Ihes egin beharra

Aitak gaskoiz mintzatzen ikasi zuen
Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

Joxeparen aitak gaskoiz hitz egiten ikasi zuen Mimizanen, bertakoekin baso-lanetan aritzen baitzen.
Joxe Jabier eta soldadu alemanak
Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

Bigarren Mundu Gerrak Mimizanen harrapatu zituen. Alemaniako soldaduekin Joxeparen anaia Joxe Jabierrek izandako pasadizoa.
Lleidaraino joan ziren gobernuak ebakuatuta
Jose Txintxurreta Garmendia (1929) Iurreta

Santa Apoloniatik Ezkurdi ostera joan ziren bizitzera, eta handik Barrenkalera. Gero gerra hasi zen. Orduan, lehenengo jaunartzeko argazkiak ateratzera Bilbora joateko ohitura zegoen. Jose, argazkiak ateratzera joateko trenaren zain zegoela, Durangon bonbak jausten hasi ziren. Karrantzara egin zuten ihes, eta handik Ribadesellara eta Lleidako Nalec herrira.
Lleidatik Bartzelonara, eta handik Frantziara
Jose Txintxurreta Garmendia (1929) Iurreta

Lleidako Nalec herrian ama jarri zuten errefuxiatuen buru, eta Tàrregara joaten zen orgarekin elikagaiak ekartzera. Bertako oliba eta mahatsen uzta bukatzen zenean, errefuxiatuek hondarrak batzeko baimena zuten. Nalec-etik Bartzelonara bidali zituzten, eta handik "Stanmore" itsasontzian Frantziara eraman.
Frantziatik etxera bueltan
Jose Txintxurreta Garmendia (1929) Iurreta

Frantzian eskolara joan zen Jose, eta frantsesez berba ondo egiten ikasi zuen. Aita Santoñako kartzelan preso zegoen; eta, libratu zutenean, familia ere Frantziatik etxera bueltatu zen. Barrenkaleko etxea suntsituta aurkitu zuten, eta amaren senide batzuen baserrira joan ziren bizitzera.
Gerra sasoiko bizipenak: familia sakabantuta, Arriandiko maistraren eskutitza...
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

Gerra aurretik Zamudioko maistra euskaldun bat izan zuten Arriandiko eskolan. Gerra sasoian Bilbon egon zen kartzelan. Handik eskutitza bidali zuen, berari zuzenduta. Arriandiko amabirjinari kapa bat egiteko dirua batzeko eskatu zion. Kartzelan josi zion kapa eta prozesioa egin zuten Amabirjinari kapa jartzeko. Etxeko guztiak sakabanatuta egon ziren, baina maistrak nonbaitetik jakin zuen beraiek etxean zeudela. Ama, aizta bi gazteagoak eta neba bat zeuden etxean, baina 17 urteko neba "kamillero" moduan eraman zuten. Bi tropen erdian zeuden eta gauez Durango aldera eramaten zituzten. Jateko eskasia izan zuten. Horrela pasa zuten 1937 urtea. Aitaren berririk ez zuten izan urtebetean. Aita izebaren etxera joan zen, baina baserria bonba batek txikitu zuen izeba bertan zela. Anaia nagusiena Francoren tropekin ibili zen, soldadutza amaitzear harrapatu zutelako, eta bi anaia gazteagoek ez zuten boluntario gisa joan nahi izan, anaiaren kontra ez aritzeko. Bietako bat preso hartu zuten eta Bilbon egon zen fusilatzeko puntuan, Arriandiko maistraren antzera. Durangoko medikuari esker salbatu ziren.
Gerra sasoiko bizipenak: aita eraman, etxeak hustu, hildakoak...
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

Gerratean aita pistola paparrean ipinita eraman zuen etxetik miliziano batek. Txerria eta bi ohe utzi zituen etxean, ezin zituelako berarekin eraman, baina beste traste guztiak eraman zituen. Soinean zituzten arropekin geratu ziren. Etxe inguruko arboladi batean mutil bat hilda aurkitu zuten bere osabek. Bera hura ikustearren atera zen eta etxe guztietako ateak zabalik zeudela ikusi zuen: jendeak alde egin zuen, dena bertan lagata. Gauean etxeetako traste guztiak eraman zituzten; beraiei txerria ere horrelaxe ostu zieten. Milizianoak izango zirela uste du. Francoren tropak Durango alderago zeuden. Milizianoek tankea zutela kontatzen du.
Gerra sasoiko bizipenak: jateko eta arroparik ez, etxeak hutsik, beldurra...
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

Arriandi auzoan jendeak alde egin zuen etxeetatik, dena bertan lagata. Amak Oromiño auzora bidali zuen, senideengana, baina han ere etxea hutsik aurkitu zuen. Beldurra pasa zuen bidean. Etxe handi baten ondoko gerezi-arbolan tripa eta poltsikoak bete zituen gereziz. Etxea hutsik zegoen. Norena zen eta barrutik nolakoa zen azaltzen du. Bidean hutsik aurkitu zituen etxe guztiak. Etxe bateko arropak hartu zituzten, ez zeukaten ezer eta. Jendea etxeetara itzuli zenean, auzoko lapurrak zirela esaten zuten. Beraiei txerria eta bizikleta ostu zizkieten. Bi bandoen erdian zeudenez, gaua pasatzera Mallabienara joaten ziren. Teila-lantegia zegoen han. Umeek oilo-tokian egiten zuten lo eta nagusien kanpoan.
Baserritik urten egin behar
Felix Arruti Bikandi (1932) Iurreta
Amatzatik (Iurreta) Galdamesera
Felix Arruti Bikandi (1932) Iurreta
Trabajadoreetatik Larrinagara eta gero Frantziara ihes
Sebastian Erdoiza Jaio (1916) Iurreta
Bilbora eta handik Berangara (Kantabria)
Begoñe Andone Erdoiza Uribarrena (1920) Iurreta
Frantzian eta Frantziatik bueltan
Begoñe Andone Erdoiza Uribarrena (1920) Iurreta
Ebakuazioa: Rosario Karrantzara
Frantziska Galarza (1922) Rosario Zamakona Areitio (1932) Iurreta
Izurtzatik ihesi
Salome Telleria Arteaga (1925) Izurtza

Abereak gurdian hartuta, ihesi joan ziren. Bere neba nagusiak boluntario soldadu joan ziren eta frankistek hartu zituzten. Zazpi urte egin zituzten etxetik kanpora.
Izurtzatik Zornotzara eta handik Bilbora
Karmen Albistegi Agirre (1922) Izurtza
Amama Ampuerotarrenean aña
Karmen Albistegi Agirre (1922) Izurtza
Artxandatik obusak eta faxisten sarrera Bilbon
Karmen Albistegi Agirre (1922) Izurtza
Bilbon zeudela aita eta ama atxilotu
Karmen Albistegi Agirre (1922) Izurtza
Patxikonekoak Frantziara joan ziren, eta bueltan, etxea okupatuta
Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

Patxikoneko baserrikoek txerria hil zuten behin eta beraien izekonera ekarri zuten, baina udaletxean entregatu beharra zegoen. Raimundita izeneko oiloa ere ekarri zuen bere izekok. Hala ere, gerora, Patxikonekoak Frantziara joan ziren, luzaro egon ziren bertan. Frantziatik bueltatu zirenean, etxea okupatuta aurkitu zuten, Errenteria auzoko batek okupatu zuen, bonbardaketan etxe barik gelditutako batek. Etxea libre geratu arte, beraien etxean egon ziren Patxikonekoak.