Euskara eta politika

• Euskal izenak kendu

  Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

  Gerra denboran eta ostean euskal izenekin arazoak izan zituzten. Nekaneri "María Dolores" deitzen zioten eskolan eta Miren Loreri "Florita". Beraien nebari "Bitor" izenagaz sinatu zuelako atentzioa deitu zieten.

• Gaztelaniaz egiteak prestigioa ematen zuen

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Neskak sokasaltoan aritzen ziren jolasean. Euskara debekatuta egon zen garaian, gaztelaniaz jakiteak prestigioa ematen zuen: neskek mutilek baino hobeto eta gehiago egiten zuten gaztelaniaz.

• Beldurraren erlijioa bizi izan dute

  Jesus Artetxe Malaxetxebarria (1928) Patxi Etxaburu Ajarrista (1929) Ondarroa

  Eskola erdaraz zen eta ez zuten ezer ulertzen. Gerra aurretik dotrina euskaraz ikasi zuten, baina ostean erdaraz ikastera derrigortu zituzten. Behartuta joaten ziren eskolara. "Beldurraren erlijioa" bizi izan dute. Eskolara gustura joate hori ikastolak sortu zuen.

• Euskara debekatuta eskolan

  Elena Sarraua Amutxastegi (1929) Jose Luis Sarraua Amutxastegi (1933) Zaldibar

  Umetan dena egiten zuten erdaraz eskolan, baita doktrina bera ere. Erdararik jakin ez eta zigortu egiten zituzten eskolan euskaraz egitearren: eraztuna pasatzen zioten elkarri euskaraz egiten zutenean. Honez gain, eskolara sartu orduko Espainiako bandera atera eta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten.

• Kontzertuetako ohiko abestiak

  Joxe Mari Soroa Berrotaran (1932) Usurbil

  Euskaraz abestea ez zegoen debekatuta. Abestien hitzak zentsuratu egiten zituzten, baina beraiek beti kanta berak jotzen zituztenez, ez zuten arazo handirik edukitzen horregatik. Kontzertuetan zer abesti kantatzen zituzten azaltzen du.

• Maistrari "doña" esaten gerraostean hasi ziren

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Eskolan neskak eta mutilak gela ezberdinetan ikasten zuten. Itaurrean egin behar zutenean ezin ziren eskolara joan. Gerra aurretik maistra euskalduna izan zuen. Maistrari "doña" esatea gerraosteko kontua izan zen.

• Euskal izenak debekatuta

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Euskal izenak jartzea debekatuta zegoen, baina etxean asko erabiltzen ziren izenok.

• Eskolan, bera irakasle lanetan; erdaraz

  Justina Iparragirre Eizagirre (1913) Irun

  Eskolako kontuak. Oinez joaten ziren, bidezidorretik. Neska-mutilak elkarrekin. Maistrak bera jartzen zuen irakasle moduan. Erdaraz ikasten zuten. Francok euskara galarazi zuen gero.

• Maistra baserritarrei burlaka; Pilar ikastetxera gero

  Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun

  Lau urterekin hasi zen eskolan. Gerra etorri zenean, itxi egin zuten. Gero berriz eskolara; maistra militar baten alaba zen eta baserritarrei burla egiten zien. 7-8 urterekin Pilar ikastetxera eraman zituen osabak. Oinez joaten ziren, bazkariarekin. Bustita iristen ziren askotan. Lau kilometro.

• 'Cara al Sol' kantatzen

  Genara Eguren Amiano (1929) Elorrio

  Berak erdarazko eskola ezagutu du bakarrik. Cara al Sol kantatzen zuten. Anai-arreba zaharragoak ikastolan ibili ziren. Arrazolako maistrak zigorrak euskaraz egiteagatik.

• Herri-eskolara

  Genara Eguren Amiano (1929) Elorrio

  Elorriora joan zen eskolara; erdaraz dena. Doña Clinia, oso gogorra. Katona erabiltzen zuten. Dotrina ere erdaraz. Komunioa gerra ostean egin zuen.

• "Gau-txori" tabernara abestera

  Abelin Linazisoro Azkue (1942) Zumaia

  Herritar batzuk igandean bazkalostean Gau-txori tabernara joaten ziren abestera. Herritik aparte zegoenez, han lasai abesten zituzten euskarazko kantuak (bestela karlistek kontra egiten zieten) eta ordu askoan aritzen ziren kantuan. Bixente Iskiña zen hara joaten zenetako bat; abesti ugari omen dakizki.

• Gerraosteko giro mugitua

  Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

  Euskal jaietara joaten ziren: Aralar, Hernio, Deba... ez ziren guztiz legezkoak, baina inoiz ez zen ezer gertatu; umeekin joaten ziren. Manifestazioetan ez zen ibiltzen, baina beldur pixka bat bai pasatu zuela. Ez Dok Amairuren kantaldiak. Grisak. Biarritzeko dantza talde bati ez zioten utzi ikurrina ateratzen dantzan. 'Euskadi' eta 'Euskal Herria' izenen zentzua, lehen eta orain.

• Eskolara bazkariarekin

  Jose Txintxurreta Garmendia (1929) Iurreta

  Hiru neba-arrebak Kukutzetik Orozketarako eskolara joaten ziren. Bazkaltzeko babarrun eta urdaia eramaten zuten eta maistrak egosten zizkieten. Cara al Sol egunero kantatzen zuten eskola hasi aurretik.

• Arreba brodatzailea, irakaslea eta emagina

  Mikel Aretxaga Motxobe (1932) Durango

  Bere arrebak kartzelatik irten eta bordatzen ikasi zuen. Batek eta besteak eskatuta, euskara irakasten hasi zen ikasleen etxeetan. Gero emagin ikasketak egin zituen Valladoliden.

• Maisuak euskarazko dotrinagaz harrapatu eta jo zuenekoa

  Alfonso Pagonabarraga Gastelurrutia (1928) Abadiño

  Dotrina herriko abadeak ematen zien eta euskaraz jasotzen zuten. Behin eskolan, erdarazko koadernoaren azpian jarri zuen euskarazkoa eta maisuak harrapatu zuen. Palu batekin matrailean jo eta bi arraia marraztu zizkion, espainiar bandera marraztu balio bezala.

• Durangon ez zen euskaraz berbetan

  Jose Mari Amantegi Aresti (1926) Durango

  Durangon ez zen euskaraz egiten berbarik. Guraso askok ez zioten beraien seme-alabei euskaraz egiten, nahiz eta euskaldunak eta abertzaleak izan.

• Euskararen egoera

  Jose Mari Amantegi Aresti (1926) Durango

  Bere gurasoen sasoian-eta euskaraz hitz egiten zen, baina jendea ikasten hasi zenean asko galdu zen. Jende dirudunak ikasketak zituen, baina ez zekien euskara. Eskualdeko euskararen gaineko ikuspegia: Durangotik Mallabira tonua aldatzen da; Eubatik aurrera "astoa" esaten da, gainerakoan "astue".

• Gerraosteko egunkariak eta irratiak

  Jose Antonio Olea Garaita (1930) Durango

  Zortzi anai-arrebatatik bi bonbardaketan hil ziren, aitonarekin batera. Gerraostean, kalean erdara nagusitu zen eta etxean ez zuten denbora asko egiten. La Gaceta del Norte eta Hierro egunkariak zeuden. Espainiako Ser irratia eta Frantziatik aita Onaindiak "Radio Macuto"n ematen zituen albisteak entzuten zituzten.

• Euskal izenak erdaldundu

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Euskarazko izenak zituztenei aldatu arazo egiten zieten, "Jaione" izanez gero "Natividad"