Ihes egin beharra

• Osabak gerran sufritu eta gerora zigorra koadrotan ordaindu

  Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

  Osabak gerra garaian sufritu egin zuen: Alemanian izana, ihesi ibilitakoa... Agintari ezagunak ezagutzen zituen eta haiei esker libratu zen kartzelatik; baina koadro jakin batzuk pintatzera behartu zuten horren trukean.

• Elias Salaberriaren ihesa gerra garaian

  Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

  Gerra garaian, osaba Madrildik Bartzelonara, Valentziara, Italiara eta Alemaniara joan zen ihesi. Alemanian zegoela, II. Mundu Gerra hasi zen. Gregorio Marañonek abisatu zion Espainian egoera hobeto zegoela eta bazeukala itzultzea. Ihesean zebilela, dirua non ezkutatzen zuen azaltzen du.

• Gerra garaiko kontuak

  Juani Urkizu Arbelaitz (1948) Lezo

  Aita nazionalista zen. Osaba exiliatuta ibili zen gerra garaian. Amak metraila zeukan besoan sartua. Memoria selektiboa dela dio, eta bera ez dela gauza askotaz gogoratzen.

• Gerrako oroitzapenak eta sufrimenduak

  Rita Larrea Lopetegi (1930) Lezo

  Gerra hasi zenean, 6 urte zituen Ritak. Orduko oroitzapen batzuk gogoan ditu. Jende askok etxetik ihes egin zuen gerra hasi zenean. Anaia bat gerran hil zen.

• Murtziara ihes

  Aurora Bascaran Martínez (1933) Concepción Martínez Fuldain (1908) Eibar

  Murtziara nola iritsi ziren azaltzen du Concepcionek. Senarrarekin nola elkartu eta bidean izandako beldurraz hitz egiten du. Etxe baten bizitzen jarri ziren bertako ugazabarekin, hala ere, fronteak aurrera egin ahala gero eta gorago mugitzen joan ziren.

• Gerra hasi zenean ihes

  Asun Anguera Illarramendi (1928) Jose Sarasua Gorrochategui (1923) Eibar

  Gerra hasi zenean ihesi irten ziren; Asunek etxea utzi behar izan zuen eta Josek Bilbora, Santanderrera eta gero Frantziara ihes egin zuela gogoratzen du. Itsasontzian egindako bidaian bizi izandakoa kontatzen du. Valentziara joan zen azkenean gurasoengana.

• Valentzian ikasi eta lan

  Jose Sarasua Gorrochategui (1923) Eibar

  Bi urte egon zen Jose Valentzian. Aita bertan lanean zegoen eta esku lana behar zenez hamalau urterekin lanean hasi zen ikastaro txiki bat egin ondoren. Oroitzapen ona du Valentzian egon zen garaikoa. Laranjak, tomatea, kafea eta batzuetan ogia jaten zituztela gogoratzen du. Bertan bizi izandako anekdotak eta oroitzapenak kontatzen ditu.

• Makien oroitzapena

  Inazio Etxarren Lakunza (1938) Arakil

  Makiez oroitzen da Inazio, II. Mundu Gerran alemanen kontra borrokatu eta Frantziara ihes egin zuten soldaduez. Hauek Gerraren ondoren ere borrokan aritu ziren, Francoren aurka. Mendietan ezkutatzen baziren ere, asko hil egin zituzten. Inaziok gauez janari eske ibiltzen zirela gogoratzen du.

• Makiak ogi eske

  Inazio Etxarren Lakunza (1938) Arakil

  Behin, artoak zuritzen ari zirela, Makiek atea jo zuten ogi eske. Asko eta asko hil egin zituzten.

• Estolda azpian bonbardaketatik salbu

  David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

  Gerratik Oriora eta Mundakara egin zuten ihes. Behin, mendian zela, hegazkinak etorri ziren Gernika bonbardatzera eta estolda azpian ezkutatu zen.

• Bizkaia-Kantabria-Frantzia

  David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

  Bilbora joan ziren Mundakatik, eta ondoren Castrourdialesera.

• Frantsesak laguntzera joaten ziren

  David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

  Eskuineko jende asko zegoen Frantzian. Elizara zapia eta txanoa jantzita joaten ziren. Herrira bueltatzean, txapelgorriak ezagutu zituzten, eta falangistek euskaraz ez hitz egiteko esan zieten.

• Lagunaren salbokonduktoarekin aurrera

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Ibiltzeko baimenak (salbokonduktoak) zer ziren azaltzen du. Behin bi laguni ibiltzeko baimenaren ildoan gertatutako anekdota kontatzen du.

• Erreketeak sartu aurreko uneen tentsioa

  Juanito Arrieta (1905) Elgoibar

  Erreketeak sartu aurreko gauean, kotxea prest utzi zuen plazan eta ez zen oheratu. Denak alerta zeuden, badaezpada. Ordena publikokoak balira bezala, "Upei" eta Gastesi ibili ziren gauean kalean fusilarekin, zaintzan. Biharamunean, erreketeak bazetozela-eta, 2-3 kotxetan, komitekoak Markinara eraman zituzten. Bidean geratu eta beste aldeko mendira begira geratu ziren. Tiroak entzuten ziren ordurako. Markinan gau hartan alarma faltsu bat izan zuten eta jendeak beldurtuta Lekeitio aldera ihes egin zuen.

• Markinatik Lekeitiora ihesi

  Juanito Arrieta (1905) Elgoibar

  "Ondarru" txoferra San Migeletik zehar Garate baserrira joan zen eta han errekete batekin tiroketa izan omen zuen. Markinan gauean alarma sortu zenean, eurak ere Lekeitiora joan ziren. Urbieta anarkista eta Mariano sozialista eraman zituen berarekin eta Lekeition ostatu bila ibili ziren.

• Frontea Kalamuan

  Juanito Arrieta (1905) Elgoibar

  Frontea gelditu egin zen Kalamuan eta erreketeak zeuden bertan. Baserri inguruan, kotxe blindatu bat zegoen errepidea zaintzen "txapelgorriak" pasa ez zitezen. Frontea Kalamuan zegoen bitartean, eurak Markinan egon ziren, 7-9 hilabetean.

• Azpeitira ihesi gerra denboran

  Elu Gaztañaga Martinez (1916) Ordizia

  Azpeitian egon ziren gerra denboran. Komunistekin auto batean joan ziren, arrisku handiak hartuz. Gero Azpeitian ondo egon ziren, aita oso ezaguna baitzen herrian.

• Soldaduak Ordiziara, ordiziarrak kanpora

  Patxi Gabilondo Lasa (1927) Ordizia

  Gerra Ordiziara berehala iritsi zen Nafarroatik. Soldaduen janzkera gogoan du; baita nondik sartu ziren ere. Gudariak herria defendatzen aritu ziren. Jende askok herritik alde egin zuen, baina beraiek bertan geratu ziren.

• Gerra garaian Azkoitiko baserrira

  Antonia Etxaniz Gantxegi (1931) Ordizia

  Lau anai-arreba ziren. Gerra garaian, amarekin autobusa hartuta, Azkoitiko baserrira joan ziren bizitzera. Baserrian, ogia egiten zuten eta ez zuten goserik pasa. Familia osoa joan zen Azkoitira.

• Gerra garaian, Zaldibiara ihes

  Felipe Korta Gurrutxaga (1928) Ordizia

  Gerra Zibila hasi zenean, zazpi urte zituen. Kanoia baserritik gertu nola jarri zieten eta Zaldibiako baserri batera nola ihes egin behar izan zuten kontatzen du. Etxean ganadua utzi zutenez, aita joaten zen gauetan haiei jaten ematera.