Ihes egin beharra
-
Gerra garaian arraunean arrantzan
Julian Lekuona Igos (1922) Hondarribia
Arrantzale asko arraunean ibiltzen ziren arrantzan, gerra ondoan. Hendaiara joan ziren, eta hiru urte egin zituzten han. Gerra hasi zenean, sirena jo zuten. Gerra garaian ez zieten itsasora joaten uzten; iparraldean bai, txipiroitan ibiltzen zen aitarekin.
-
Hendaiara ihesi, koltxoiak hartuta
Julian Lekuona Igos (1922) Hondarribia
Hendaiara joan zirenean, koltxoi bila bueltatu zen, eta ama bere bila. Hondarribitar asko joan ziren ihesi.
-
Hendaian, itsasontzi batean bizitzen
Carmen Gonzalez Oiarbide (1922) Hondarribia
Harresian dago bere jaiotetxea. Balkoitik bonbak erortzen ikusten zituzten; behin, anaiaren lagun bat hil zen. Hendaiara joan ziren, eta handik Irun sutan ikusi zuten. Itsasontzi batean bizi izan ziren hiru familia. Frente Popularrera joaten ziren jatera. Batzuk Bartzelonara bidaltzen zituzten trenez. Milizianoek ontzia hartu nahi zuten, baina ez zuten lortu.
-
Gerra hasi zenean, Hendaiara
Adelaida Etxeberria Arozena (1929) Hondarribia
Etxetik inor ez zen gerrara joan. Aita Hendaian egon zen 13 hilabetean eta bueltan arazoak izan zituen: etxean preso eduki zuten eta Logroñora ere bidali zuten. Beraiek 15 egun bakarrik egin zituzten han. Aitak gehiegi kontrolatzen zituen alabak, beldurrez zegoen beti.
-
Hendaiako egonaldia; Irun erreta
Adelaida Etxeberria Arozena (1929) Hondarribia
Osabaren itsasontzian joan ziren Hendaiara. Lasto artean egin zuten lo. Aitak 13 pezeta ordaintzen zituen pentsio gisa. Buelta gogorra izan zen. Irun erreta ikusi zuen bueltan.
-
Ibarran gutxi batzuk zeuden politikan sartuta
Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra
Baserrietako jendeak ez zuen alde egin, baina Tolosako kaleko jendeak bai: alkateak, zinegotziek eta horrelakoek. Ibarran ez zegoen politikarik. Karlistak bazeuden. Errepublikanoak bi edo hiru. Komunistarik ez zegoen. Sozialistak bi edo hiru. Gehienak karlistak ziren Ibarran.
-
Zumaiarrak alboko etxean gerra garaian
Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu
Gipuzkoatik ihes egindako zumaiar batzuk egon ziren ezkutatuta euren alboko etxean. Baina ez daki nork ekarritakoak ziren edo nola heldu ziren. Geroago ere ama joaten zen Zumaiara; beraz, jarraitu zuen harremana izaten, baina seme-alabek ez.
-
Francoren soldaduen sarrera Donostian
Antonia Mujika Urrestarazu (1916) Idiazabal
Irizar jatetxetik Hotel Aranara joan zen. Gerra garaian, hoteleko zerbitzari askok Bilbo aldera ihes egin zuen. Arriskutsua zen Donostia. Kalean hildakoa ikusi izan du. Soldadu frankistak ikusi zituen postontzietako bandera errepublikanoak ezabatzen.
-
Gerratik ihesi beldurrez
Basili Egiguren de la Torre (1909) Igorre
Gerran beldur handia pasatu zuten. Hegazkina zetorrenean, ezkutatu egiten ziren. Igorren ez zuten bonbarik bota baina soro batera hegazkina erori zen. Ihes egiteko abisua jaso orduko, etxetik joan ziren idiak eta gurdia hartuta. Usansolo inguruan egon ziren.
-
Gerra garaian kongregazioko mojek Zeanurira joan behar izan zuten
Maria Begoña Atutxa Iruarrizaga (1931) Igorre
Gerra garaian kongregazioko mojak Zeanurira joan behar izan ziren Eibar utzita. Antza denez, kapilaua zen Zeanurikoa eta hark Zeanurin zituen etxebizitzetan egon ahal izan ziren Eibarko komentuko mojak istiluak iraun zuen bitartean. Gerra zibilaren ondorioz, Isasi kalean kokatzen zen komentua desagertu egin zen.
-
Gerrara joateko beldurra
Beñardo Irastortza Amiano (1928) Irun
Aita beldurrez egon zen gerrara deituko ote zuten, baina azkenean libratu egin zen; osaba bat joan zen gerrara eta beste bi osabek Frantziara egin zuten ihes. Osaba haietako bat mugan zauritu egin zuten.
-
Gerrak hondatu zien tabernaren negozioa
Justina Iparragirre Eizagirre (1913) Irun
Auzoan portzelana lantegia egin zuten garai hartan, eta langile asko ibiltzen zen Ongi Etorri tabernan. Mahaietan ez zen zapirik jartzen. Ahizpa sukaldari ona zen. Gerra hasi zenean, miliziano asturiarrak joan ziren. Erreketeak sartu zirenean, ihesi joan ziren.
-
Ahizparen ibilerak, Bartzelonan
Justina Iparragirre Eizagirre (1913) Irun
Ahizpa Hendaiara joan zen familiarekin, taberna utzita. Handik Bartzelonara bidali zituzten. Trenbideko langile baten alarguna zenez, toki ona eman zieten bizitzeko editore baten jauregian. Bonbardaketa batean etxea txikitu zuten.
-
Gurasoekin geratu zen, baserrian, gerra garaian
Justina Iparragirre Eizagirre (1913) Irun
Anaia gazteena ezkonberria zen gerra hasi zenean, baserrira. Frantziara joan zen, gurasoak utzita; ez zuen gerrara joan nahi. Bera geratu zen etxean.
-
Oinez toki guztietara; gerrako kontuak
Joxe Antonio Etxeberria Txantre (1938) Irun
Zezenarengana eramaten zituzten behiak, oinez, baita ferratokira ere. Elizara ere oinez joaten ziren, Behobiara. Doktrina. Amaren fedea. Gerra garaiko kontuak: amak egindako eskapada, bestaldetik etorrita. Etxea kiskali zieten.
-
Mugaz beste aldeko senideekin hizketan, Bidasoa ibaian
Ramon Irastorza Artola (1927) Irun
Karabineroek erreketeak zirenei utzi egiten zieten mugaz bestaldera zeuden familiakoekin hitz egiten, Faisaien uhartearen parean, Bidasoa ibaian. Gaueko isiltasunean ibaiaren alde batetik bestera hitz egin zitekeen. Ramonek horrela hitz egiten zuen bere anaiarekin.
-
Mimizaneko itzulera eta herri erdalduna
Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun
Andino delakoaren gurdira igota sartu ziren Irunen Joxepa eta familiako denak, Mimizanetik trenean itzuli eta gero. Irungo kalean jende gehienak gazteleraz egiten zuenez, Joxepak uste izaten zuen euskaraz entzuten zituen guztiak familikoak zituela.
-
Mimizanetik Irunerako bidaia
Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun
Gerra ondoren 8 urte egin zituzten Mimizanen, eta itzuleran, Hendaian egin zuten gau batez lo, Irunera iritsi baino lehen. Han ikusi zuen Joxepak bainuontzi bat, lehendabizikoz.
-
Aiako Harriarekin harrituta
Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun
Mimizan inguruan oso mendi gutxi ikusita zeuden Joxepa eta haren bi anaiak. Irunera itzuli zirenean, Aiako Harria ikusteak harritzen zituen.
-
Mimizango egonaldia
Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun
Mimizanen 8 urte egin zituzten Joxeparen anai biek eta gurasoek. Oso ongi egokitu ziren hango bizi-erritmora, eta egonaldi baketsua izan zuten. Amari bizilagun batek erakutsi zion frantsesez irakurtzen.