Ihes egin beharra

• Astigarragako etxe batean ezkutatuta

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Gerra garaian, Bittoriren amak familia Andoainera eraman nahi izan zuen, baina baserritik herrira jaistean, herriko bizilagun batek haren etxean gorde zituen herritik irtetzea oso arriskutsua baitzen.

• Gerra hasi zen eguna

  Micaela Sasiain Ormazabal (1929) Lasarte-Oria

  Gogoan du Micaelak gerra hasi zen egunean bertan gurasoak eta anai-arrebak arropa sagardo upeletan gordetzen hasi zirela, Errusiara eramango zituztelako zurrumurrua zabaldu baitzen. Jendeak ihes egin zuen, eta janari dendetako poduktuak hartzen zituzten askok, hutsik gelditu baitziren dendak.

• Aitari ezarritako bi heriotza-zigorren "arrazoiak"

  Imanol Oruemazaga Baseta (1931) Berriz

  Aita gerra sasoian "Abastos"eko arduradun moduan ipini zuen Udalak, errefuxiatuentzat jatekoa bideratzeko. Horretarako, 5000 pezeta ematen zizkioten. Atxilotu zutenean, bi heriotza-zigor ezarri zizkioten, bata frankismoaren kontra egiteagatik eta bestea Udalaren dirua euskal gobernuari ematea leporatuta. Diru-kontuak jasotzen zituen libreta Bilbon zeukan, baina inork ez zuen begiratu.

• Oriako jende mordoa ihesi

  Inaxio Otaegi Otaegi (1937) Lasarte-Oria

  Oria asko zigortu zuten gerra garaian, errepublikarrak omen ziren eta gehienak. Ihes egin behar izan zuten askok eta pare bat familia bakarrik gelditu ziren.

• Markesak ihes egin zuenekoa

  Maria Jesus Otaegi Aranburu (1932) Astigarraga

  Gerrak bere marka utzi zuen Astigarraga herrian. Maria Jesusek oroitzen du soldaduek herriko bikarioa atxilotu zutela, izurrgarrizko zarata egin baitzuten. Markesaren etxean gordetzen ziren herritarrak, gerratik babesteko.

• Toursen jaiotako lasartearra

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Gerraren eraginez gurasoak Frantziara joan ziren ihesi. Horretarako, hara iritsi baino lehen, Bizkaia aldera joan ziren. Ama abiatu zen Frantziara lehenengo.

• Aita atxilotu eta ama Frantziara

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Bizkaia aldera joan ziren guraso biak ihes egiteko asmoz. Aita atxilotu eta Biarritzera eraman zuten. Amak, ordea, ihes egitea lortu zuen, hasiera batean Bretainiara, Toursera ondoren. Bertan jaio zen Rafael.

• Aita gerran besamotz

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Aita gerran besamotza gelditu zen, begia ere galdu zuen. Mirandan preso egon zen hiru hilabetez. Madrilera eraman zuten gero trenez. Erbestetik Lasartera itzulitakoan ez zion inork lanik ematen, desgaitasunagatik eta haren ideia politikoengatik. Osaba pelotariak kontaktu onak zituen eta hari esker irten zen kartzelatik.

• Tourseko oroitzapenak

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Hiru urterekin Toursetik alde egin zuen Rafaelek, baina gogoan du haren adin antzekoa zuen beste mutiko bat zela. Hizkuntzaren mugak erbestean.

• Elbarri izanagatik, otartekoa jaso

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Senide bat bazuten Frantzian, eta harengana joan ziren hasieran, baina jende gehiegi zegoela eta, Biarritzera joa ziren, ama neskame. Toursera joan ziren gero, errentan. Rafaelen amak bularreko esnea galdu zuen han pasatako goseagatik. Aitari elbarria izateagatik ematen zioten otartekoa amak jaten zuen.

• Toursetik Hego Euskal Herrira

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Toursetik Donibane lohitzunera joan zen familia, eta aitak abal bat lortu zuen, Hego Euskal Herrira itzultzeko.

• Frantzian hainbat euskaldun

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Frantziara ihesi joan zen jende mordoa. Familia bizi zen herrian Oiartzun eta Lezo aldeko euskadunak ere bazeuden. Gau osoa pasa zuten ihes egiteko itsasontzian sartu nahian. Gerran osaba hil zitzaion, Rafael izenekoa, haren omenez jarri zioten izena.

• Gerrako lehen eguna

  Maria Concepcion Beraetxe Aranburu (1925) Lasarte-Oria

  Maritxuk gogoan du nola aitaren lagun batzuk etxera etorri eta militarrak zetoztela kontatu zuten. Ihes egiteko esan zieten, baina amak etxean gelditzea erabaki zuen, haurdun baitzegoen bera. Jende mordoak egin zuen Bilbo aldera ihes gau hartan bertan.

• Aita eta ama, Donibane Lohitzunera

  Juan Larreina Arreitunandia (1937) Mutriku

  Juanen gurasoak ezkondu eta ama berehala gelditu zen haurdun. Urte hartan bertan hasi zen gerra. Amonak Juanen gurasoak itsasontzian bidali zituen Donibane Lohitzunera. Mutrikutik atera eta lau egunetara iritsi ziren Donibane Lohitzunera. Bidaiako gorabeherak kontatzen ditu. Irujo anaiak eta Telesforo Monzon barku horretan zihoazen.

• Jatorduak, hiru txandatan

  Juan Larreina Arreitunandia (1937) Mutriku

  Mutrikutik ihes egindako askok Uxoetegiako bodegan egiten zuten jatordua. Juanek amari entzuna dionez, hiru txandatan bazkaltzen omen zuten. Gero, jendea beste etxe batzuetan "kolokatzen" hasi zen.

• Atzerrian jaio zen lehen mutrikuarra

  Juan Larreina Arreitunandia (1937) Mutriku

  Bere gurasoak Donibane Lohitzunera zergatik joan ziren aipatzen du. Juan Donibanen jaio zen; bere bataioan 68 apaiz egon ziren (denak gerratik ihesi joandakoak). Handik hiru hilabetera Mutrikura bueltatu ziren.

• Orian serenoa bakarrik gelditu zenekoa

  Xebastian Kerejeta Irazustabarrena (1934) Lasarte-Oria

  Kanpokoa zen eskolako maisua, eta euskaraz egiteagatik zigortu egiten zituen ikasleak. Giro erdalduna gailendu zen gerra garaian, izan ere, 600 lagunetatik serenoa bakarrik gelditu zen Orian, denek alde egin baitzuten. Argiak piztuta izaten zituen gauez. Orian gorri armatu mordoa omen zegoen, Eibarko kuarteletik armak lapurtu omen zituzten.

• Aita ez zen gerrara joan

  Xebastian Kerejeta Irazustabarrena (1934) Lasarte-Oria

  Xebastianek zazpi urte zituela ama hil zitzaion. Aita ez zen sekula frontera joan, beharbada ordaindu egin zuen gerrara ez joateagatik. Jende askok ihes egin zuen.

• Gerrateko bizipenak: bonbardaketak, gordelekua, etxera itzulera

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Gerratean Dima osoa ebakuatu zen. Altzaririk onenak eurekin eraman zituzten. Etxera itzuli zirenean, etxeko gauza guztiak erreta topatu zituzten. Frontea gertu egon zenez, soldaduak etxeetan sartzen ziren. Bonbardaketak ere izan ziren Diman eta baita hildakoak ere. Gordelekura nora joaten ziren.

• Soldaduei laguntzetik etxera itzuli eta inor ez

  Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  Gerratean, 14 urte zituela, soldadu batzuei Mugarrara lagundu behar izan zien. Etxera itzuli zenean, denak alde eginda zeuden. Bazekien anaia artaldearekin Aramotzera joatekoa zela eta harantz joan zen. Anaia aurkitu zuenean, pozik!