Ihes egin beharra

• Erreka zeharkatu ezinik

  Julio Onaindia Landeta (1924) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa gauean, Nabarnizera joan ziren. Baina erreka gurutzatzeko bideak zarratuta zeudenez, bide luzea egin behar izan zuten: Muxika, Zugastieta, Urrutxu, Mendata, Ajangiz, Errenteria, Nabarniz.

• Bonbardaketan aita Gernikan zen

  Jabi Kortabitarte Madariaga (1925) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa hasi zenean, notaritzako etxean bertan babeslekuan egon zen aita. Ama etxean zegoen eta bonbardaketa hasi aurretik Ajangizera joan zen. Gernika dena garretan ikusten zuten goitik. Hilabete inguru egon zen Gernikatik kanpo. Inguruko herrietatik ekartzen zuten jendea herria garbitzera.

• Kortezubiko Lendan bizitzen

  Jabi Kortabitarte Madariaga (1925) Gernika-Lumo

  Ajangizetik Kortezubira joan ziren, norabait joan beharra zegoen eta. Lendan bizi izan ziren. Gernikara eskolara etortzen ziren eta etxera bidean sagarrak harrapatu eta jaten zituzten.

• Soldaduak eta guardia zibilak

  Juanita Bergara Mintegia (1917) Gernika-Lumo

  Auzoko batek soldaduei bertako neskak gorriak zirela esan zien, soldaduak beraien bila ez ibiltzeko. Inguruko jendea asko joaten zen Arratzura eta inguruetara laguntza eske. Guardia Zibilak ikusten zituztenean, beldurtu egiten ziren.

• Bonbardaketa eguneko gaua

  Juanita Irigoras Zabala (1917) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa eguneko gauean, trena jendea batzen zebilen jendea ebakuatzeko. Gorrien munizioak su hartu zuen. Ez zitzaion familiako eta auzoko inor hil. Hurrengo egunetan, baserriei eraso egingo zietelakoan, jendea karkabetan ezkutatu zen.

• Bonbardaketa ostean, Elai-Alaikoekin Parisera

  Presen Alberdi Zubiaurre (1920) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean, Bilbora joan ziren eta handik Frantziara Elai-Alaiko kideekin. Hiru urtez egon zen bertan, Parisen. Hasieran, komunistak zirelakoan, bertakoek ez zituzten maite, baina gerora egoera aldatu zen.

• Euskal kultura erakutsiz Paris inguruan

  Presen Alberdi Zubiaurre (1920) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean, Elaiko-Alaikoekin Parisera joan zen errefuxiatuta. Hainbat ikuskizun antolatzen zituzten euskal kultura zabalduz. Parisko Trokadero antzokian ere egin zuten bat. Frantziako beste leku batzuetan ere aritu ziren. Ekainaren 24an heldu ziren Parisera. Han ere bonben beldur ziren. II. Mundu Gerrak harrapatu zituen han, eta han ere babeslekura joan behar izaten zuten.

• Jende asko ez zen sekula jaioterrira bueltatu

  Presen Alberdi Zubiaurre (1920) Gernika-Lumo

  Bonbardaketaren ondorioz, Gernikatik alde egin zutenetako asko ez ziren sekula gehiago bueltatu. Gaur egun ere, edadeko oso gernikar gutxi dago.

• Gernikako bonbardaketa ostean, Olaetatarren etxean

  Maria Dolores Basterretxea Santiago (1933) Gernika-Lumo

  Gernikako bonbardaketa izan eta hurrengo egunean, ama eta biak Belendizera joan ziren, Leginetxekoen txaletera; jende asko zegoela dio. Bonbardaketa ostean, amamaren etxean, aitaren etxean eta Olaetatarren txaletean ere egon ziren. Olaetatarrak Frantzian zeudenez, beraien familiakoak egon ziren bertan, izeko-osabak... Bost urtean lau  familia ezberdineko 22 lagun egon ziren. Zabalekoak ere egon ziren bertan. Etxean bizi zirenen izenak aipatzen ditu.

• Olaetatarrak Frantziara

  Maria Dolores Basterretxea Santiago (1933) Gernika-Lumo

  Olaetatarrek Frantziara egin zuten alde; Elai-Alai dantza-taldeko neska-mutikoak hartuta egin zuten ihes. Gernikar asko ei daude Olaetatarrekin Frantzian egondakoak. Apurka-apurka etxerantz bueltatzen hasi ziren; lehenengo ama bi alabekin, eta beranduago, Segundo bera gainerakoekin.

• Gerra sartu zeneko alkatea

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Etxebarria

  Gerra Etxebarrira iritsi zenean herrian alkatea nor zen aipatzen du Agustinek. Alkateak alde egin zuela dio: Agustin eta Maribelen tio Txominen laguna zen gizona.

• Gerra hasiera Herrera inguruan

  Patxi Mendizabal Yarzabal (1927) Donostia

  Espainiako Gerra Zibilean, nafarrak Oiartzun aldetik, Altzibartik, hasi ziren tiroka. Hiru hilabetean bertan egon zen frontea. Herrerako jende askok alde gin zuen beraien jatorritako tokietara, batez ere Goierri aldera.

• Gerran Orioko zubia bota

  Karmele Esnal Zulaika (1932) Orio

  Zubia lehertu zuten gerra hasi zenean, eta eztandatik ateratako kristalak zauria egin zion hankean Karmeleri. Aginagara joan ziren oinez gauean eta bertan gelditu ziren nazionalak herrian sartu ziren arte. Orduan Oriora itzuli ziren.

• Gerra hasi zen eguna

  Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

  Teodorok hamaika urte zituela hasi zen gerra. Opor garaia zen, eta arrantzatik bueltan zirela herriko apaizak gerra hasi zelaren berria eman zien.

• Nafarrak Zizkurkilen sartu zirenekoa

  Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

  Abuztuan Tolosan sartu ziren nafarrak eta ondoren Zizkurkilen eta Asteasun.

• Erreketeak inguruko herrietan

  Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

  Inguruko herrietan gerraren hasiera eta erreketeen sartzea nolakoa izan zen azaltzen du Teodorok.

• Nazionalistek herritik ihes

  Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

  Gerraren ondorioz bi nazionalista hil zituzten Zizurkilek, gainontzekoek ihes egin zuten eta hiltzetik salbu gelditu ziren. Apaizak garbitu zien aurpegia.

• Gerra hasitakoan, etxe batetik bestera bonbatatik ihesi

  Luzio Oruesagasti Txurruka (1931) Mateo Oruesagasti Txurruka (1929) Soraluze

  Gerra hasi zenean, frontea etxetik oso gertu zegoen eta alde egi behar izan zuten kaleko etxe batera. Han bonbak erortzen zirenez, beste etxe batera mugitu ziren. Azkenean, Gernika bonbardatu zuten egunean, Elosura joan ziren izeba baten etxera. Gerra bukatutakoan itzuli ziren beren etxera. Elosun ez zen gerra nabaritzen. Umeak zirenez, ez ziren konturatzen gerra zer zen.

• Mutrikura ihes

  Ixabelita Almandoz Almandoz (1930) Astigarraga

  Amona mutrikuarra zuen, eta familiak bertara egin zuen ihes gerra garaian. Hegazkin batzuek babarrun txuriak botatzen zituzten, eta hauen bila joaten ziren ume guztiak.

• Frantzian pasatako urteak

  Arantxa Gurmendi Olabiaga (1944) Donostia

  Frantzian eman zituen azken urteetan Parisen egon zen, atzerritarrei frantsesa irakasten.