Euskara eta politika
-
Elizan zein eskolan dena erdaraz
Arantza Agirre Uribe (1932) Gernika-Lumo
Eskolan euskaraz egitea galarazita zegoen. Kredoa eta errezatzen ere ezkondu ostean ikasi zituen euskaraz. Lumon dotrina euskaraz ikasteko aukera zuten, baina ez zuten ezer ere ulertzen.
-
Euskaraz entzungo ote zieten beldur
Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo
Errepresioa dela-eta, gerraostean kalean ez zen euskararik egiten. Ondorioz, jende askok erraztasuna galdu zuen. Bera Frantzian egon ostean, gurasoekin berreskuratu zuen euskara. Saraspen gerra aurretik euskara zen nagusi.
-
Gizarte etxeko ikastola zarratzeko agindua
Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo
Venezuelatik bueltatu eta ikastolara joan ziren bere alabak. Gernika-Lumoko lehen ikastola Andra Maria eliza ondoko etxe batean egon zen. Jesukristoren gurutzea kendu zutela-eta, ikastola zarratzeko agindua jaso zuten. Bere emaztea joan zen alkatearengana berbetan eta arazoa konpondu ahal izan zuen.
-
Doña Pia maistra
Maria Antonia Ikazuriaga Ugalde (1930) Gernika-Lumo
Pasealekuko eskolako maistra doña Pia Obieta izan zen. Euskaraz egitea galarazita zegoen, ezin zuten ezta lagunen artean ere egin. Josten ere ikasi zuten. Maistra gogorra izan arren, ederto erakusten zuen. Eskola-liburu bakarra zuten eta beste batzuekin elkarbanatuta gainera.
-
Loiolan, militarrez inguratuta
Jon Ezeiza Areitioaurtena (1936) Donostia
Oraingo Arrasate kalean jaio zen. Iberduero zegoen, Kutxa... Bi urterekin joan zen Loiolara. Militarrez inguratuta bizi ziren Loiolan. Amarentzat Jaungoikoa, abertzaletasuna eta familia ziren gauzarik inportanteenak. Etxean, beti euskaraz. Kalean debekatua zegoen. Pasadizoa.
-
Antzerkia, euskara lantzeko bidea
Jon Ezeiza Areitioaurtena (1936) Donostia
Irakasleak kanpotarrak ziren. San Antonio ikastetxean bazegoen maisu bat oso gaiztoa. Zigorrik ez, euskaraz egiteagatik. Euskara lantzen antzerkiak lagundu zion. Kursaalean noizen behin jaia antolatzen zuten emakumeek, guraso abertzaleen haurrentzat.
-
Dantza eta euskal jaiak
Jon Ezeiza Areitioaurtena (1936) Donostia
Dantza lehiaketetan hainbat sari irabazia da. Konstituzio plazan txistuarekin egiten zuen dantza, igandero. Oargi taldea. Euskal jaiak nolakoak ziren. Euskal jantzi lehiaketan saria nola irabazi zuen behin. Jose Artetxe idazlea. Sokamuturra.
-
Euskara gutxietsia
Joxe Mari Zinkunegi Agirre (1932) Julian Zinkunegi Agirre (1930) Lizartza
Eskolan euskara debekatuta. Euskaraz jakin eta ez hitz egiteko joera omen zegoen. Tolosara neskame joaten ziren neskek erderaz egiteko ohiturarekin bueltatzen ziren herrira. "Caseros tontos" esaten omen zien.
-
'Frente de juventudes'
Joxe Mari Zinkunegi Agirre (1932) Julian Zinkunegi Agirre (1930) Lizartza
Tolosako 'Frente de Juventudes'. Orduko giroa. Falangistek euskaldunak gutxietsi egiten zituzten.
-
Kaleko hizkuntza, erdara
Imanol Larrea Aranguren (1934) Donostia
Hiru senide ziren, zaharrena bera. Anaiak erabat galdu zuen euskara; gero berreskuratu egin zuen. Kaleko hizkuntza erdara zen. Azpeitian pasatzen zituen oporrak.
-
Baserritik Ondarroara etorri eta erdaraz ikasi behar
Agurtza Osa Etxebarria (1930) Ondarroa
Bolibarko baserri batean hazi zen bertako familia batekin 10 bat urte izan zituen arte, eta ordura arte ez zuen erdararik entzun. Dena zen euskaraz, eguneroko bizimoduaz gain, baita eskola eta dotrina ere. Ondarroara bueltatu zenean, eskola nazionaletara joan behar izan zuen; han dena zen erdaraz eta ez zuen ezer ulertzen.
-
Euskaraz abesteko Guardia Zibilen beldur
Nati Arrieta Larrañaga (1940) Bergara
Etxean euskaraz kantatzen zuten, baina beldurrez ibiltzen ziren. Aitaren arreba etortzen zenean, euskaraz abestea nahi izaten zuen, baina etxe inguruko zubira begiratzen zuten lehenbizi, Guardia Zibilen beldur.
-
Lagun artean eta etxean euskaraz
Mahai-ingurua Amasa-Villabonan () Amasa-Villabona
Dena erdaraz egin behar izaten zuten eskolan eta doktrina ere erdaraz. Umeen artean eta etxean euskaraz egiten zuten. Jose lantokian hasi zen batez ere erdaraz egiten. Irakasleak izendatzen dituzte.
-
Gerra ostean eskolan abesten zituztenak
Jose Iria Orue (1928) Encarna Orobengoa Orue (1933) Teodora Ugarte Orue (1934) Arrasate
Gerra ostean, Cara al Sol, Gloria, Por Dios por la patria... ikasi zituzten. Eskua altzatuta eta zutik abestu behar izaten zituzten.
-
Soldadu zeudela, ezin euskaraz hitz egin
Inazio Amenabar Ibarbia (1922) Azpeitia
Soldadu zegoela, guardia egiten jarri zituzten bera eta beste gizon bat. Ezin zuten euskaraz hitz egin, eta San Markosen horregatik jasotako zigorraz oroitzen da.
-
1966an Urbian bizitakoa
Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain
Diktadura garaiko kontuak. Mixel Labegerieren kantak hasi ziren modan jartzen. Urriko aurreneko igandean mendizaleen eguna ospatzen zen Urbian. Euskal giroko festa. Euskal kantak abestu zituzten. Hernaniko gudari batek altxatu zuen ikurrina. Jendeak ikurrinak atera zituen.
-
Doktrinaren garrantzia
Bixente Pagoaga Gallastegi (1946) Arrasate
Eskola kontuak. Bi eskola desberdin, bata neskentzat eta bestea mutilentzat. Bost-sei urterekin hasten ziren eskolan. Garrantzi gehien zuena, doktrina ikastea. Maisu-maistren inguruko gorabeherak. Eskola erdaraz eman zuten.
-
Euskarazko liburuak erre egin zituzten
Migel Okina Salsamendi (1924) Bergara
Euskarazko liburuak erre zituzten, Francoren tropak sartu zirenean, irailaren 22an. Errepublika garaian "Xabiertxo" liburua erabili zuten eskolan. Apaizak ere dena euskaraz egiten zuen elizan.
-
Orokorrean, herri erdalduna
Iñaki Pascual Erkizia (1941) Pasaia
Euskarazko mezarik ez du ezagutu. Bestela ere euskara ez zen asko entzuten kalean. Kaniketan ibiltzen ziren batzuetan. Etxean ere gaztelaniaz hitz egiten zuten, diktadurari beldurra zioten eta. Pasaia orokorrean oso erdalduna zen.
-
Lagunekin erdaraz
Iñaki Pascual Erkizia (1941) Pasaia
Lagunekin ez zuen sekula euskaraz hitz egiten, guraso erdaldunak baitzituzten gehienek.