Ihes egin beharra

• Bergaratik Castrora ihesi

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Heldu zen ihes egiteko eguna. Hiru autotan sartu ziren familiakoak. Hurrengo astean itzuliko zirela esanez abiatu ziren hemezortzi lagun. Mioñon (Castro) senide batzuen etxean hartu zuten ostatu. Gizonak frontera joan ziren.

• Castrotik Cabezónera, oihal-fabrikan lan egitera

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Cabezónen de la Sal-en oihal-fabrika zegoen, eta ama lan horretan ibilia zenez, hara aldatu zen familia osoa. Zinean jakiten zituzten gerrako berriak. Behin aitak jende guztiaren aurrean iragarri zuen Molaren heriotza; jendea poz-pozik.

• Ribadesellatik Frantziara eta handik Kataluniara

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Ribadesellan barkua hartu eta La Rochele-ra joan ziren. Arakatu egin zituzten portuan. Handik Kataluniara zuzenean. Aitak hango Euzko Jaurlaritzako delegazioan egin zuen lan. Eurak Gironako Osor herrian egon ziren. Euskaldunek fama ona zuten herrian, andaluziarrek txarra.

• Familia Frantziako Capvern-en errefuxiatuta

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Frankistak sartu zirenean, ihesi Frantziara. Frejus-en egon ziren kontzentrazio-esparruan. Handik Biarritzera, eta Biarritzetik Capvern-era. 1939ko azarora arte egon ziren han. Aitak fabrika batean egiten zuen lan.

• Frejus-eko kontzentrazio-esparruko bizimodua

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Kontzentrazio-esparruan kartila zuten janaria lortzeko. Ama ernegatu egiten zen abizena gaizki esaten zutelako. Bazkaria senegaldarrek gertatzen zuten. Gosea pasatu zuten orduan, baina beste lekuetan ez.

• Euskaldun gutxi Frejuseko kontzentrazio-esparruan

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Gaztelu handi bat, eta inguruan etxaldeak eta lurrak, hori zen Frejuseko kontzentrazio-esparrua. Penintsulako leku guztietakoak zeuden. Euskaldunak oso gutxi.

• Amak izandako komeriak frantsesez arrautzak eskatzeko

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Biarritzen oso pozik egon ziren. Ama zoratzen, euskarazkoa zelako meza eta apaiza. Asko sufritzen zuen hizkuntza ez ulertzearekin. Aitak idatziz jartzen zieten erosi beharrekoak. Capvern-en amak izandako komeriak dendan arrautzak eskatzeko.

• Pedro Garcia adiskidearen gorabeherak

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Luciaren osaba eta Pedro Garcia adiskidea Santoñan hartu zituzten preso. Gero, general baten txofer egon zen osaba eta Pedro ere haren bidez ondo kokatu zen soldadutzan. 1947an Pedrok ihes egin behar izan zuen, eta orain Grenoblen bizi da. Euren etxera etortzen zen Pedro jatera, eta sobera zuten janaria eramaten zuen etxera.

• Arropak eta gauzak galdu zitzaizkien ihesi zebiltzan denboran

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Etxetik eramandako arropak eta gauzak galdu egin ziren batetik bestera ihesi ibiltzean. Amak esaten zuen handik aurrera behar-beharrezko gauzak bakarrik erosiko zituela. Gerora, esandakoa ahaztu eta gauza gehiago erosten hasi zenean, adarra jotzen zion osabak. Asko pasatutakoa zen ama.

• Bilbo eta Bartzelonako bonbardaketetan beldur handiena

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Castroko baserri batean egon ziren ihesi joanda (Mioñon). Behi-zain egoten ziren mendi punta batean eta handik Bilbo bonbardatzen ikusten zuten. Bartzelonan zeudela ere bonbardatu izan zituzten, eta babeslekuetara arin joan behar izaten zuten. Handik mugara arteko ihesa ere beldurgarria izan zen.

• Amamaren ustez, hobeto ibili ziren ihes egin zutenak geratu zirenak baino

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Amamak esaten zuen okerrago ibili zirela Bergaran geratu zirenak ihesi joan zirenak baino. Gorri fama zutenak gogor hartu zituzten frankistek lehen momentuan. Ihesalditik etorri zirenean, berriz, San Antonion ez zuten arazorik izan. Luciari lagun karlista batek esaten zion aitak sartu zuela bera kartzelan (gerra sortu zutenean herriko karlista nabarmenenak atxilotu zituzten). Isidro "Pote"ren salaketa xelebreagatik sartu ei zuten Luciaren aita kartzelara.

• Osabak kartzeletik ihes egin zuen

  Margari Garbizu Aranburu (1927) Lezo

  Tomás Garbizu osabak muga pasa zuen kartzelatik ihes eginda eta Donibane Lohitzunen bizi izan zen denbora askoan. Organista eta konpositore famatua izan zen.

• Gerra Zibila ume baten ikuspegitik

  Arnaldo Bolumburu Inza (1933) Eibar

  Gerra Zibila. Frantziara ihes egin zuten; lehenengo Tolosara eta gero Donibane Lohizunera. Bertako txokolatinak gogoan ditu oraindik. Eibarrera etorri zenean (1940 inguruan), ogirik ere ez. Etxean egoera gogorra bizi zuten: ama egunero-egunero kuartelera joan behar izaten zen; osaba kanpoan zuten eta aita 7 urtez kartzelan egon zen. Aita Asturiasen harrapatu zuten (Aitak idatzitako bertso batzuk erakusten ditu). Bera gerra garaian umea zen eta ez zuen ezer ulertzen.

• Aita gordeta egon zen gerra garaian

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Joxe Ramonen aita gerra aurretik alkate izan zen; gerra garaian, ordea, alde egin behar izan zuen, nazionalista zelako. Bi edo hiru aldiz etxera bila etorri zitzaizkion.

• Gerra garaian aita mendian gordeta ibili zen

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Joxe Ramonen aita gerra aurretik alkatea izan zen eta gerra garaian alde egin behar izan zuen, nazionalista zelako. Egunez mendian gordeta egoten zen eta gauez etxera itzultzen zen. Erreketeak bila etortzen ziren. Herriko erretorea ere aitarekin ezkutuan ibili zen.

• Eibarko umeak Errusiara

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra zela eta 3-4 urtez eskola gabe gelditu ziren ume asko eta asko. Eibartik ume asko joan omen ziren Errusiara. Salbokondukturik gabe ibiltzea ezinezkoa izan ohi zen. Hura lortzeko, ordea, falangista izan behar zen.

• Sozialistak, zeharo beldurturik

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Eibar herri sozialista bazen ere, gerra garaian Francoren garaipenak ospatzen zituzten, bandera eta manifestazio eta guzti. Oso beldurturik zeuden sozialistak, askok alde egin zuten atzerrira.

• Atxilotuak ezin herrian sartu

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra garaian atxilotu eta ondoren libre geratutako sozialistek ezin zuten herrian sartu. Jose Mariren osabak berak Amorebietan bizi behar izan zuen.

• Ingalaterrara "txangoa"

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  11 urte egiteko zituen Ingalaterra bidali zutenean, bere anaiarekin eta bi lehengusurekin. Aita eta amarekin joan zen baina ez du gogoratzen nola. Gerrarengatik bidaltzen zituztela esan zioten etxean. Beraiek txango bat izango balitz bezala hartu zuten, gerra segituan bukatuko zela uste baitzuten.

• Kanpamentuan ez zitzaien ezer falta

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  Southamptonera iritsi zirenerako kanpamentua prest zegoen. Harrera ona egin zieten, ogi zuri eta guzti. Heldu bezain goiti-behera garbitu zituzten. Kanpin-dendetan egiten zuten lo, baina ez zitzaien ezer falta: garbitasuna,medikuak…