Ihes egin beharra

• Gerra etorri zenean, Oñatira

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Gerra hasi zenean, aita Tolosan geratu zen, eta beraiek Zarautzera joan ziren. Aita Mutrikurantz joan zen gero, eta beraiek Oñatira. Eskolan ibili zen, andereño Blancarekin. Pelaioak, instrukzioa egiten. Falangistekin sartu zuen amak, karlistak ez zituelako gustuko. Ziburun eta Saran bizi izan ziren gero.

• Oñatitik Iparraldera, Ziburura

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Gogoratzen du txapelgorriak nola sartu ziren Oñatira, 1936ko udazkenean. Falangistak. Iparraldean 1945era arte egon ziren. Ziburun batu zen familia: osabarekin kaira joaten zen egunero, Bilbotik zetorren jendea ikustera. Santa Maria eskolan ibili zen. Bi bandotakoak zeuden han. Saran, Elbira Zipitria andereñoarekin bizi ziren. Nolakoa zen.

• Eresoinka eta Leaburuko parrokoa

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Eresoinka elkartea sortu zen Saran; gero Parisen ibili zen. Leaburuko parrokoaren kontuak, Donibane Lohizuneraino nola joan zen. Joxe Migel Barandiaranek latinezko eskolak eman zizkion; oso zorrotza zen. Zigor fisikoak normalak ziren garai hartan.

• Alemaniarrekin ondo konpondu ziren bai euskaldunak eta bai bretoiak

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Kimika ikasi zuen. Alemaniarrak Donibanen sartu zirenekoa. "Arraza garbia" zen euskaldunena haientzat, eta ez zuten arazorik izan. Barandiaranen indusketa batzuk ere finantzatu zituzten; Municheko unibertsitateak euskarazko katedra zeukan. Alemaniarrek Bretoiak askatu zituztenekoa.

• Haurtzaroko oroitzapenak; juduen deportazioa

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Bere belaunaldiak zortea izan zuela dio, dena egiteko zegoela. Haurtzaro ona izan zuen, errefuxiatu zela. Orduko jolasak: uztaia, ardo botila lapurtu eta saldu... Juduak, izar horiarekin, eta deportazioa.

• Gerra nola hasi zen eta nola bukatu

  Joxe Ramon Goikoetxea Berra (1931) Hondarribia

  Gerra hasi zeneko kontuak. Etxetik atera zituzten. Granada erori zen etxera, eta aita airean bota zuen. Metraila puskak biltzen, jolasteko. Beste baserri batzuetara joaten ziren lotara. Hondarribia hutsik geratu zen. Nazionalak sartu zirenean, Arma plazan zeuden. Festa. Baleares ontzian hil ziren gazte asko.

• Harremana aldatu egin da

  Maribi Arregi Zufiria (1943) Oñati

  Oñatik 8.000-9.000 biztanle zituen, baina lehengo harremana ezberdina zen. Zergatik aldatu den hori. Dirua nola gordetzen zen, kutxan. Erbestean zeuden familiei lagundu zien aitonak.

• Uxoetegia etxea

  Juan Larreina Arreitunandia (1937) Mutriku

  Juan jaio berria zela eta bere gurasoak osabaren etxean bizi izan ziren Donibane Lohitzunen. Kaleari buruzko azalpenak: lehen, 9 rue Courtade izena zuen; orain, Manuel Sein, dit Xanpun kalea da. Osabaren etxeak Uxoetegia izena zuen, eta etxea nolakoa zen azaltzen du.

• Preso nahi ez eta ihes

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Inazioren anaia zaharrenaren gora beherak frontean eta alemanek Gernika bonbardatu eta gero ihes eginda ibili zeneko kontaketa.

• Kainoikadak baserrira

  Felix Zubia Arana (1931) Arrasate

  Gerra garaian, kainoikada bik baserrian zulo handi bi egin zituzten eta etxetik alde egin zuten, Arrazolara amaren ahizparengana. Handik amaren jaiotetxera, Elorriora, joan ziren. Eguna Elorrioko gordelekuan ematen zuten beste askorekin batera.

• Gerra hasitakoan, etxetik kanpora

  Juli Gallastegi Ezkurra (1921) Arrasate

  Bere amak hiru gerra ezagutu zituen. Gerra hasitakoan, baserritik bidali zituzten eta ganadu eta guzti Garagartzara joan ziren. Santa Agedara barazkiak eramaten zituzten bidea itxi aurretik.

• Garagartzara ihesi

  Juli Gallastegi Ezkurra (1921) Arrasate

  Gerran baserritik bota zituztenean, Mardona baserrira joan ziren Garagartzara. Non dagoen azaltzen du.

• Garagartzatik Elorriora joan behar

  Juli Gallastegi Ezkurra (1921) Arrasate

  Gerra garaian, Mardona baserritik ere atera egin zituzten. Elorrioko Iguria auzora joan ziren, behiak Besaiden lagata eta hilabete eskas egin zuten bertan. Gauez ezkutuan lo egiten zuten neskek.

• Nondik nora ibili zen gerran; Gasteiz, Murgia

  Juan Ezenarro Barrenetxea (1911) Zarautz

  Gasteizera joan ziren. Lagun batek andregaia eta arreba zeuzkan "Hotel Fronton"en eta bisitatu egin zituzten. Handik Murgiara joan ziren. Bertako komentuan apaizak eman zien sermoia. Diru apur bat bazuen eta ogia eta sardinak jan zituen. Lurrean lo egiten zuten ilaran jarrita.

• Mimizaneko itzulera eta herri erdalduna

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Andino delakoaren gurdira igota sartu ziren Irunen Joxepa eta familiako denak, Mimizanetik trenean itzuli eta gero. Irungo kalean jende gehienak gazteleraz egiten zuenez, Joxepak uste izaten zuen euskaraz entzuten zituen guztiak familikoak zituela.

• Mimizanetik Irunerako bidaia

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Gerra ondoren 8 urte egin zituzten Mimizanen, eta itzuleran, Hendaian egin zuten gau batez lo, Irunera iritsi baino lehen. Han ikusi zuen Joxepak bainuontzi bat, lehendabizikoz.

• Aiako Harriarekin harrituta

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Mimizan inguruan oso mendi gutxi ikusita zeuden Joxepa eta haren bi anaiak. Irunera itzuli zirenean, Aiako Harria ikusteak harritzen zituen.

• Mimizango egonaldia

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Mimizanen 8 urte egin zituzten Joxeparen anai biek eta gurasoek. Oso ongi egokitu ziren hango bizi-erritmora, eta egonaldi baketsua izan zuten. Amari bizilagun batek erakutsi zion frantsesez irakurtzen.

• Aitak gaskoiz mintzatzen ikasi zuen

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Joxeparen aitak gaskoiz hitz egiten ikasi zuen Mimizanen, bertakoekin baso-lanetan aritzen baitzen.

• Joxe Jabier eta soldadu alemanak

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Bigarren Mundu Gerrak Mimizanen harrapatu zituen. Alemaniako soldaduekin Joxeparen anaia Joxe Jabierrek izandako pasadizoa.