiara bonbak botatzen.
-
Orian serenoa bakarrik gelditu zenekoa
Xebastian Kerejeta Irazustabarrena (1934) Lasarte-Oria
Kanpokoa zen eskolako maisua, eta euskaraz egiteagatik zigortu egiten zituen ikasleak. Giro erdalduna gailendu zen gerra garaian, izan ere, 600 lagunetatik serenoa bakarrik gelditu zen Orian, denek alde egin baitzuten. Argiak piztuta izaten zituen gauez. Orian gorri armatu mordoa omen zegoen, Eibarko kuarteletik armak lapurtu omen zituzten.
-
Aita ez zen gerrara joan
Xebastian Kerejeta Irazustabarrena (1934) Lasarte-Oria
Xebastianek zazpi urte zituela ama hil zitzaion. Aita ez zen sekula frontera joan, beharbada ordaindu egin zuen gerrara ez joateagatik. Jende askok ihes egin zuen.
-
Gerra hasi zen eguna
Micaela Sasiain Ormazabal (1929) Lasarte-Oria
Gogoan du Micaelak gerra hasi zen egunean bertan gurasoak eta anai-arrebak arropa sagardo upeletan gordetzen hasi zirela, Errusiara eramango zituztelako zurrumurrua zabaldu baitzen. Jendeak ihes egin zuen, eta janari dendetako poduktuak hartzen zituzten askok, hutsik gelditu baitziren dendak.
-
Toursen jaiotako lasartearra
Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria
Gerraren eraginez gurasoak Frantziara joan ziren ihesi. Horretarako, hara iritsi baino lehen, Bizkaia aldera joan ziren. Ama abiatu zen Frantziara lehenengo.