Ihes egin beharra

  • Inaxio Aramendi Emakumeak politikatik at

    Inaxio Aramendi Telletxea (1928) Astigarraga

    Batez ere gizonak izaten ziren politikan sartuta zeudenak. Herritik ihes egindakoak ere izan ziren batzuk Astigarragan.

  • 1021 Desertoreak

    Joakin Iza Artola (1911) Oiartzun

    Gerrara ez joateagatik, Frantziara egiten zuten ihes askok, desertore. Senide gehiago ere joan ziren gerrara. Etxe bakoitzetik bi izaten ziren gehienez; hirugarrena libre izaten zen. Gerra bukatu ondoren, soldadutza, eta, ondoren, zaharrenez aurrera, etxera. "Hamakiña saltsa bai urtia haitan!"

  • Mateo Malaxetxebarria Txahalarentzat belarra batzen

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Iluntzean txahalentzako belarra batzera joaten ziren. Soldaduekin nola moldatzen ziren kontatzen du.

  • Anttoni Lujanbio Eskola partikularretara ordubetez

    Anttoni Lujanbio Alberro (1925) Astigarraga

    Eskola partikularretara joaten zen Anttoni, aiton-amonak zaindu behar izaten zituelako. Salbokonduktua lortu behar izaten zuen amarentzat eskolara joan aurretik. Dena erdaraz egin behar izaten zuten.

  • Inaxi Urruzola Sirenadun hotela

    Iñaxi Urruzola Aranburu (1925) Astigarraga

    Iñaxiren amak Astigarragako hotel batera ekarri zituen Iñaxi eta bere anai-arrebak. Hotel honek sirena bat zuen, arriskua zenean martxan jartzen zena. Sirenak jotzen zuenean, korrika joaten ziren biltegian ezkutatzera. Geletako leihoak koltxoiz tapatuta egoten ziren.

  • 808 Altzibarko fusilamenduak

    Joxepa Zabalegi Lazkanotegi (1916) Oiartzun

    Gerran Zaiara joan ziren ihesi eta aita bakarrik gelditu zen Martinmotzenen. Joxepa joaten zitzaion laguntzera. Zaiako gainean, soldaduek aitaren berri galdetu zioten behin. Altzibarko fusilamenduak gogoratzen ditu eta baita izugarrikeria hura ikustera propio joandakoak bazirela ere.

  • 621 Gerratik ihesi

    Kaxilda Zubialde Olaskoaga (1911) Oiartzun

    Gerra garaian, senideak Irunera joan ziren, eta Kaxilda Larrezabalera, senarraren familiakoekin. Atxiloketak gertatu ziren.

  • Axun Oiartzabal Pertsona esanguratsuak kulturan

    Axun Oiartzabal Sagarzazu (1946) Lezo

    Jostun batzuk aipatzen ditu: Pikabea, Luke Gezala... Gezala familiari buruzko kontuak: Koldobike Gezala raketista. Polentxi Gezala txistularia... Tomas Garbizu musikaria eta Elias Salaberria margolaria aipatzen ditu. Herriko mutilek solfeoa ikasteko aukera zuten (neskek ez, berandu arte). Lezo, herri musikazalea.

  • Kontxa Bikandi Frantziatik etxera bueltan

    Kontxa Bikandi Basterretxea (1927) Gernika-Lumo

    Frantziara iritsi zirenean, ume txikiena elgorriak jota zegoen eta ospitalera eraman zuten amarekin batera. Handik Espainiara itzuli zirenean, Francok egin zien harrera. Etxerik ez eta Lumora joan ziren amaren gurasoen etxera.

  • Kontxa Bikandi Tristea da gerra

    Kontxa Bikandi Basterretxea (1927) Gernika-Lumo

    Goizaldean pasatu zuten Gernika eta dena sutan zegoen. Milizianoen kamioi bat geratu eta Deustura joan ziren. Gerra tristea dela dio, ezin dela azaldu dio. Jendea zoratu egiten dela aipatzen du. Gerraren ondorioz etxerik gabe geratzea oso gogorra izan zen, beti enbarazu egiten zutelako.

  • Fernantxo Aitaren kartzelaldiko kontuak

    Fernantxo Intxaurrandieta Aizpurua (1947) Lezo

    Aita nazionalista zen, eta Sarara joan zen ihesi. Ondoren Cadizen egon zen kartzelan, eta han kaiola bat egin zuen beste preso batekin. Ezkondu aurretik izan zen hori. Patxi anaia aipatzen du, musika irakaslea.

  • Kontxa Bikandi Gerratik ihesi, Deustura, Santanderrera eta Frantziara

    Kontxa Bikandi Basterretxea (1927) Gernika-Lumo

    Bonbardaketa izan zenean, Lumora bidean joan ziren zazpi senideak eta aita-amak. Milizianoek esan zieten han lubakiak zeudela eta Deustura joan ziren orduan. Han ortuan zulo bat eginda zeukaten eta hegazkinak zetozenean, zuloan sartu eta egur batzuekin tapatzen ziren. Han enbarazu egiten zutenez, ama eta zazpi umeak Santanderrera joan ziren. Aita bertan geratu zen lanean.

  • Mateo Malaxetxebarria Ehiza-txakurra itsasora bota zutenekoa

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Frentean soldadu zebilen gizon baten senideekin joan ziren gerratik ihesi. Ehiza-txakur bat zeramaten haiekin. Asko jaten zuenez, zubi esekitik uretara bota zuen andreak txakurra.

  • Jose Antonio Torrealdai Bonbardaketa eguna eta ondorengoak

    Jose Antonio Torrealdai Bilbao (1931) Gernika-Lumo

    Ajangiz alderantz joanda, koba moduko bat zegoen eta hantxe egon ziren gero. Jende asko batu zen bertara. Gudari batek zotzak ematen zizkien ahoan eusteko, bonben eztandarekin belarriak ez lehertzeko. Bonbardaketa bukatu zenean, etxera itzuli ziren beraien ondasunak ateratzera. Handik pasatzen zirenek ohoztu egiten zizkieten gauzak. Batetik bestera ibili ziren.

  • Jose Antonio Torrealdai Esperanza lantegiagatik, Deriora eta Markinara

    Jose Antonio Torrealdai Bilbao (1931) Gernika-Lumo

    Astra lantegiak Esperanza izena zeukan gerra garaian eta Deriora lekuz aldatua zegoen. Kruzelegi lantegi gipuzkoarra ere hantxe zegoen. Deriotik Markinara eraman zituzten lantegiok gero eta hantxe bizi izan zen hogeita hamar urte ingurura arte.

  • Serafin Ruiz Gernika erreta, Bilbora

    Serafin Ruiz Sagasti (1923) Gernika-Lumo

    Babeslekutik irtendakoan, dena sutan eta etxeak botata topatu zituzten. Mojen konbentuetan errepublikarrek koartela jarrita zeukaten aurretik. Serafin Bilbora joan zen, bere senideak ez. Ibarrurin nazionalak sartu ziren gero.

  • Mateo Malaxetxebarria Sardina-saltzailea eta okina albiste emaile

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Sardina-saltzailea edo okina izaten ziren sarri albisteak jakinarazten zizkietenak. Gernikako bonbardaketa izan zenean, ihesi joan ziren apirilaren 28an. San Pedro bezperan etxeratu ziren.

  • Mateo Malaxetxebarria Errefuxiatu Derion

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Hegazkinak ezkutatutakoan, gurdia hartu eta Bilbo alderantz joan ziren. Eguna argitutakoan, behiak gordetzeko eta eguna bertan pasatzeko lekua eskatu zuten baserri batean. Esnea banatzen zuten Bilbon baserri hartakoek. Bi hilabete eta erdi eman zituzten han.

  • Mateo Malaxetxebarria Deriotik ebakuatzeko agindua

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Mateoren aita trintxerak egitera joaten zen Lemoiz ingurura. Gauez egiten zuen lan, ametrailadore-kabiak egitera. Soldaduek ebakuatzeko agindua eman zietenean, hegazkinek tirokatu zuten baserria. Oilotegian babeslekua eraikia zuten eta han ezkutatu ziren. Bizkargiko frenteko kontuak kontatzen ditu.

  • Mateo Malaxetxebarria Portugaletera bidean

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Mungiako babeslekua errekako arku baten azpian zegoen. Bonba-lantegia bonbardatzen ari zirela, baserritar bat hil zuten. Etxetik ihesi Portugaletera abiatu ziren lau gurdirekin baina zubi esekia itxita zeukaten. Zubitik gertu pasealekuan bertan egin zuten lo.