Ihes egin beharra

• Ondarroatik alde egin beharra

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Ondarrutarrak bota zituztenean, mutrikuar batzuk ere etorri ziren haiekin Bilborantz joateko. Oinez abiatu eta Lekeitioraino joan ziren. Han argazkiak atera zizkieten.

• Gerra hasieran, amaren gonari helduta ihesi

  Maddi Garmendia Lopetegi (1929) Lezo

  Gogoan du gerra hasieran nola joan zen Donibanera senide batzuen etxera amaren gonari helduta. Amak ez zuen nahi izan aurrera ihesi joaterik, nahiz eta aita ahalegindu. Irun aldean gerra zantzuak ikusten zituzten, sutan ageri ziren baserriak eta. Donibanen jendea dendak sakeatzen ikusi zuen.

• Gerratean, sotoan gordeta

  Milagros Ertzilla Arregi (1934) Arrasate

  1934ko maiatzean jaio zen Udalako Arteta baserrian. Senarra, Aramaioko ganboatarra, Artetara ezkondu zen. Gerra denboran ume pila bat soto batean gorde zituzten. Milagrosen anaia batek ihes egin zuen eta osabaren etxera joan zen.

• Baserrian jateko faltarik ez, baina soberan ere ez

  Agurtza Osa Etxebarria (1930) Ondarroa

  Gerra garaian bera aita preso egon zen eta ama beste anai-arrebekin mugaz bestaldera joan zen, Frantzia aldera. Agurtza Ziortza-Bolibarreko familia baten etxean egon zen, betiere oso gustura. Ez zuten jateko askorik, baina bai nahikoa. Gogoan du behin arrautza frijitua erdibana jan zuela.

• Zazpi ume baserrian, giro ezin hobean

  Agurtza Osa Etxebarria (1930) Ondarroa

  Gerra garaian etxekoak preso edo erbestean izan zituen. Agurtza Ziortza-Bolibarreko familia baten etxean egon zen, betiere oso gustura. Etxe hartan arrosarioa errezatzea nahitaezkoa zen. Beheko suko eltzean prestatzen zuten jatekoa. Zazpi ume bizi ziren eta ez ziren geldi egotekoak. Hala ere, sekula etxe hartan ez zuten ikusi aurpegi ilun bat, ez zuen entzun berba baztergarririk, dena zen bakea.

• Sarako giro euskalduna

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Gerra garaian, Saran mugimendu euskaltzale handia zegoen. Giroa erabat euskalduna zen. Saran zeuden pertsonaia ezagunak gogoratzen ditu.

• Frantziako erbestealdia

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Donibanen zegoela, gabezia handiak gogoratzen ditu. Irratiz dei bat jaso zuten. Erbestean zegoen Eusko Jaurlaritzaz hitz egiten du. Estatu Batuek Francori emandako babesa aipatzen du. Frantzian espainoltzat hartzen zituzten. Errepublikanoak ere bazeuden Frantzian.

• Nikolas Ormaetxea 'Orixe' maisu

  Joxepa Atxega Olasagasti (1932) Lizartza

  Umea zela, Orexako eskolan zebilela Nikolas Ormaetxea Orixe izan zuen maisu. Erreketeak eskolara bila joan zitzaizkiola gogoratzen du. Orixek eskolatik nola egin zuen ihes, gordeta egon zela, Uitzira (Nafarroa) eraman zutela... kontatzen du.

• Errenteriako lehengusua etxean ezkutatuta

  Juanita Zubimendi Ibarguren (1926) Tolosa

  Gerra denboran, Errenteriako lehengusu bat eduki zuten baserrian ezkutatuta. Belar eta lasto artean ezkutatzen omen zen, ganbaran. "Nazionalak" Arroa inguruetan sartzen ikusi omen zituzten; etxe inguruko mendi batera igo zirela kontatzen du.

• 15 eguneko gerra zelakoan, 3 hamarkada etxetik kanpo

  Miren Ixiar Lopez-Mendizabal Olano (1932) Miren Izaskun Lopez-Mendizabal Olano (1928) Tolosa

  Gerra garaia nola bizi izan zuten kontatzen dute: lehenengo, Urkizura joan ziren. Amak uste zuen gerra 15 eguneko kontua izango zela, baina 30 urte gelditu ziren Argentinan.

• Errazionamendua, ogi-gosea eta gerrako ihesa

  Anixeta Gereñu Odria (1922) Legazpi

  Gerra garaian ogi-gosea izan zuten; errazionamendua zegoen. Nazionalak herrira sartu zirenean, lagun batek ihes nola egin zuen kontatzen du. Herritik jende ugarik ihes egin zuen.

• Gerra hasi zenean, Jaizkibelera

  Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo

  Gerra hasi zenean, mendira joan ziren, Jaizkibelera. Arroka Haundira. San Juanera joan ziren. Milizianoak kamioian. Jendea ihesi.

• Gerra hasi eta alde egin behar izan zuen jendea

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Gerra hasieran, jende askok ihes egin zuen herritik. Herriko zenbait gizonek alde egin eta ezkutatuta egon zirenekoa kontatzen du.

• Gerra hasieran Legazpitik ihes egin zutenak

  Maria Etxeberria Murgiondo (1921) Legazpi

  Gerra garaia ezagutu zuen Mariak: batzuek herritik alde egin zuten, eta beste batzuk herrira sartu ziren; orduan, Mariaren gertuko hainbat gizonek ihes egin zuten Frantzia aldera. Ihesaldian, tiroketa izan zen; baina, zorionez, ez zitzaien ezer gertatu.

• Gerrako izugarrikerien aurrean, beldurra

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Gerra garaian, jende asko ikaratu zen; eta alde egin zuten herritik. Beraiek ozta-ozta salbatu ziren.

• Gerra lehertzean aita lorezain lanetan

  Antonio Agirre Irizar (1926) Legazpi

  Amak etxean egiten zuen lan. Aita mendian aritzen zen lanean, gerra lehertu zen arte. Gerra lehertzean jende askok alde egin zuen, ihesi, eta Patricio Etxeberria langile gabe geratu zen lantegian, aita lorezain ipini zuen enpresan.

• Gerraren eragina Legazpin

  Antonio Agirre Irizar (1926) Legazpi

  Suhiltzaileen parketik goruntz, laurehun metro ingurura zegoen leku batean fusilatzen zuten jendea Legazpin. Egun bakarra egon ziren herrian, tiroka iritsi ziren herriko plazaraino, jendeak korrika alde egiten zuen bitartean.

• Salbokonduktoa

  Begoña Ansotegi Txakartegi (1928) Lekeitio

  Salbokonduktoa oraingo karneta bezala ei zen. Gordeta dauka bat etxean, paper bat da datu pertsonalekin. Herritik kanpora irteteko zen beharrezkoa.

• Gerran Urnietara egin zuten alde

  Migel Irazusta Larrea (1930) Andoain

  Gerra garaian, Migelen familiak Andoaindik alde egin zuen Urnietara, amaren anaia baten etxera. Hegazkinen bonbetatik nola babesten ziren kontatzen du.

• Soldaduengandik babesteko egindakoak

  Migel Irazusta Larrea (1930) Andoain

  Gerra garaian, Urnietan gelditu ziren osaba baten etxean. Arreba eta Migel orbel azpian gorde ziren soldaduak etxera etorri zirenean. Baserri hartan hiru bizitza zeuden, eta barrutik zuloak egin zituzten batetik bestera pasatzeko.