Ihes egin beharra

  • 1218 Arnay-le-Duc herrian finkatzen

    Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

    Frantziara iritsi zirenean, trenak eta autoak zeuden haien zain. Beraiek Suitzako mugako herri batera eraman zituzten. Eta handik, Arnay-le-Duc herrira. Eskolako pabiloian prestatu zieten lo egiteko lekua. Gerora, harraska eta sua prestatu zieten; eta arropa kaleko latsarrietan garbitzen zuten. Gauzak erosi bai, baina ez zituzten ordaindu behar izaten. Kontxak frantses gutxi zekien, eta harekin moldatzen zen.

  • 1218 Osabak Beasainera itzuli behar

    Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

    Ormaiztegin gelditutako izebei idazten zieten Frantziatik. Haien bidez, familia guztiaren berri izaten zuten. Osaba Frantziatik Irunera etorri zen, agindu baitzuten beren ondasunak utzi zituzten jabeek komandantziara azaldu behar zutela. Han azaldu zenean, atxilotu egin zuten. Baina alkateari esker, aske utzi zuten.

  • 1714 Frankistek Santa Krutzetik buelta sartu

    Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro

    Santa Krutzeko gurdibidetik frankisten zalditeria Mendaron nola sartu zen gogoratzen du. Nafarroatik Azkoitia aldera, handik Madariagara eta Madariagatik Mendarora sartu ziren. Isidorok 9 urte zituen orduan. Herritik gazte askok ihes egin zuten Bizkaia aldera, gerrara ez joatearren.

  • Reme Gaztelumendi Aita Pasaian, eta beraiek Ondarroan

    Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

    Gerra hasi zenean, Ondarroara joan ziren; aita, ordea, herrian gelditu zen, gizonei ez baitzieten joaten utzi. Hala ere, egun batean, Ondarroara joan zen beraiengana. Poz izugarria hartu zuten hura ikustean.

  • 1218 Familia sakabanatuta

    Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

    Janaririk ez zegoenez, emakumeak, zaharrak eta umeak itsasontzian apuntatzeko eskatzen zuten. Gurasoak ezik beste guztiak han joan ziren. Bi anaiek Frantziara pasatzea lortu zuten. Beste bat, ordea, harrapatu eta "Batallón de Trabajadoresen" sartu zuten.

  • 1218 Familia bakarra gerra-denboran Ormaiztegi uzten

    Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

    Herrian alkateak beren kontra zeuden, baina herrikoak ez. Beraiena izan zen familia bakarra gerra garaian Ormaiztegitik irten zena. Gerrak 15 egun iraungo zuelakoan egin zuten alde.

  • 1218 Santanderren bizi izan ziren gurasoak, aitaren lankide bati esker

    Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

    Beraiek Frantzian zeuden bitartean, Santanderren egon ziren gurasoak. Aitak tren-estazioan egin zuen lan. Eta lan horretan ezagututako lagun bat Santanderrekoa zenez, haren etxera joan ziren gerra garaian.

  • Kontxita Zaldua Kanoikadak neska bat hil baserri batean

    Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta

    Oialume baserrira joan ziren ihesi Urnieta bonbardatuko zuten beldurrez. Baserri batean kanoikada sartu zen: etxeko alaba bat hil eta beste bat zauritu zuen.

  • Bernardina Aldasoro Gerra hasieran, ezkutuan ibili behar

    Bernardina Aldasoro Ormazabal (1923) Mutiloa

    Gerra garaian, eskolan zebilen Bernardina. Gurasoak eta ahizpa bat beste baserri batera joan ziren. Han, janaria falta zitzaien, eta Troi baserrira itzultzen ziren, errotan irina egitera. 40 egun pasa zituzten hala.

  • Bernardina Aldasoro Lehengusua Errenterian zegoen gerra garaian

    Bernardina Aldasoro Ormazabal (1923) Mutiloa

    Lehengusu bat zerbitzatzen zebilen Errenterian, gerra garaian, mediku baten etxean. Medikua karlista zen, eta gorriak Errenteriara sartu zirenean, Frantziara egin zuen alde. Lehengusuari 7 duro eman zizkion ihes egin aurretik.

  • Asun Anguera Illarramendi Gerra sasoian Eibarko lantegietako makinak Deustora; Errusiara exiliora

    Asun Anguera Illarramendi (1928) Jose Sarasua Gorrochategui (1923) Eibar

    Gerra garaian Eibarko lantegietako makinak Deustora eraman ziren. Umeak exiliora (Errusiara) eramango zituzten itsasontzietara sartzeko Armeria eskolan hilara handiak egoten zirela kontatzen du Josek.

  • Juana Arrieta Lezeta Bilboko bonbardeoa zuzenean bizi izan zuten; exiliora joan beharra

    Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Bilboko bonbardaketak ikastolan harrapatu zituen. Lehelengo Frantziara joan ziren ihesi, La Rochelle-ra; gero Belgikara.

  • Juana Arrieta Lezeta Exiliorako bidea: Belgika; bertakoen harrera

    Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Umeek ez zuten kontakturik etxekoekin. Belgikara joan zirenean, umeak etxeetan banatu zituzten. Bertako ikastetxeetara joaten ziren ikastera eta segituan flamenco ikasi zuten.

  • Juana Arrieta Lezeta Gerrako umeak: exiliotik etxerako bidea

    Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Herrietako egoera hobera egin ahala, gurasoek seme-alaben itzulera eskatzen zuten. Guztira 2 urte eta 3 hillabete egon ziren Euskal Herritik kanpo.

  • Juana Arrieta Lezeta Euskaldunen laguntasuna exilioan

    Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Belgikan bizi ziren euskaldunen laguntza. Jaiak antolatzen zituzten ume exiliatuentzat dirua lortzeko. Gregorita Olañeta eta William margolaria.

  • Juana Arrieta Lezeta Exiliotik itzuli eta Eibarko egoera zein zen

    Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Belgikatik itzulitakoan, Eibar haustuta topatu zuen. Ardantza ingurua; erreka. Amberesetik etorri eta dena "txatxarra" begitantzen zitzaion.

  • Marina Basterra Belgikara ihes umeekin

    Marina Basterra Iturbe (1916) Lucía Larreategui San Martin (1909) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

    Gerra denboran, Belgikara joan zen Margarita umeekin. Gregorita Olañeta, Amberesen ezkonduta. Laguntza asko. Eibartarrak zelan heldu ziran Amberesera. Bilbotik zelan egin zuten ihes, "La Havana" barkuan. Umeek abesten zuten kantu bat gogoratzen du.

  • Zarautz tertulia Gerra zibilaren eraginez Zarauztik Southamptonera

    Iñaki Murua Arregi (1926) Zarautz

    Gerra hasi zenean, frontean aurrera joan zen Iñaki Muruaren aita. Handik hiru hilabetera amak herria utzi behar izan zuen. Iñaki eta honen anaia zaharrena, amarekin batera, frontea pasa eta Gernikaraino iritsi ziren. Bonbardaketa ostean Southampton-era bidali zituzten Habana itsasontzian. Hamabi urterekin itzuli zen Zarautzera.

  • Amalia Kordero Gerrako oroitzapenak

    Amalia Cordero Corral (1925) Lezo

    Gerra hasi zenean, 11 urte zituen Amaliak. Orduko oroitzapenak aipatzen ditu. Baletatik babesteko, koltxoiak jartzen zituzten leihoetan. Jende askok herritik ihes egin zuen, baina beraiek Lezon geratu ziren. Bizilagunekin izandako harremana kontatzen du.

  • Zarautz tertulia "Gerrako umeekin" Southamptonera

    Xabier Aierdi Aldasoro (1924) Zarautz

    Hamaika urte zituen gerra hasi zenean. Bilbora joan zen sendi osoa baina, 1937. urteko maiatzaren 21ean Ingalaterrara bidali zuten Habana itsasontzian beste 4.000 ume ingururekin batera."Gerrako umeak" ziren. Kanpamentu erraldoi bat izan zen lehenengo bizilekua. Southamptonen zegoen moja-etxe batean egin zuen urte bete ondoren. Frantzian elkartu zen atzera gurasoekin. Baionako eskola garaia gogoan du. Euskal Herrira itzulera zaila izan zen. Etxerik ez zutenez, herri desberdinetan sakabanatuta bizi behar izan ziren hasiera batean.