Ihes egin beharra

  • 621 Gerratik ihesi

    Kaxilda Zubialde Olaskoaga (1911) Oiartzun

    Gerra garaian, senideak Irunera joan ziren, eta Kaxilda Larrezabalera, senarraren familiakoekin. Atxiloketak gertatu ziren.

  • Axun Oiartzabal Pertsona esanguratsuak kulturan

    Axun Oiartzabal Sagarzazu (1946) Lezo

    Jostun batzuk aipatzen ditu: Pikabea, Luke Gezala... Gezala familiari buruzko kontuak: Koldobike Gezala raketista. Polentxi Gezala txistularia... Tomas Garbizu musikaria eta Elias Salaberria margolaria aipatzen ditu. Herriko mutilek solfeoa ikasteko aukera zuten (neskek ez, berandu arte). Lezo, herri musikazalea.

  • Kontxa Bikandi Frantziatik etxera bueltan

    Kontxa Bikandi Basterretxea (1927) Gernika-Lumo

    Frantziara iritsi zirenean, ume txikiena elgorriak jota zegoen eta ospitalera eraman zuten amarekin batera. Handik Espainiara itzuli zirenean, Francok egin zien harrera. Etxerik ez eta Lumora joan ziren amaren gurasoen etxera.

  • Kontxa Bikandi Tristea da gerra

    Kontxa Bikandi Basterretxea (1927) Gernika-Lumo

    Goizaldean pasatu zuten Gernika eta dena sutan zegoen. Milizianoen kamioi bat geratu eta Deustura joan ziren. Gerra tristea dela dio, ezin dela azaldu dio. Jendea zoratu egiten dela aipatzen du. Gerraren ondorioz etxerik gabe geratzea oso gogorra izan zen, beti enbarazu egiten zutelako.

  • Fernantxo Aitaren kartzelaldiko kontuak

    Fernantxo Intxaurrandieta Aizpurua (1947) Lezo

    Aita nazionalista zen, eta Sarara joan zen ihesi. Ondoren Cadizen egon zen kartzelan, eta han kaiola bat egin zuen beste preso batekin. Ezkondu aurretik izan zen hori. Patxi anaia aipatzen du, musika irakaslea.

  • Kontxa Bikandi Gerratik ihesi, Deustura, Santanderrera eta Frantziara

    Kontxa Bikandi Basterretxea (1927) Gernika-Lumo

    Bonbardaketa izan zenean, Lumora bidean joan ziren zazpi senideak eta aita-amak. Milizianoek esan zieten han lubakiak zeudela eta Deustura joan ziren orduan. Han ortuan zulo bat eginda zeukaten eta hegazkinak zetozenean, zuloan sartu eta egur batzuekin tapatzen ziren. Han enbarazu egiten zutenez, ama eta zazpi umeak Santanderrera joan ziren. Aita bertan geratu zen lanean.

  • Mateo Malaxetxebarria Ehiza-txakurra itsasora bota zutenekoa

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Frentean soldadu zebilen gizon baten senideekin joan ziren gerratik ihesi. Ehiza-txakur bat zeramaten haiekin. Asko jaten zuenez, zubi esekitik uretara bota zuen andreak txakurra.

  • Jose Antonio Torrealdai Bonbardaketa eguna eta ondorengoak

    Jose Antonio Torrealdai Bilbao (1931) Gernika-Lumo

    Ajangiz alderantz joanda, koba moduko bat zegoen eta hantxe egon ziren gero. Jende asko batu zen bertara. Gudari batek zotzak ematen zizkien ahoan eusteko, bonben eztandarekin belarriak ez lehertzeko. Bonbardaketa bukatu zenean, etxera itzuli ziren beraien ondasunak ateratzera. Handik pasatzen zirenek ohoztu egiten zizkieten gauzak. Batetik bestera ibili ziren.

  • Jose Antonio Torrealdai Esperanza lantegiagatik, Deriora eta Markinara

    Jose Antonio Torrealdai Bilbao (1931) Gernika-Lumo

    Astra lantegiak Esperanza izena zeukan gerra garaian eta Deriora lekuz aldatua zegoen. Kruzelegi lantegi gipuzkoarra ere hantxe zegoen. Deriotik Markinara eraman zituzten lantegiok gero eta hantxe bizi izan zen hogeita hamar urte ingurura arte.

  • Serafin Ruiz Gernika erreta, Bilbora

    Serafin Ruiz Sagasti (1923) Gernika-Lumo

    Babeslekutik irtendakoan, dena sutan eta etxeak botata topatu zituzten. Mojen konbentuetan errepublikarrek koartela jarrita zeukaten aurretik. Serafin Bilbora joan zen, bere senideak ez. Ibarrurin nazionalak sartu ziren gero.

  • Mateo Malaxetxebarria Sardina-saltzailea eta okina albiste emaile

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Sardina-saltzailea edo okina izaten ziren sarri albisteak jakinarazten zizkietenak. Gernikako bonbardaketa izan zenean, ihesi joan ziren apirilaren 28an. San Pedro bezperan etxeratu ziren.

  • Mateo Malaxetxebarria Errefuxiatu Derion

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Hegazkinak ezkutatutakoan, gurdia hartu eta Bilbo alderantz joan ziren. Eguna argitutakoan, behiak gordetzeko eta eguna bertan pasatzeko lekua eskatu zuten baserri batean. Esnea banatzen zuten Bilbon baserri hartakoek. Bi hilabete eta erdi eman zituzten han.

  • Mateo Malaxetxebarria Deriotik ebakuatzeko agindua

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Mateoren aita trintxerak egitera joaten zen Lemoiz ingurura. Gauez egiten zuen lan, ametrailadore-kabiak egitera. Soldaduek ebakuatzeko agindua eman zietenean, hegazkinek tirokatu zuten baserria. Oilotegian babeslekua eraikia zuten eta han ezkutatu ziren. Bizkargiko frenteko kontuak kontatzen ditu.

  • Mateo Malaxetxebarria Portugaletera bidean

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Mungiako babeslekua errekako arku baten azpian zegoen. Bonba-lantegia bonbardatzen ari zirela, baserritar bat hil zuten. Etxetik ihesi Portugaletera abiatu ziren lau gurdirekin baina zubi esekia itxita zeukaten. Zubitik gertu pasealekuan bertan egin zuten lo.

  • Mateo Malaxetxebarria Errefuxiatu Ortuellan

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Portugaleteko zubi esekia pasatutakoan, Ortuellaraino joan ziren. Aita-amak ostera Santurtziko bidetik joan ziren. Aita bila joan zitzaien. Ikatza saltzen ibiltzen zenak lagundu zien aterpea topatzen.

  • Mateo Malaxetxebarria Etxerako bidean, Bilboko ibaia nola zeharkatu zuten

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Etxerako bidea hartu zutenean, Cervera itsasontzia ikusi zuten. Bilboko zubi guztiak apurtuta zeuden eta soldaduei galdezka aritu ziren etxera nondik joan. Gabarrekin osatutako pasabide batetik igaro ziren eta Derioraino joan. Kainoiak gurutzatu zituzten. Eskuko bonbak topatzen zituzten bazterretan.

  • Mateo Malaxetxebarria Gerratik ihesi hiru txahal eta guzti

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Gerratik ihesi ibili ziren garaian, ez zen eskolara joan. Txahalak zituztenez, belarra batu behar izaten zuen haientzat. Ofizial batek txahaletako bat berak eramango ziela esan zien baina aitak ezetz esan zion, beraiek moldatuko zirela. Txahal handiena saldu zutenekoa kontatzen du.

  • 1403 Buelta Donostiara

    Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

    Bi urte egin zituzten Donibane Lohizunen. Anaia bat, Sasetako komandantea, Bilboko gerrikoan hil zen; besteak aitaren baporean joan ziren Iparraldera. Han ere gerra hasi zen. Itzuli egin ziren. Aitari Calderon komandanteak lagundu zion.

  • Rufina Astola Nafarrate Zubipean gordeta egun osoz

    Rufina Astola Nafarrate (1929) Aramaio

    Arriola auzoan, senide baten etxean egon ziren, euren ganaduak auzoko hainbat baserritan banatu eta gero. Ganadu guztiekin itzuli ziren etxera, baina aitari ardi batzuk lapurtu zizkioten Tellamendiko gurutze inguruan. Herriko kuartelean zeuden gudariak egunero etortzen ziren etxera esne bila. Frontea herrira ailegatu zen egunean, etxeko andre eta umeak kaleko zubi baten azpian babestuta egon ziren egun osoz.

  • Julian Lekuona Gerra garaian arraunean arrantzan

    Julian Lekuona Igos (1922) Hondarribia

    Arrantzale asko arraunean ibiltzen ziren arrantzan, gerra ondoan. Hendaiara joan ziren, eta hiru urte egin zituzten han. Gerra hasi zenean, sirena jo zuten. Gerra garaian ez zieten itsasora joaten uzten; iparraldean bai, txipiroitan ibiltzen zen aitarekin.