Ihes egin beharra

• Nafarrak Zizkurkilen sartu zirenekoa

  Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

  Abuztuan Tolosan sartu ziren nafarrak eta ondoren Zizkurkilen eta Asteasun.

• Erreketeak inguruko herrietan

  Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

  Inguruko herrietan gerraren hasiera eta erreketeen sartzea nolakoa izan zen azaltzen du Teodorok.

• Nazionalistek herritik ihes

  Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

  Gerraren ondorioz bi nazionalista hil zituzten Zizurkilek, gainontzekoek ihes egin zuten eta hiltzetik salbu gelditu ziren. Apaizak garbitu zien aurpegia.

• Gerra hasitakoan, etxe batetik bestera bonbatatik ihesi

  Luzio Oruesagasti Txurruka (1931) Mateo Oruesagasti Txurruka (1929) Soraluze

  Gerra hasi zenean, frontea etxetik oso gertu zegoen eta alde egi behar izan zuten kaleko etxe batera. Han bonbak erortzen zirenez, beste etxe batera mugitu ziren. Azkenean, Gernika bonbardatu zuten egunean, Elosura joan ziren izeba baten etxera. Gerra bukatutakoan itzuli ziren beren etxera. Elosun ez zen gerra nabaritzen. Umeak zirenez, ez ziren konturatzen gerra zer zen.

• Mutrikura ihes

  Ixabelita Almandoz Almandoz (1930) Astigarraga

  Amona mutrikuarra zuen, eta familiak bertara egin zuen ihes gerra garaian. Hegazkin batzuek babarrun txuriak botatzen zituzten, eta hauen bila joaten ziren ume guztiak.

• Frantzian pasatako urteak

  Arantxa Gurmendi Olabiaga (1944) Donostia

  Frantzian eman zituen azken urteetan Parisen egon zen, atzerritarrei frantsesa irakasten.

• Emakumeak politikatik at

  Inaxio Aramendi Telletxea (1928) Astigarraga

  Batez ere gizonak izaten ziren politikan sartuta zeudenak. Herritik ihes egindakoak ere izan ziren batzuk Astigarragan.

• Desertoreak

  Joakin Iza Artola (1911) Oiartzun

  Gerrara ez joateagatik, Frantziara egiten zuten ihes askok, desertore. Senide gehiago ere joan ziren gerrara. Etxe bakoitzetik bi izaten ziren gehienez; hirugarrena libre izaten zen. Gerra bukatu ondoren, soldadutza, eta, ondoren, zaharrenez aurrera, etxera. "Hamakiña saltsa bai urtia haitan!"

• Txahalarentzat belarra batzen

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Iluntzean txahalentzako belarra batzera joaten ziren. Soldaduekin nola moldatzen ziren kontatzen du.

• Eskola partikularretara ordubetez

  Anttoni Lujanbio Alberro (1925) Astigarraga

  Eskola partikularretara joaten zen Anttoni, aiton-amonak zaindu behar izaten zituelako. Salbokonduktua lortu behar izaten zuen amarentzat eskolara joan aurretik. Dena erdaraz egin behar izaten zuten.

• Sirenadun hotela

  Iñaxi Urruzola Aranburu (1925) Astigarraga

  Iñaxiren amak Astigarragako hotel batera ekarri zituen Iñaxi eta bere anai-arrebak. Hotel honek sirena bat zuen, arriskua zenean martxan jartzen zena. Sirenak jotzen zuenean, korrika joaten ziren biltegian ezkutatzera. Geletako leihoak koltxoiz tapatuta egoten ziren.

• Altzibarko fusilamenduak

  Joxepa Zabalegi Lazkanotegi (1916) Oiartzun

  Gerran Zaiara joan ziren ihesi eta aita bakarrik gelditu zen Martinmotzenen. Joxepa joaten zitzaion laguntzera. Zaiako gainean, soldaduek aitaren berri galdetu zioten behin. Altzibarko fusilamenduak gogoratzen ditu eta baita izugarrikeria hura ikustera propio joandakoak bazirela ere.

• Gerratik ihesi

  Kaxilda Zubialde Olaskoaga (1911) Oiartzun

  Gerra garaian, senideak Irunera joan ziren, eta Kaxilda Larrezabalera, senarraren familiakoekin. Atxiloketak gertatu ziren.

• Pertsona esanguratsuak kulturan

  Axun Oiartzabal Sagarzazu (1946) Lezo

  Jostun batzuk aipatzen ditu: Pikabea, Luke Gezala... Gezala familiari buruzko kontuak: Koldobike Gezala raketista. Polentxi Gezala txistularia... Tomas Garbizu musikaria eta Elias Salaberria margolaria aipatzen ditu. Herriko mutilek solfeoa ikasteko aukera zuten (neskek ez, berandu arte). Lezo, herri musikazalea.

• Frantziatik etxera bueltan

  Kontxa Bikandi Basterretxea (1927) Gernika-Lumo

  Frantziara iritsi zirenean, ume txikiena elgorriak jota zegoen eta ospitalera eraman zuten amarekin batera. Handik Espainiara itzuli zirenean, Francok egin zien harrera. Etxerik ez eta Lumora joan ziren amaren gurasoen etxera.

• Tristea da gerra

  Kontxa Bikandi Basterretxea (1927) Gernika-Lumo

  Goizaldean pasatu zuten Gernika eta dena sutan zegoen. Milizianoen kamioi bat geratu eta Deustura joan ziren. Gerra tristea dela dio, ezin dela azaldu dio. Jendea zoratu egiten dela aipatzen du. Gerraren ondorioz etxerik gabe geratzea oso gogorra izan zen, beti enbarazu egiten zutelako.

• Aitaren kartzelaldiko kontuak

  Fernantxo Intxaurrandieta Aizpurua (1947) Lezo

  Aita nazionalista zen, eta Sarara joan zen ihesi. Ondoren Cadizen egon zen kartzelan, eta han kaiola bat egin zuen beste preso batekin. Ezkondu aurretik izan zen hori. Patxi anaia aipatzen du, musika irakaslea.

• Gerratik ihesi, Deustura, Santanderrera eta Frantziara

  Kontxa Bikandi Basterretxea (1927) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa izan zenean, Lumora bidean joan ziren zazpi senideak eta aita-amak. Milizianoek esan zieten han lubakiak zeudela eta Deustura joan ziren orduan. Han ortuan zulo bat eginda zeukaten eta hegazkinak zetozenean, zuloan sartu eta egur batzuekin tapatzen ziren. Han enbarazu egiten zutenez, ama eta zazpi umeak Santanderrera joan ziren. Aita bertan geratu zen lanean.

• Ehiza-txakurra itsasora bota zutenekoa

  Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

  Frentean soldadu zebilen gizon baten senideekin joan ziren gerratik ihesi. Ehiza-txakur bat zeramaten haiekin. Asko jaten zuenez, zubi esekitik uretara bota zuen andreak txakurra.

• Bonbardaketa eguna eta ondorengoak

  Jose Antonio Torrealdai Bilbao (1931) Gernika-Lumo

  Ajangiz alderantz joanda, koba moduko bat zegoen eta hantxe egon ziren gero. Jende asko batu zen bertara. Gudari batek zotzak ematen zizkien ahoan eusteko, bonben eztandarekin belarriak ez lehertzeko. Bonbardaketa bukatu zenean, etxera itzuli ziren beraien ondasunak ateratzera. Handik pasatzen zirenek ohoztu egiten zizkieten gauzak. Batetik bestera ibili ziren.