Ihes egin beharra

• Aita eta ama, Donibane Lohitzunera

  Juan Larreina Arreitunandia (1937) Mutriku

  Juanen gurasoak ezkondu eta ama berehala gelditu zen haurdun. Urte hartan bertan hasi zen gerra. Amonak Juanen gurasoak itsasontzian bidali zituen Donibane Lohitzunera. Mutrikutik atera eta lau egunetara iritsi ziren Donibane Lohitzunera. Bidaiako gorabeherak kontatzen ditu. Irujo anaiak eta Telesforo Monzon barku horretan zihoazen.

• Jatorduak, hiru txandatan

  Juan Larreina Arreitunandia (1937) Mutriku

  Mutrikutik ihes egindako askok Uxoetegiako bodegan egiten zuten jatordua. Juanek amari entzuna dionez, hiru txandatan bazkaltzen omen zuten. Gero, jendea beste etxe batzuetan "kolokatzen" hasi zen.

• Atzerrian jaio zen lehen mutrikuarra

  Juan Larreina Arreitunandia (1937) Mutriku

  Bere gurasoak Donibane Lohitzunera zergatik joan ziren aipatzen du. Juan Donibanen jaio zen; bere bataioan 68 apaiz egon ziren (denak gerratik ihesi joandakoak). Handik hiru hilabetera Mutrikura bueltatu ziren.

• Orian serenoa bakarrik gelditu zenekoa

  Xebastian Kerejeta Irazustabarrena (1934) Lasarte-Oria

  Kanpokoa zen eskolako maisua, eta euskaraz egiteagatik zigortu egiten zituen ikasleak. Giro erdalduna gailendu zen gerra garaian, izan ere, 600 lagunetatik serenoa bakarrik gelditu zen Orian, denek alde egin baitzuten. Argiak piztuta izaten zituen gauez. Orian gorri armatu mordoa omen zegoen, Eibarko kuarteletik armak lapurtu omen zituzten.

• Aita ez zen gerrara joan

  Xebastian Kerejeta Irazustabarrena (1934) Lasarte-Oria

  Xebastianek zazpi urte zituela ama hil zitzaion. Aita ez zen sekula frontera joan, beharbada ordaindu egin zuen gerrara ez joateagatik. Jende askok ihes egin zuen.

• Gerrateko bizipenak: bonbardaketak, gordelekua, etxera itzulera

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Gerratean Dima osoa ebakuatu zen. Altzaririk onenak eurekin eraman zituzten. Etxera itzuli zirenean, etxeko gauza guztiak erreta topatu zituzten. Frontea gertu egon zenez, soldaduak etxeetan sartzen ziren. Bonbardaketak ere izan ziren Diman eta baita hildakoak ere. Gordelekura nora joaten ziren.

• Soldaduei laguntzetik etxera itzuli eta inor ez

  Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  Gerratean, 14 urte zituela, soldadu batzuei Mugarrara lagundu behar izan zien. Etxera itzuli zenean, denak alde eginda zeuden. Bazekien anaia artaldearekin Aramotzera joatekoa zela eta harantz joan zen. Anaia aurkitu zuenean, pozik!

• Gerratean herri batetik bestera artaldearekin

  Jose Gorospe Abasolo (1934) Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  `Kariño´, anaiarekin batera, herri batetik bestera ibili zen gerratean artaldearekin. Nondik nora ibili ziren. Josek gizon bat ezagutu zuen eta hizketan hasita `Kariño´ren ezaguna zela jakin zuen. Hark kontatu zizkion kontuak.

• Gerra garaian aita erbestera

  Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo

  Arotza zen aita, eta kaletarra. Ama, ordea, Olatzar baserrikoa zuen. Kaleko etxea lantegi askoren ondoan zegoen, Lezoko sarreran. Gerra garaian aitak erbestera joan behar izan zuen, abertzale izanagatik.

• 'Zoazte hemendik'

  Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo

  Herritarrek herriko bikarioa babestu zuten anarkistengandik, harik eta bikarioak alde egiteko esan zioten arte. Babesle horietako bat zen Patri Urkizuren aita. Istorio hau 'Zoazte hemendik' liburuan jaso zuen Patrik. Amak zaindu zituen umeak, Margarita izebaren laguntzaz, zeinak Errenteriako manta fabrikan egiten zuen lan.

• Gauza guztiak lagata, etxetik alde egin behar

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Irailean iritsi ziren tropak Bergarara. Euren aitak eskutitz bat jaso zuen etxetik alde egiteko esaten eta furgonetan Berrizera joan ziren, ahal zutena hartuta. Gainontzeko gauza guztiak hantxe utzi behar. Garai batean botoa ugazabena izaten zela dio, haiek agindutakoa bete behar.

• Leku guztietatik etorritako jendea batu zen etxean

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Bergaratik Berrizera alde egin zuten gerra sasoian. Gogoan du egunetik egunera etxea jendez betetzen joan zela. Elorrioko familia bat ganadu mordoarekin joan zen, adibidez. Gipuzkoarrak ere bazeuden. Irailetik aurrera izan zen hori, tropek Gipuzkoa hartu zutenean. Aititak mutil indartsuak baliatu zituen lursail urtsuetan zangak egin eta soro bihurtzeko.

• 1936ko Gabonak; etxea jendez beteta

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Gerra sasoian umeek ez zuten eskolarik. Jende asko etortzen zen etxera eta zegoena ematen zitzaien. 1936ko Gabonetan osaba-izebek jatekoa ekarri zuten nonbaitetik, baina hainbeste jende batu zen...! Bere amak hotza zutenei jakaren eskumuturrean artilezko zatiak josi zizkien.

• Durango bonbardatu ostean, Berriztik Oromiñora

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  1937ko martxoan, Durangoko bonbardaketa pasa eta berehala, Oromiñoko Trazola baserrira joan ziren ihesean. Aitita gurdiarekin eta ganaduekin joana zen. Lau umeak beste emakume batekin, karroa trastez beteta. Gogoan du Durango oinez zeharkatu zutela erdi-erditik. Oraindik sutan zegoen herria.

• Familia sakabanatuta; milizianoak baserrian

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Durangoko bonbardaketa ostean, Berriztik Oromiñoko Trazola baserrira joan ziren. Aitita goizean joan zen ganaduarekin eta umeak atzetik beste emakume batekin. Ama eta amama etxean geratu ziren, arratsaldean norbait bila joango zitzaielakoan. Baina milizianoak ihesean hasi zirelako bideak itxi zituzten eta ezin izan ziren Ereñatik pasa, haien bila joateko. Amari eta amamari milizianoak joan zitzaizkien baserrira.

• Aitita bost umerekin Oromiñotik Berrizera bueltan

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Oromiñon zeudela, ganadu mordoarekin eta gurdia bete-bete eginda zihoan gizon bat nola tirokatu zuten ikusi zuten. Gizonari ez zitzaion ezer gertatu, baina ganaduak hil zituzten. Han ez zeudela ondo pentsatuta, bost umeak hartu eta Gorroñorantz abiatu zen aitita, behia sokatik hartuta. Horrez gain, ahate handi bat ere eraman zuten. Iurreta parean zubia apurtuta zegoen eta gizon batek lagundu zien, nondik joan behar zuten esanda.

• Karrantzara

  Bixente Agorria Gurtubai (1933) Jose Antonio Agorria Gurtubai () Amorebieta-Etxano

• Adrian: Belgikatik Mañariara itzulera

  Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

• Adrian: Belgikan

  Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

• Adrian: Mañaritik ihes

  Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria