Euskara eta politika

• Baporeen euskal izenak gaztelaniara aldatu behar

  Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio

  Zeruko izarra izeneko baporeari Estrella de cielo izena jartzera derrigortu zuten.

• Ondarretako hondartzako kontuak

  Patxi Larrea Olasagasti (1920) Donostia

  Hondartzako kontuak. Ondarretako kasetak, idiekin eramaten zituzten. Denboralea izaten zenean, gustura. Egurrezkoak ziren kasetak. Kanpotar asko, udan. Batzuek ordaindu gabe alde egin zuten. "Habla en cristiano".

• "Habla en cristiano"

  Martina Olasagasti Martikorena (1913) Donostia

  Bretxan berdura saltzen ari zela, Caceresko emakume batek gaztelaniaz egiteko esan zion. Guardiak han zeuden. Umeak zirenean dena euskaraz egiten zuten, baina gero ez zuten uzten.

• Isuna, euskaraz hitz egiteagatik

  Maria Jesus Otaegi Urrutia (1928) Donostia

  Osaba batek isunak ordaindu zituen euskaraz hitz egiteagatik. Polizia sekretuak.

• Euskara debekatuta

  Pakita Anabitarte Guruzeaga (1920) Donostia

  Euskaraz hitz egitea debekatuta zegoen. Fitxatu samar zeuden. "Langileen Batailoietan" ibili ziren haien bikotekide asko. Diktadura.

• Gerra aurreko antzezlanak

  Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

  Antzerkia egiteko txarra zela dio, baina bere ahizpa oso ona zela. Aitak prestatzen zituen antzezlanak. Neskamearen marmarrak antzezlana. Ahizpak hitzaldiak ere ematen zituen, aitak prestatuta.

• Bueltan, Parte Zaharrean bizitzera

  Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

  Parte Zaharrera joan ziren bizitzera, San Jeronimo kalera, alemaniarrak Frantziara sartu zirenean. Elizaran moja ikastetxera joan zen han. Ahizpa eta anaiak beste eskola batzuetan zebiltzan. Dena erdaraz, egunero Cara al Sol abesten. Meza erdian Espainiako ereserkia jotzen zuten. Etxean euskaraz egiten zuten, eta hori amak ez zekiela euskaraz.

• Aita Baionara ihesi

  Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

  Madrildik bueltan, lehengo lanera bueltatu zen aita, Aurrezki Kutxara. Arazoak izan zituen berriz: antzezlanak prestatzen zituen, euskaraz, eta berehala atxilotu zuten. Mugaz bestaldera egin zuen ihes, Baionara. Han egon zen hil arte. Gaixotu egin zen. 18 urte zituenean ikusi zuen azken aldiz, mendiz joanda; Poliziaren beldurrez, korrika.

• Etxetik kanpora, dena erdaraz

  Jose Mari Aristi Kalonje (1928) Donostia

  Lehen, kantatzea debekatua zegoen taberna askotan. Euskaraz hitz egitea galarazita zegoen. Cara al Sol, eskolan. Etxetik kanpo, dena erdaraz.

• Maiatzeko loreak

  Visitacion Larrinaga Arrese-Igor (1920) Irura

  Gerra-garaian elizan erdaraz kantatu behar izaten zen. Maiatzeko loretako kanta oso ezaguna zen, eta Visitacionek bazekizkien bi kantu erdaraz, baina apaizari boikota egin zioten eta atzera euskaraz hasi ziren. Maiatzeko loreak ospakizuna zer den azaltzen du.

• Lurren ustiaketa

  Felix Elorza Loidi (1936) Aramaio

  Soroan garia jaso eta gero "artaria" eta trailuarekin landu eta arbia ereiten zuten. Batzuetan ez zuten izaten nahiko sats, eta arbia ez zen ondo hazten. Baserriko lurrak bi zatitan banatzen zituzten, txandaka artoa eta garia ereiteko. Lurrak larregi ustiatzen zituzten, eta emateko zuten ia guztia xurgatzen zioten. Ez omen zuten nahikoa sats etxeko soroentzako, baina urteetako ohiturari jarraituz, nola edo hala terreno guztiak ereiten zituzten.

• Jazbana herriko plazan

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Euskal dantzaria izan zen Domeke gaztetan. Aramaiotik kanpo ere joaten ziren dantza taldekoak dantzatzera. Gogoan dauka omenaldi batean Bedoñara eta Alderdi Egun batean Gasteizera joan zela talde osoa dantzara. 12-14 urte izango zituen orduan. Egun seinalatuetan jazbanak jotzen zuen herriko plazan. Soinu-jotzailea igandero egoten zen.

• Euskara galarazita, gerra ondoren

  Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

  Euskaraz ari zirela, Donostian esan zietena: "Hable en cristiano". Ikastolek biziberritu zuten euskara. Gerra osteko debekua.

• Hernanira gerra iritsi zenean

  Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

  Askori hartzen zieten kargu euskaraz hitz egiteagatik. Beldurrez egoten ziren. Falangeak agintzen zuen. Gerra hasi zenean, etxe ondoan eserita zegoen. Izebak barrura bidali zuen. Bonbak Hernanin. Jende askok alde egin zuen.

• Eskolan euskaraz egiteagatik arazorik ez

  Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria

  Gerra piztu aurreko urteetan euskaraz irakasten zen tokirik bazela gogoan du Joxek, baina behin gerra hasi orduko eskolak gazteleraz izaten zirela dio. Hala ere, ez omen zuen sekula arazorik izan eskolan euskaraz mintzatzeagatik.

• Soldaduskan euskara mesederako

  Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria

  Joxek, soldadutza egiten ari zela, baimena eskatu zion kapitainari armamentuari buruzko ezagutzak euskaraz azaltzeko gazteleraz ez zekiten euskaldunei. Kapitainak eskaria onartu zion, eta Joxeren azalpenei esker, ezagutza horiei zegokien azterketa gainditzea eta etxera bisitan itzultzeko baimena lortu zuen euskaldun askok.

• Euskalduna eta espainola

  Maritxu Goitia Zuloaga (1923) Errenteria

  Maritxuri inork ez omen dio sekula euskaraz hitz egitea galarazi. Bere euskalduntasuna ukatzen ez badu ere, espainola sentitzen da. "Euskararekin bakarrik ezin da urrutira joan; espainolarekin bai". Maritxuren ustea hala da, eta argi adierazten du, gezurretan ibiltzea ez baitu maite.

• Meza euskaraz Ziburun ere

  Mari Kruz Alkain Jauregi (1926) Hondarribia

  Elizaren indarra. Bezperetara Ziburun ere joaten ziren, eta euskaraz zen meza. Ez du arazorik izan kalean euskaraz egiteagatik, baina erdara gehiago erabiltzen zen.

• Euskaraz eginez gero, eskolan zaplaztekoa

  Maria Angeles Elduaien Emazabel (1936) Hondarribia

  Poartuko eskolan ibili zen. Enziklopedia liburua zuten, denerako bakarra. Ez zieten euskaraz hitz egiten uzten; jo egiten zieten. Gertrudis maistra, Zaragozakoa.

• Neska-mutilak aparte eskolan; euskara galarazita

  Guillermo Olasagasti Sagarzazu (1940) Hondarribia

  Señorita Pepitarekin ez daki ziur, baina bestela neska eta mutilak aparte beti, eskolan. Neskak mojatara. Euskara galarazi zuten eskolan eta kalean. Euskara galdu zuen koinatuak. Ikastolak. Kalean euskaraz egiten zuten beraien artean.