Euskara eta politika

• Euskal Hizkuntza eta Kulturaren katedran irakasle

  Ana Etxaide Itarte (1936) Donostia

  Euskal Hizkuntza eta Kulturaren katedra doakoa zen ikasleentzat, Aldundiak laguntzen zuelako. Lehenbizi hiru ikasle zituen: Euskaltzaindiakoa bata, okulista ezagun bat bestea eta Ebroko Konfederazioan lan egiten zuen beste bat.

• Katedra euskara eta euskal gaian lantzeko

  Ana Etxaide Itarte (1936) Donostia

  Oposaketak eta tesia egin ostean, Santiago de Compostelara joan zen. Katedra hasi berritan, ez zegoen Nafarroan euskaltegirik; beraz, jende asko hasi zen matrikulatzen. Etniker bertan sortu zen.

• Plazan inguruetako denak batzen ziren; euskara galarazita

  Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

  Jendea herriko inguruetatik hurbiltzen zen Gernikara: Arteagatik, Nabarniztik, Ereñotik, Gabikatik, Omatik, Forutik, Muruetatik, Muxikatik... Gernikako bezeroak onak zirela dio. Francoren garaian, ez zuten euskaraz berba egiten uzten, galarazita zegoen.

• Erdaraz egiteko arazoak

  Ramon Andonegi Ormaetxe (1926) Mundaka

  Kalean dena egiten zuten euskaraz, eta Francok hori debekatu zuenean asko kostatu zitzaien.

• Gerraosteko eskola

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Sopela

  Eskolara eta mojen kolejiora joateko aukera izan zuten. Bene eta Bitoria gerraostean joan ziren eta Cara al Sol eta beste abesti espainiar asko abestu behar izaten zituzten bandera altxatzerakoan. Euskaraz ez zuten berbarik ere egiten bertan. Neskak neskekin egoten ziren. Sei eta 14 urte bitarteko umeak elkarregaz egoten ziren nahastuta; hala ere, ondo ikasi zuten. Askotan erdarazko berba asko buruz ikasten zuten esangura ezagutu barik.

• Euskarazko izenak izatearren maistrak gogor egin

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Maite eta Iñese izeneko bi neska oso txarto tratatzen zituen maistrak beraien izenengatik, izen euskalduna izateagatik hain zuzen ere. Nere izeneko bati "Mia" esaten zion. Beraien etxekoek ez zuten horrelako arazorik izan.

• Tesia euskal gaiaz egiteko asmoa

  Jean Haritxelar (1923) Baigorri

  Agen hirira joan zen irakasle, zazpi urtez egin zuen lan hango lizeo batean. Tesia egiteko gogoa sartu zitzaion, eta euskara etorri zitzaion burura. Mintzatzen zen baina ez zegoen alfabetatua. René Lafon jauna zen euskara katedratikoa Bordelen eta harengana jo zuen. Beso-zabalik hartu zuen. Lehendabizi euskaraz trebatzeko eskatu zion eta Belloc-eko(Lapurdi) fraideen testuekin hasi zen

• Ikasle euskaldun hutsak, irakasle erdaldun hutsak

  Benita Goikuria Egiluz (1930) Zeanuri

  Gurasoek ez zuten ilusio handirik umeak eskolara bidaltzeko, irakasleak erdaldun hutsak zirelako eta seme-alabak euskaldun hutsak. Gerra aurretik euskaraz ere erakusten zieten eskolan. Euskaraz eginez gero zigortu egiten zituzten. Berak gerra ezkero ez zuen ezer ikasi. Oso txarto egon ziren maistra galiziarrarekin.

• Jolas-kantak

  Pantxi Treviño Agiriano (1926) Elorrio

  "San Blas" edo "Jangoikua lagun" esaten zen doministiku egindakoan. Sokasaltoan erdarazko kantak, Francok euskara debekatu ei zuelako.

• Zigorra euskaraz egiten bazuten

  Pantxi Treviño Agiriano (1926) Elorrio

  Erdaraz eskola guztia. Zigorra euskaraz eginez gero. Leku askotatik etortzen ziren Leitzeko auzo-eskolara.

• "Uso txuriak" eramandako maisua

  Joxe Zumeta Jaunarena (1937) Lezo

  Eskola nazionalean ikasi zuen Joxek. Dena erdaraz egin behar izaten zuten. Maisu batek, don Jose Mariak, Uso txuria kanta erakutsi nahi izan zien; eta, horregatik, bi egunerako lanetik bidali zuten. Gerora, gehiago ez zen itzuli lanera. Goizero, eskolan, Cara al Sol abestu behar izaten zuten; eta, gero, instrukzioa egiten zuten.

• Madrilgo jai euskaldunak

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Madrilen Euskal Herriko jai guztiak ospatzen zituzten: San Sebastianak, Santa Ageda... Auzorik auzo joaten ziren abesten. Iparragirrek "Gernikako arbola" lehenengo bider abestu zuen tabernan bukatzen zuten beti

• Santiago Apostol ikastetxean ezin euskaraz egin

  Angel Nabea Arriola (1930) Gernika-Lumo

  Arratzuko eskolatik Bilboko Santiago Apostol ikastetxera joan zen, 9 urte zituela. Ez zieten uzten euskaraz egiten, baina gura barik irteten zitzaien, noizean behin kokoteko bat hartu eta kito. Luis Haya fraidea aipatzen du. Fraideen zigorrak gehienetan, "no hablaras en vasco y hablaras el idioma español" idaztea zen.

• Euskara galarazita

  Angel Nabea Arriola (1930) Gernika-Lumo

  Gernikan euskaraz egitea galarazita zegoen. Guardia Zibilak aritzen ziren isiltzeko esaten; hori dela-eta, askok gaztelaniarako joera hartu zuten. Arratzun berdin-berdin egiten zuten euskaraz. Guardia zibil batek arratzuar bati jo zionekoa kontatzen du.

• Madrilgo Euskal Etxeko hastapenak

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Bere senarra izan zen Madrilgo Euskal Etxeko lehen presidentea. Bertako ikastetxe nagusi batean hasi ziren hasieran euskarazko meza ematen, bertan leku desberdinetako euskaldunak batzen ziren. Orduan izan zuten Euskal Etxea sortzeko ideia. Abade oñatiar batek lagundu zien asko legalizatzeko bidean.

• Eskaut talde euskalduna

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Hogei bikote euskaldun eta beraien seme-alabak batu ziren Madrilgo Euskal etxean. Bere alabak bertan eskaut taldea sortu zuen. Senarra gaixotzerakoan bueltatu ziren Gernikara.

• Alabak Euskal Etxeko lehen irakasleak

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Bere alabak izan ziren euskarazko lehen irakasleak Madrilgo Euskal Etxean. Hasieran ikasle gutxi zituzten. Eskaut taldean ere dena egiten zuten euskaraz.

• Jendea ez zen fio; diru-iturri barik

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Euskal Etxea sortzea Madrilen ez zen erraza izan, hasiera guztiak bezala. Jende askok zalantzan izaten zituen eta ez ziren fio. Bere senarra Madrilgo Euskal Etxeko lehen presidentea izan zen eta lan eta buruko min handiak izan zituen beste askorekin batera. Hasieran ez zuten inongo diru-laguntzarik eta beraien poltsikotik jarri behar izan zuten.

• 'Kili-Kili' aldizkaria Madrilen saltzen

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Bere alabek hasieran ez zituzten euskara-eskolak kobratzen. Kontxik Kili-Kili aldizkaria saltzen zuen Madrilen eta euskara-eskoletarako ere erabiltzen zuten. Katekesia ere euskaraz ematen zuten.

• Izen euskaldunak galarazi

  Josefina Usatorre Lejarzegi (1933) Gernika-Lumo

  Miren izena zuen lagun bati mojak bere izenarekin burla egiten zion. Galarazita zeuden euskara eta zelan ez, baita euskarazko izenak ere. Bere lehengusiña Uguzne zen eta "María Bautista" deitzen zioten; Maitederri "María del Amor hermoso"...