Euskara eta politika

  • Amale Arzelus Donostian euskara asko ez zen entzuten gerra aurrean ere

    Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

    Ez zen euskara asko hitz egiten, bere ume garaian. Erdararako joera. Herri txikietatik zetozenek euskara baztertu hirian. Francoren garaian okerrago. Orain ere ez du berak euskara asko entzuten Donostian.

  • Amale Arzelus Aitarekin antzezlanak prestatzen, isilpean

    Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

    Aita lagun baten etxean egon zen gordeta, eta isilpean antzezlanak prestatzen zituzten berarekin. Poliziaren bisita izan zuten, eta bera larri. Bibotea utzi zuen, inork ez ezagutzeko. Argia aldizkariko zuzendaria izan zen aita gerra aurretik, Garitanonaindia apaiza hil zenean.

  • 15537 Ikastolatik mojetara

    Tere Arregi Altuna (1929) Donostia

    Zazpi urterekin hasi zen eskolarara joaten, mojetara. Elvira Zipitriaren ikastolara joaten zen gerra aurretik; Kanpandegi kaleko kapilan egin zuen Jaunartzea. Gero dena erdaraz.

  • 15537 Euskararen transmisioaren etena

    Tere Arregi Altuna (1929) Donostia

    Amak etxean euskaraz egiteko esaten zien amak beti. Lagunek ez dakite euskaraz, nahiz eta guraso euskaldunak izan.

  • Juan Zamora Gerra, gerra ostea eta Francoren garaia

    Juan Zamora Malkorra (1924) Donostia

    Hamabi urte zituen gerra hasi zenean. Ez ziren mugitu. Nola hasi zen. Erreketeak Donostiara sartu zirenean, askok alde egin zuten. Gerra ostean, gosea. Soldadu eramandakoek bizimodu gogorra. Euskara debekatuta. "Hable en cristiano".

  • 1511 Eskolan erdaraz

    Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

    Erdaraz ikasten zuten eskolan, Konstituzio plazan. Besoa altxatuta abestu behar zuten; horrekin lotutako pasadizo bat. Frankismoak ezarritako liburuak zituzten. Pupitreak, tinteroak. Ikurrinak marrazten zituzten; don Eugeniok abisatzen zien inspekzioa zetorrenean. Erabiltzen zituzten trikimailuak. Francoren erretratua nola estaltzen zuten.

  • 1511 Lehen gehiago abesten zen

    Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

    Etxean ez zuten abesteko ohiturarik, baina tabernan asko kantatzen zen. Erdaraz batez ere, beldur zirelako. Hizkuntza nola aldatu den erakusten duen anekdota, behin Andoni izeneko bezeroak esandakoa. Biraoka askoz gutxiago egiten zen.

  • 1403 Familia abertzalea

    Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

    Bederatzigarrena da. Zazpi mutil eta bi arreba ziren. Familia abertzalea zen. Aita beti euskaraz aritzen zen. Patroia zen, eta tituluak bazituen, baina denak interpretearekin ateratakoak. Amara erdaldunagoa zen Parte Zaharra baino.

  • Elisabet Agirrezabal Arrese Ikastolan, Mari 'Txantxote'rekin

    Elisabet Agirrezabal Arrese (1919) Bergara

    Mari Txantxote bere andereñoa izan zen, ikastolan. Kasinoa zegoen lekuan. Aparteko eskolak ziren, mojetatik kanpokoak. Uste du tituluduna zela. Dena euskaraz ematen zuen bakarra zen. Han neska-mutikoak zeuden. Batzokikoak eta bestelakoak, 30etik gora ziren. Irakurtzen eta idazten ikasten zuten. Xabiertxo liburua zuten. Debaldekoa zen, euskara ondo ikasteko. Txantxote jatorra zela dio, baina gogorra izan beste erremediorik ez zuela, hainbeste umerekin. Gela asko zeuden, eta handiena hartu zuten. Lau-bost urte egin zituen hara joaten, gerra hasi zen arte.

  • 906 1960. hamarkada amaieran euskalgintzarekin gozatu zuen

    Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

    Eibarren alfabetatzeko kanpainak egiten zituzten, tartean hitzaldiak ere antolatzen zituzten. Garaiko jende esanguratsua ekartzen zuten Eibarrera, esate baterako, Villasante, Euskaltzainburu izango zena. Garai hori izan zen Serafinek kulturgintzan gehien disfrutatu zuena. 1960ko hamarkada itxaropen sasoia izan zen. Batez ere, jende eskertzalea eta euskaltzalea izan zen mugimendu horretan murgildu zena.

  • 906 Euskalgintzak sortutako nekeak (1971. urtea)

    Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

    Garai gogorra izan zen Serafinentzat. ALFAn lanean, Ikastolako ardurak ere berak zituen (idazkari, diruzain�), eta gainera alfabetatzeko kanpainak antolatzen ere murgilduta zegoen. Ikastolarako diruak lortzeko, ikastola legeztatzeko lanak� gogorrak izan ziren. Elizak asko lagundu zuen Ikastolaren lehenengo urteetan, bai lokalak lagatzen, bai legeztatze-prozesuan. 1971. urtean oso nekatuta zegoen hainbeste lanekin eta erabaki zuen alderdi profesionalean murgiltzea, euskalgintzako kontuak alde batera lagata. ALFAn beste lanpostu bat eskaini zioten, prozesu informatikoez arduratzeko, eta bere bizitzako beste fase bat hasi zen, 1972. urtean, lan arloarekin askoz lotuagoa.

  • Maria Jesus Fernandez Euskara debekatuta kalean, baina babestuta bihotzean

    Maria Jesus Fernandez Izagirre (1933) Andoain

    Mojekin dena gaztelaniaz ikasten zuten eta ikasle gehienak erdaldunak ziren. Euskaraz hitz egitea debekatuta zegoen, baita kalean ere. Gaur egun dena euskaraz egiten dute lagunartean.

  • Josu Tellebide Jakintza ikastola sortu eta alfabetizatzen

    Josu Tellabide Azkolain (1943) Donostia

    1960. urtean bukatu zituen oinarrizko ikasketak. Langileen seme-alabek normalean ez zuten batxilerrik egiten eta beraiek kabuz ikasi behar zuten, akademietan-edo. Antiguako Jakintza ikastola egin zutenean alfabetizazioa lantzen hasi ziren "lehen urrats" deituriko programa baten bitartez.

  • Manuel Odria Goizero 'Cara al Sol' plazako arkupetan

    Manuel Odria Ibarguren (1943) Azpeitia

    Auzoko adiskide batekin joaten zen eskolara oinez. Eskolara sartzean, egunero plazako arkupean Cara al Sol abestera behartzen zituzten. Kaletik abesten entzuten zituztenek ez zuten ezer esaten, errepresioa baitzegoen.

  • Roxarito <iradi Eskolan erdaraz, doktrina euskaraz

    Maria Rosario Iradi Abalabide (1933) Hernani

    Eskola hiru mailatan banatuta zegoen. Dena erdaraz izaten zen baina doktrina euskaraz ere ikasten zuten. Hizkuntzak jakitzea aberatsa dela iruditzen zaio.

  • Eulali Aranburu Euskalduna izatearren, arazoak ikastetxean

    Eulalia Aranburu Urkizu (1932) Hernani

    Batxilergoa ikasteko aukera izan zuen. Ahizparekin erdaraz egiten zuen han. Tratu txarra jaso zuen euskalduna izatearren. Etxean ez zen politikaz hitz egiten.

  • Eulali Aranburu Euskaraz irakastearren, errietan

    Eulalia Aranburu Urkizu (1932) Hernani

    Pagoagan euskaraz irakasten zuelako izugarrizko errieta egin zion beste irakasle batek.

  • Ixabel Zubillaga Euskal musika klandestinoa

    Ixabel Zubillaga Huici (1930) Hernani

    Euskal musika. Labeguerieren disko txikia ekarri zutenekoa gogoan du. Guridiren obren diskoa ere bazuten.

  • Elbira Berriotxoa Munoa Mesedetako mojetan ikasia

    Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

    Lau-bost urte zituela hasi zen "merzedarietako" eskolan, eta 15 urtera arte ibili zen bertan. Valladolideko moja batekin ikasi zuen gaztelaniaz hitz egiten. Asko kostatu zitzaion gaztelaniaz hitz egiten ikastea; euskaldunak gutxietsi egiten zituzten. Zigortu egiten zituzten.

  • Elbira Berriotxoa Munoa Eskolako oroitzapenak

    Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

    Eskola garaiko oroitzapen onak ditu. Lagun onak egin zituen. Ikasgelan, 40 neska inguru ziren, eta moja "pixka bat gogorra" omen zen. Historia sakratua ikasten zuten. Eskolan, moja erdalduna jarri zien erdaraz irakasteko. Elbirak ez zekien gaztelaniaz hitz egiten; lezioa galdetutakoan euskaraz esanez gero, irakasleak iraindu egiten zituen.