Ihes egin beharra

  • Balentina Elortegi Pixontziak kakaz beteta aurkitu zituzten

    Balentina Elortegi Batiz (1924) Meñaka

    Itzuli zirenean ebakuatuta egotetik, aitita soroan artoa ereiten ari zen, kezkatuta, beste senideekin batera ez zirelako itzuli. Etxeko arropak eramanda eta pixontziak kakaz beterik aurkitu zituzten. Ama eta bost alabak joan ziren eta halaxe etorri, eraman zituzten behiekin batera.

  • Jon Lopategi Gernikako bonbardaketa estolda-zuloan

    Jon Lopategi Lauzirika (1934) Muxika

    Gernikako bonbardaketa gertatu zenean, estolda-zuloan ezkutatuta egon ziren, ilunpean. Gauean, Gernikako sua ikusten zuten herritik. Txikituta utzi zuten dena.

  • 338 Gerratean fronte biren inguruan Egoarbitsa inguruan

    Miren Lorea Billar Altzuaran (1931) Elgeta

    Gerran ez zuten txarto pasatu; goserik ere ez. Fronteak inguruan, baina ez fronte-frontean. Milizianoekin ere hartu-emana zuten, eta esnea saltzen zieten. Baserriko gizonezko guztiak Mallabira joanda ziren, eta beste batzuk Bilbora, ganaduarekin. Aitaren lehengusu batzuk izan zituzten sabaian gordeta, Eibartar batzuk. Senideak ziren, eta alde egin beharrean, beraien baserrian ezkutatu ziren. Hilabete egin zuten bertan, sabaian, ira pila handi bat zegoen, eta haren azpian kutxa batean ezkutatuta egon ziren. Baserri ondoan babesleku bat egin zuten, karobi zahar bat erabiliz. Baserriko ateak eta leihoak estali egin zituzten. Karabieta ingurua lubakiz beteta zegoen. Nazionalak sartu zirenean, milizianoek Aixola errekatik behera alde egin zuten; askotan, baserrietatik lapurtutako gauzekin (arropak, janaria, oiloak...).

  • 1075 Familia Gernikara eta anaia soldadu

    Ana Aristondo Aizpurua (1928) Miren Azpeitia Egaña (1930) Joxe Etxabe Udabe (1926) Zumaia

    Joxeren familia Gernikara bidali zuten gerran. Anaia zaharra karlistek hartu zuten soldadu, eta beste guztiek alde egin behar izan zuten Gernikara, Foruara. Han beldur handia pasa zuten.

  • 1038 Aita gaixoaren bila

    Agus Agirregomezkorta Isasi-Isasmendi (1920) Ermua

    Aita ihesi joan zen gerra denboran, eta gaixorik zegoen Bizkaiko herri batean. Agus joan zen joan zen hura etxera ekartzera. Salbakonduktoa Eibarko militar batek eman zion. Auto bat gelditu eta aitaren bila joan zen. Gertatutako gorabeherak.

  • 1038 Elantxobeko itsasoa nahiago Ibarrangeluko artaburuak baino

    Agus Agirregomezkorta Isasi-Isasmendi (1920) Ermua

    Tailerra zigilatu zieten. Mutilak gudari zeuden; familia Elantxobera joan zen lehenengo, eta Ibarrangelura gero. Elantxobe gustatzen zitzaion, baina aldapa handiak zeuden; eta, gurasoak zaharrak zirenez, Ibarrangelura aldatu ziren. Itsaso ederra ikustetik artaburuak ikustera pasatu zen, penaz.

  • Fernando Etxeberria "Urreduna" Toribio Etxebarriarekin izandako harremana

    Fernando Echebarría Unamuno (1927) Eibar

    Toribio Etxebarria senide zeukan. Venezuelatik Hendaiara etorri zen behin; gero Eibarrera. Fernandok argazkiak bidaltzen zizkion Santiago Arizmendiarrietaren bitartez. Toribio Eibarrera etorri zeneko hainbat anekdota; zelakoa zen. Erlijio kontuak; Toribio monagillo izandakoa zen. Toribioren izaera.

  • lucia farras Bergaratik Castrora ihesi

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Heldu zen ihes egiteko eguna. Hiru autotan sartu ziren familiakoak. Hurrengo astean itzuliko zirela esanez abiatu ziren hemezortzi lagun. Mioñon (Castro) senide batzuen etxean hartu zuten ostatu. Gizonak frontera joan ziren.

  • lucia farras Castrotik Cabezónera, oihal-fabrikan lan egitera

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Cabezónen de la Sal-en oihal-fabrika zegoen, eta ama lan horretan ibilia zenez, hara aldatu zen familia osoa. Zinean jakiten zituzten gerrako berriak. Behin aitak jende guztiaren aurrean iragarri zuen Molaren heriotza; jendea poz-pozik.

  • lucia farras Ribadesellatik Frantziara eta handik Kataluniara

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Ribadesellan barkua hartu eta La Rochele-ra joan ziren. Arakatu egin zituzten portuan. Handik Kataluniara zuzenean. Aitak hango Euzko Jaurlaritzako delegazioan egin zuen lan. Eurak Gironako Osor herrian egon ziren. Euskaldunek fama ona zuten herrian, andaluziarrek txarra.

  • lucia farras Familia Frantziako Capvern-en errefuxiatuta

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Frankistak sartu zirenean, ihesi Frantziara. Frejus-en egon ziren kontzentrazio-esparruan. Handik Biarritzera, eta Biarritzetik Capvern-era. 1939ko azarora arte egon ziren han. Aitak fabrika batean egiten zuen lan.

  • lucia farras Frejus-eko kontzentrazio-esparruko bizimodua

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Kontzentrazio-esparruan kartila zuten janaria lortzeko. Ama ernegatu egiten zen abizena gaizki esaten zutelako. Bazkaria senegaldarrek gertatzen zuten. Gosea pasatu zuten orduan, baina beste lekuetan ez.

  • lucia farras Euskaldun gutxi Frejuseko kontzentrazio-esparruan

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Gaztelu handi bat, eta inguruan etxaldeak eta lurrak, hori zen Frejuseko kontzentrazio-esparrua. Penintsulako leku guztietakoak zeuden. Euskaldunak oso gutxi.

  • lucia farras Amak izandako komeriak frantsesez arrautzak eskatzeko

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Biarritzen oso pozik egon ziren. Ama zoratzen, euskarazkoa zelako meza eta apaiza. Asko sufritzen zuen hizkuntza ez ulertzearekin. Aitak idatziz jartzen zieten erosi beharrekoak. Capvern-en amak izandako komeriak dendan arrautzak eskatzeko.

  • lucia farras Pedro Garcia adiskidearen gorabeherak

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Luciaren osaba eta Pedro Garcia adiskidea Santoñan hartu zituzten preso. Gero, general baten txofer egon zen osaba eta Pedro ere haren bidez ondo kokatu zen soldadutzan. 1947an Pedrok ihes egin behar izan zuen, eta orain Grenoblen bizi da. Euren etxera etortzen zen Pedro jatera, eta sobera zuten janaria eramaten zuen etxera.

  • lucia farras Arropak eta gauzak galdu zitzaizkien ihesi zebiltzan denboran

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Etxetik eramandako arropak eta gauzak galdu egin ziren batetik bestera ihesi ibiltzean. Amak esaten zuen handik aurrera behar-beharrezko gauzak bakarrik erosiko zituela. Gerora, esandakoa ahaztu eta gauza gehiago erosten hasi zenean, adarra jotzen zion osabak. Asko pasatutakoa zen ama.

  • lucia farras Bilbo eta Bartzelonako bonbardaketetan beldur handiena

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Castroko baserri batean egon ziren ihesi joanda (Mioñon). Behi-zain egoten ziren mendi punta batean eta handik Bilbo bonbardatzen ikusten zuten. Bartzelonan zeudela ere bonbardatu izan zituzten, eta babeslekuetara arin joan behar izaten zuten. Handik mugara arteko ihesa ere beldurgarria izan zen.

  • lucia farras Amamaren ustez, hobeto ibili ziren ihes egin zutenak geratu zirenak baino

    Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

    Amamak esaten zuen okerrago ibili zirela Bergaran geratu zirenak ihesi joan zirenak baino. Gorri fama zutenak gogor hartu zituzten frankistek lehen momentuan. Ihesalditik etorri zirenean, berriz, San Antonion ez zuten arazorik izan. Luciari lagun karlista batek esaten zion aitak sartu zuela bera kartzelan (gerra sortu zutenean herriko karlista nabarmenenak atxilotu zituzten). Isidro "Pote"ren salaketa xelebreagatik sartu ei zuten Luciaren aita kartzelara.

  • Margari Garbizu Osabak kartzeletik ihes egin zuen

    Margari Garbizu Aranburu (1927) Lezo

    Tomás Garbizu osabak muga pasa zuen kartzelatik ihes eginda eta Donibane Lohitzunen bizi izan zen denbora askoan. Organista eta konpositore famatua izan zen.

  • Arnaldo Bolunburu Gerra Zibila ume baten ikuspegitik

    Arnaldo Bolumburu Inza (1933) Eibar

    Gerra Zibila. Frantziara ihes egin zuten; lehenengo Tolosara eta gero Donibane Lohizunera. Bertako txokolatinak gogoan ditu oraindik. Eibarrera etorri zenean (1940 inguruan), ogirik ere ez. Etxean egoera gogorra bizi zuten: ama egunero-egunero kuartelera joan behar izaten zen; osaba kanpoan zuten eta aita 7 urtez kartzelan egon zen. Aita Asturiasen harrapatu zuten (Aitak idatzitako bertso batzuk erakusten ditu). Bera gerra garaian umea zen eta ez zuen ezer ulertzen.