Euskara eta politika

• Marianistetan erdaraz

  Imanol Larrea Aranguren (1934) Donostia

  Marianistetan dena erdaraz, eta ikasle euskaldunen artean ere erdaraz aritzen ziren. Maisu euskaldunik ez, jatorri frantsesekoa zen eskola. Uniformerik ez, baina gorbatarekin. Ez zen Cara al Sol kantatzen; eskola txikian halakoak gehiago, baina asko ere ez.

• Eskola egunez eta gauez

  Florentino Lamariano Agirre (1933) Antzuola

  Eskolan sei urterekin hasi zen, nazionaletan. Erdaldunak ziren maisuak. 12 urte arte ibili zen. Cara al Sol kantatzen zuten, eta Koroso aldera joan, eta gerrara jolasten zuten maisuekin. Gaueko eskolan ibili zen, maisuarekin, 14-15 urterekin.

• Gaueko eskolak

  Florentino Lamariano Agirre (1933) Antzuola

  Gaueko eskolara baserriko jende asko joaten zen. Eskola partikularrak. Lehenengo eskolan doktrina, gimnasia eta instrukzioa. Irakurtzen ere bai, baina idazten gero ikasi zuen gehiago. Neguan bakarrik izaten ziren, iluntzean ordu pare bat.

• Neska-mutilak aparte eskolan

  Rufina Astola Nafarrate (1929) Aramaio

  Eskolara joaterik ez zuenean, gauez etxean jasotzen zuen ordubeteko eskola-partikularra. Neska-mutilek aparte ikasten zuten eskolan. Jolas-orduak ere ezberdinak zituzten. Maisu-maistrak senar-emazteak ziren.

• Maisu berriaren zigorrak

  Xabier Isasti Etxeberria (1928) Donostia

  Don Eugenio, gerra osteko maisuaren kontuak. Astigarragako mutil bati eskatu zion makila ekartzeko, gero harekin astintzeko. Liburuak eskuetan hartuta zigortuta. Hainbat leku ezagutu zituen, batetik bestera ibili zirelako: Mari kalean, Aldamar kalean... Erdaraz ikasten zuten, eta besoa altxatuta kantatu behar.

• Munibe eskolako oroitzapen onik ez

  Pedro Mari Illarreta Peñagarikano (1937) Donostia

  Eskolan umetan maistra batekin ibili zen, eta gero Antiguako Munibe eskolan, maristekin 14 urte arte. Oroitzapen txarrak ditu: soldadu jantzita ipintzen zituzten, Cara al Sol kantatzen. Dena erdaraz. Zigorrak. Lotu egin zuen behin fraide batek. Jo ere egiten zuten, baita Aieteko apaizak ere. Ama denak borrokan ibiltzen ziren semeen barrabaskeriak zirela eta.

• 'Centro Femenino'

  Ebaristo Aiestaran Pikabea (1927) Donostia

  Rezolako langileen semeentzat eskola zegoen. Neskentzat, Centro Femenino.

• Eskolan, Purificacion Jimenez maistrarekin

  Maria Piedad Lopez Ferrera (1926) Berrobi

  Gerra garaian eskolan zebilen. Bandera nazionala, Cara al Sol. Maistra berak jarraitu zuen; Purificacion Jimenez. Oso dotorea ei zen: eraztuna, atzazalak pintatuta... Pobre hil zen. Zer ikasten zuten eskolan: katona. Pizarrak. Erdaraz. Zigorrak.

• Kalean eta ikasgelan euskararik ez

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Sokasaltoan bi erritmo zeuden: "a bikos", bi buelta. Kalean euskararik ez zen entzuten. Eskolara bidean, behin baino gehiagotan gertatu zitzaien euskaraz hitz egiten joan eta norbaitek "eutsi, eutsi" esatea. Ez zuten jakiten ikaskideak euskaldunak ziren ala ez; Arantxa Gurmendiren ahizparekin gertatu zitzaien hori.

• Euskal Herriko arazoen irtenbidearen alde borrokan

  Manex Lanatua (1948) Ahatsa-Altzieta-Bazkazane

  1974ean apaiztegitik atera zen. Orduan Euskal Herriko egoeraz konprometitu zen. Baionako eliz nagusian baziren gose greba egiten ari zirenak. Euskal Herriko eskubideen alde elizak ezer ere egiten ez zuela eta, eskutitz bat idatzi zien Baionako apzpikuari, Donostiakoari, Etxegarai ezpeletarrari, eta Hego Ameriketan ari zen Don Hélder Cámara-ri. Frantzian langile borrokan ari zen apaiz batek baino ez zion erantzun

• Euskara galtzearen arrazoiak

  Manex Lanatua (1948) Ahatsa-Altzieta-Bazkazane

  Kolonialismoa da euskara desagertarazi duena. Bera ere oroitzen da "Euskalduna naiz, zozoa naiz" idatziaz arbelean. Arbel hori bizkarrean hartu eta inguruan zebiltzen langile euskaldun batzuen aurretik pasatzera bortxatua izan zen. Alta, irakaslea euskalduna zen. Lotsa sortarazi dute euskaldun izateagatik. Badira oraindik frantsesa euskaran oinarrituta mintzatzen duten jendeak.

• Semeak amari galdetua

  Manex Lanatua (1948) Ahatsa-Altzieta-Bazkazane

  Bere amak ez zuen nazional agiririk lehen. Hori jakinik berak galdetu zion ia zer zen, frantsesa ala euskalduna, eta amak ez zekiela erantzun zion. Lehengoek ez zuten nortasunaren kontzientziarik. Egoera hortaz baliatu ziren frantsesak euren identitatea inposatzeko.

• Kolonialismoa Frantzian eta Espainian

  Manex Lanatua (1948) Ahatsa-Altzieta-Bazkazane

  Espainiolak ere kolonialistak izan dira, eta bortitzagoak. Frantsesek psikologia eta goxotasun gehiago erabili dute euren zereginerako. Alta, zenbait lekutan ere bortitza izan da, esaterako Afrikan

• Ikastolaren inguruko iritzia

  Maite Barneix () Sohüta

  Sohütan ikakstola dago, baina eskola askotan "ikasbi" hezkuntza elebiduna ezarria izan da. Euskara ikastearen alde daude, baina ikastola munduan erradikal ugari dagoela sartuta iruditzen zaie, biolentziaren alde daudenak.

• Sarako giro euskalduna

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Gerra garaian, Saran mugimendu euskaltzale handia zegoen. Giroa erabat euskalduna zen. Saran zeuden pertsonaia ezagunak gogoratzen ditu.

• Lehenengo ikastolak

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Frantzian azkenean onartu zituzten eta ongi egokitu ziren. Donostian zeudela anaia politikan sartzen hasi zen. Urte haietan ezagututako irakasleak aipatzen ditu. Saran egon zen lehenengo ikastolan ikasi zuten. Gero hemen sortu zuten lehen ikastola baina modu klandestinoan.

• Hizkuntza independentzia baino garrantzitsuagoa da

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Ez du inoiz politikaren tentaziorik izan. Euskalduna eta euskal zalea dela dio baina politika oso urruti ikusten du. Politikariak profesionalak izan behar dutela iruditzen zaio. Independentzia defendatzen du baina bakean sortzen bada. Euskara da garrantzitsuena, hori galtzen bada independentziak ez du zentzurik. Hizkuntzak ematen dio nortasuna herriari.

• Aita euskarako irakasle Buenos Airesen

  Miren Ixiar Lopez-Mendizabal Olano (1932) Miren Izaskun Lopez-Mendizabal Olano (1928) Tolosa

  Aita oso langilea izan zuten, 95 urterekin oraindik lanean jarraitzen zuen: Buenos Airesen zegoela, euskarako klaseak ematen zituen eta hara joaten zen euskara ikastera Pedro Mari Otaño bertsolariaren alaba.

• Ikastola gerra aurrean eta gerra ostean

  Maria Dolores Leunda Artola (1925) Tolosa

  Gerra aurrean, ikastolan ikasi zuen Maria Doloresek. Gerra ostean, ordea, ikastolak ez ziren legalak eta tranpa ugari egin behar izaten zituzten ikastolak aurrera ateratzeko.

• Ikastolaren hasieran gurasoek izandako meritua

  Maria Dolores Leunda Artola (1925) Tolosa

  Ikastolaren sorreran, gurasoek kuota ordaintzen zuten eta handik ateratzen zen irakasleen soldata. Pixkanaka, leku gehiago behar zuten, eta eraikuntza batetik bestera ibili ziren aldatzen. Lan-baldintzak pixkanaka hobetzen joan ziren. Ikastolako haurren gurasoek meritu handia izan zuten sistema hartan konfiantza jarri izanagatik.