Euskara eta politika

• "Geure hizkuntzari heldu egin behar zaio"

  Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

  Gerra denborako kontuak. Euskaraz hitz egiten zutenean, "hablar en cristiano" esaten zien. Kandido umea zen, eta ez zekien gaztelaniarik.

• "Doniene"ri "San Juan" jarri behar

  Antoni Zallo Bengoetxea (1930) Bermeo

  Bere aitaren aldeko familiakoak armadoreak izan ziren eta baita bere aita ere. Ikazdun motorrak "Doniene" zuen izana, baina hurrengoari ezin izan zioten jarri euskarazko izena, "Diaz San Juan" izan zen.

• Hermanoen ikastetxean zorrotzak ziren

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Anaia menesianoen ikastetxera joan zen. Asko gustatzen zitzaion eskola. Hermano Bitor gogoratzen du behin Seber Ormazarekin izan duen tirabira bat tarteko. Dena zen erdaraz. Gurasoei eskerrak mantendu da euskara.

• Euskarari zigorra

  Luis Iturregi Uribarri (1934) Bermeo

  Beraien gurasoek garrantzia ematen zioten eskolari, beste guraso askok, ostera, ez. Luisek gurago zuen etxean gelditu beharrean. Gerraostean, zigortu egiten zituzten eskolan euskaraz eginez gero; hori dela-eta, erdaraz egin behar izaten zuten nahiz eta ez izan erraztasunik.

• Euskaraz berba egitearren entzun beharrekoak

  Pilar Arana Bengoetxea (1911) Bermeo

  Ahizpa biak euskaraz berbetan zihoazen behin eta gizon batek dialekto hori ez berbetako esan zien. Pilarrek orduan ere izan zuen zer erantzun.

• Erdaraz jakin barik aita kartzelara

  Begoña Arana Bengoetxea (1922) Pilar Arana Bengoetxea (1911) Bermeo

  Eskolan dena e egin behar izaten zuten erdaraz. Aitak ez zekien erdaraz eta 23 hilabetez izan zuten kartzela espia zelakoan. Heriotza-zigorrera kondenatu zuten.

• Hezkuntza gerraostean

  Miren Zuazabeitia Herrasti (1930) Aretxabaleta

  Eskolan, arratsaldeko hiruretan egiten zuten otoitza. Goizean, Francoren aldeko hainbat kantu abesten zituzten.

• Izena berreskuratu berri

  Miren Gaztelu Urreta Zubia (1932) Aretxabaleta

  Batxilergoa hasteko jaiotza agiriaren bila joan zenean, bere jaiotza izena ezabatuta ikusi zuen erregistro zibilean. Nahasgarria suertatzen zitzaion bi izenekin bizitzea eta azkenean lortu zuen bere jatorrizko izena bazter guztietan baliatzea.

• Bere izen "exotikoa"

  Miren Gaztelu Urreta Zubia (1932) Aretxabaleta

  Erregistroan 1939ko otsailaren bederatziko datarekin, "tachado el nombre exótico" jartzen zuela ikusi zuen. "María del Castillo" deitzen ziotenean, sutu egiten zen. Miren Gaztelu izena duen emakume bakarra bera dela uste du.

• 14 urterekin eskola bukatu

  Jesusa Lasagabaster Billar (1926) Aretxabaleta

  Gerraostean eskolan aldatu zen gauza bakarra erdara hutsa erabili beharra izan zen. Eskoriatzako eskolaren oroitzapen ona gordetzen du, baina joateari utzi behar izan zion urrutiegi zegoelako oinez joateko. 14 urtera artekoa izaten zen orduko eskolatzea, normalean. Lau erregelak, Espainiako geografia eta asko gehiagorik ikasi gabe bukatzen zituzten eskolok. Mojekin eskulanak ere egiten zituzten.

• Elizako erregistaroak euskaraz

  Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano

  Abade zenean, erregistro liburuak euskaraz idazten hasi zen eta erdaraz heltzen zitzaizkion gutunak itzuli egiten zituen. Hori dela eta, arazoak eduki zituen artzapezarekin.

• Euskal izenak kendu

  Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

  Gerra denboran eta ostean euskal izenekin arazoak izan zituzten. Nekaneri "María Dolores" deitzen zioten eskolan eta Miren Loreri "Florita". Beraien nebari "Bitor" izenagaz sinatu zuelako atentzioa deitu zieten.

• Gaztelaniaz egiteak prestigioa ematen zuen

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Neskak sokasaltoan aritzen ziren jolasean. Euskara debekatuta egon zen garaian, gaztelaniaz jakiteak prestigioa ematen zuen: neskek mutilek baino hobeto eta gehiago egiten zuten gaztelaniaz.

• Beldurraren erlijioa bizi izan dute

  Jesus Artetxe Malaxetxebarria (1928) Patxi Etxaburu Ajarrista (1929) Ondarroa

  Eskola erdaraz zen eta ez zuten ezer ulertzen. Gerra aurretik dotrina euskaraz ikasi zuten, baina ostean erdaraz ikastera derrigortu zituzten. Behartuta joaten ziren eskolara. "Beldurraren erlijioa" bizi izan dute. Eskolara gustura joate hori ikastolak sortu zuen.

• Euskara debekatuta eskolan

  Elena Sarraua Amutxastegi (1929) Jose Luis Sarraua Amutxastegi (1933) Zaldibar

  Umetan dena egiten zuten erdaraz eskolan, baita doktrina bera ere. Erdararik jakin ez eta zigortu egiten zituzten eskolan euskaraz egitearren: eraztuna pasatzen zioten elkarri euskaraz egiten zutenean. Honez gain, eskolara sartu orduko Espainiako bandera atera eta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten.

• Kontzertuetako ohiko abestiak

  Joxe Mari Soroa Berrotaran (1932) Usurbil

  Euskaraz abestea ez zegoen debekatuta. Abestien hitzak zentsuratu egiten zituzten, baina beraiek beti kanta berak jotzen zituztenez, ez zuten arazo handirik edukitzen horregatik. Kontzertuetan zer abesti kantatzen zituzten azaltzen du.

• Maistrari "doña" esaten gerraostean hasi ziren

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Eskolan neskak eta mutilak gela ezberdinetan ikasten zuten. Itaurrean egin behar zutenean ezin ziren eskolara joan. Gerra aurretik maistra euskalduna izan zuen. Maistrari "doña" esatea gerraosteko kontua izan zen.

• Euskal izenak debekatuta

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Euskal izenak jartzea debekatuta zegoen, baina etxean asko erabiltzen ziren izenok.

• Eskolan, bera irakasle lanetan; erdaraz

  Justina Iparragirre Eizagirre (1913) Irun

  Eskolako kontuak. Oinez joaten ziren, bidezidorretik. Neska-mutilak elkarrekin. Maistrak bera jartzen zuen irakasle moduan. Erdaraz ikasten zuten. Francok euskara galarazi zuen gero.

• Maistra baserritarrei burlaka; Pilar ikastetxera gero

  Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun

  Lau urterekin hasi zen eskolan. Gerra etorri zenean, itxi egin zuten. Gero berriz eskolara; maistra militar baten alaba zen eta baserritarrei burla egiten zien. 7-8 urterekin Pilar ikastetxera eraman zituen osabak. Oinez joaten ziren, bazkariarekin. Bustita iristen ziren askotan. Lau kilometro.