Euskara eta politika

  • Gurutz Ganzarain Francoren garaian, euskara debekatuta

    Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

    Francoren garaian, debekatuta zegoen euskaraz hitz egitea. Izenak ere ezin ziren euskaraz jarri. Orduko anekdotak kontatzen ditu Gurutzek. Eskolan, Cara al Sol abestu behar izaten zuten.

  • Gurutz Ganzarain "Habla en cristiano"

    Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

    Donostiako tren-geltokian bazen pertsona bat "habla en cristiano" esaten zuena. Donostian gaztelaniaz hitz egitea dotoreziaren seinale zen lehen. Eskolan fraideekin ibili zen La Sallen, eta han ez zituzten zigortzen euskaraz hitz egiteagatik.

  • Alazne Larrinaga Oleaga Arazoak izen euskaldunak ipintzeko

    Alazne Larrinaga Oleaga (1932) Bermeo

    Seme-alabei izen euskaldunak ipintzeko arazoak izan zituzten parrokoarekin. Senarrak esan zion ez zuela bataiatuko izen euskalduna ipintzen uzten ez bazion. Nereari "Maria Nerea" jarri behar izan zioten azzkenan. Eta hori ez zen pertsona izenekin gertatzen bakarrik. Bizkarra abizena, esaterako, Vizcarra idazten zuten. Euskaltzale gehienak gerra denboran erbesteratu edo hil egin zirelako gertatzen zen hori.

  • Alazne Larrinaga Oleaga Alazne "Asno" guardia zibilaren emaztearentzat

    Alazne Larrinaga Oleaga (1932) Bermeo

    Bermeon amarekin kalean zebilela, guardia zibil baten andreak zera esan zion amari: Porqué le llama a su hija 'Asno'?" Amak erantzun Alazne deitzen ziola. Nolanahi ere, uniformearen atzetik denetariko jendea egoten da. Alaznek, umetan, aurre egin zien udaletxekoei izena dela eta. Asko irentsi beharra egokitu zaie alor horretan.

  • Jose Antonio Atutxa Atutxa Eskolan ezer ulertu ez

    Jose Antonio Atutxa Atutxa (1932) Maria Angeles Bikandi Olano (1937) Amorebieta-Etxano

    Bernagoitiko eskolan denak batera aritzen ziren: mutil zein neska, ume zein nagusi. Dena zen gaztelaniaz eta ez zuten ezer ulertzen. Euskaraz egitea galarazita zegoen, elizan ere ezin zen.

  • Jose Antonio Atutxa Atutxa 'Cara al Sol' abestu eta elizarako ostera derrigorrezkoa

    Jose Antonio Atutxa Atutxa (1932) Maria Angeles Bikandi Olano (1937) Amorebieta-Etxano

    Eskolara sartu orduko bandera altxatu eta Cara al Sol abestu behar izaten zuten. Iluntzean elizara joan behar izaten zuten. Eskolan inspekzioak izaten zituzten opor aurretik.

  • 468 Euskararen egoera gerra ostean

    Carmelo Olano Segurola (1930) Ixabel Olano Segurola (1925) Beasain

    Hizkuntzaren egoera gerra ondorengo urteetan. "Hablar en cristiano". Umeen artean ere, baserrikoei irainak; etab.

  • Eugenio Sagastizabal Tranbian istilua euskaraz egiteagatik

    Eugenio Sagastizabal Beobide (1928) Arrigorriaga

    Eskolan eta kalean ez du arazo handirik izan euskaraz egiteagatik. Tranbian bai gertatu zaio inoiz norbaitek kargu hartzea.

  • Luis Asla Arrietan maistra euskaldunak baino ez

    Luis Asla Altonaga (1925) Arrieta

    Errepublika garaian orduko bandera altxatzen zuten eskolan euskarazko abesti bat abesten zuten bitartean. Maistra Orozkoko alaba zen, Mari Karmen Ibarrondo; dena egiten zuten euskaraz, ez zuten galarazita izan. Hurrengo maistra be euskalduna izan zen, sekula ez zuten hizkuntza zela-eta arazorik izan. Oinarrizko kontzeptuak baino ez zituzten ikasi. Berak 11 urte zituen gerra hasi zenean. Sasoi hartan ez zen eskolarik izan.

  • Jose Gastelu-Urrutia Gerraostean euskara galarazi zuten

    Jose Gastelu-Urrutia Arabio-Urrutia (1922) Deogracias Sarrionandia-Ibarra Irigoien (1924) Abadiño

    Trañako maistra guztiak euskaldunak izan ziren. Gerraostean galarazi zuten euskara. Galdakaoko alkate batek kanposantuko euskarazko berbak ere kenarazi zituen gerraostean.

  • Juan Joxe Agirre Begiristain Herriko eskola eta partikularra

    Juan Joxe Agirre Begiristain (1930) Alegia

    Herriko eskolan ibili zen sei urtetatik 11 urtera bitartean. Neskek eta mutilek aparte ikasten zuten. Eskolak gaztelaniaz izaten ziren, eta adin ezberdinetako mutilak egoten ziren gela berean. Gerra ondorenean, eskolan sartu eta aurreneko gauza besoa altxatu eta "¡Viva España!" esan eta 'Cara al Sol' abesten zuten. Ikasteko modua: buruz eta kantuen bidez. Eskolako azken bi urteetan maisu partikular batengana bidali zuten gurasoek.

  • Juan Joxe Agirre Begiristain 'Poxpolin' komiki liburua

    Juan Joxe Agirre Begiristain (1930) Alegia

    Juan Joxek sei urte zituela argitaratu zen Tolosan 'Poxpolin' komiki liburua. Lopez Mendizabal zen argitaratzailea. Liburuko istorioei buruzko azalpenak.

  • Delia Huici Algodonerako eskolan, erdaraz eta euskaraz

    Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain

    Lantegietara lanera joaten zen jende asko, bere gurasoak ere bai. Amak Algodonerako haurtzaindegira eramaten zituen umeak. Laboreak egiten ere erakusten zieten mojek. Oheak zeuden, ume txikientzat. Bi maistra-zaintzaile egoten ziren: Emili eta Maria Cruz. Mojek zer erakusten zieten, erdaraz eta euskaraz. Gerra aurrea zen eta. Gero, Frantziatik bueltatu zirenean, erdaraz.

  • Loren Navarro Euskararen garrantzia, nola eutsi dioten

    Loren Navarro Hombrados (1924) Andoain

    Euskara berarentzat zer den. Etxean euskaraz egin zu beti seme-alabekin. Lagunak harrituta beraien euskararekin. Alabak bi urte egin zituen Londresen, eta bueltan erdararekin ezinean. Euskaldun askok erdaraz egiten zieten umeei. Euskara debekatuta. Euskara ikasteko erdara baino zailagoa dela uste du. Euskara non hasten den aldatzen: Tolosan eta Irunen.

  • Sabina Arruabarrena Gerra ondoan, eskolan komeriak

    Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

    Udaletxeko eskolako kontuak. Neska-mutilak aparte. Maistrak begitan hartu zuen, gerran kanpoan ibilia zelako. Jostorratza puntaz gora eman ziolako errieta egin zion, esanez "gorriek" erakutsi ziotela hori egiten. Berak ez zuen eskolara bueltatu nahi, baina etxean ezin zuten beste ikastetxerik ordaindu.

  • Sabina Arruabarrena Besoa altxatuta, denen erakusgarri

    Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

    Eskolan errezatu eta kantatu egiten zuten. Atze-atzean egoten zen bera, mahairik gabe banku batean eserita, eta aurreraino joanarazten zuen irakasleak, besoa altxatuta abestera. Jostorratzaren pasadizoa aipatzen du.

  • Gurutz Ganzarain Amak euskarazko liburuak erre

    Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

    Aitonak eta amak euskarari buruzko liburu eta dokumentu asko zituzten, baina errearazi zituzten, kartzelan zen aitaren kaltetan izango ziren beldurrez.

  • 478 Izen euskalduna izatea oztopo

    Aitor Garmendia Goitia (1934) Beasain

    La Sallen egin zituen ikasketak. Izen euskalduna izateak arazo ugari eman zizkiola kontatzen du.

  • 513 Fraide euskaldunak eskolak ematen

    Luis Urretabizkaia Aranburu (1926) Beasain

    Euskaraz hitz egiteko askatasuna zuten nahiz eta garai hartan debekatua zegoen. Eskolak ematen zizkieten fraide asko euskaldunak ziren. Gerraostean fraideek sotanaz jantzi behar izan zutela gogoan du

  • 1589 Euskal Hizkuntza eta Kulturaren katedra

    Ana Etxaide Itarte (1936) Donostia

    Antonio Fontan aurkeztu zioten Iruñeara joan zenean. Hark jarri zuen martxan Nafarroako Unibertsitatean Euskal Hizkuntza eta Kulturaren katedra 1963an eta Joxe Migel Barandiaran tarteko zen. Anak euskaraz bazekienez, euskal hizkuntzaren klaseak emateko eta gaztelaniako laguntzaile izateko hartu zuten.