Euskara eta politika

• Besoa altxatuta, denen erakusgarri

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Eskolan errezatu eta kantatu egiten zuten. Atze-atzean egoten zen bera, mahairik gabe banku batean eserita, eta aurreraino joanarazten zuen irakasleak, besoa altxatuta abestera. Jostorratzaren pasadizoa aipatzen du.

• Amak euskarazko liburuak erre

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Aitonak eta amak euskarari buruzko liburu eta dokumentu asko zituzten, baina errearazi zituzten, kartzelan zen aitaren kaltetan izango ziren beldurrez.

• Izen euskalduna izatea oztopo

  Aitor Garmendia Goitia (1934) Beasain

  La Sallen egin zituen ikasketak. Izen euskalduna izateak arazo ugari eman zizkiola kontatzen du.

• Fraide euskaldunak eskolak ematen

  Luis Urretabizkaia Aranburu (1926) Beasain

  Euskaraz hitz egiteko askatasuna zuten nahiz eta garai hartan debekatua zegoen. Eskolak ematen zizkieten fraide asko euskaldunak ziren. Gerraostean fraideek sotanaz jantzi behar izan zutela gogoan du

• Euskal Hizkuntza eta Kulturaren katedra

  Ana Etxaide Itarte (1936) Donostia

  Antonio Fontan aurkeztu zioten Iruñeara joan zenean. Hark jarri zuen martxan Nafarroako Unibertsitatean Euskal Hizkuntza eta Kulturaren katedra 1963an eta Joxe Migel Barandiaran tarteko zen. Anak euskaraz bazekienez, euskal hizkuntzaren klaseak emateko eta gaztelaniako laguntzaile izateko hartu zuten.

• Euskal Hizkuntza eta Kulturaren katedran irakasle

  Ana Etxaide Itarte (1936) Donostia

  Euskal Hizkuntza eta Kulturaren katedra doakoa zen ikasleentzat, Aldundiak laguntzen zuelako. Lehenbizi hiru ikasle zituen: Euskaltzaindiakoa bata, okulista ezagun bat bestea eta Ebroko Konfederazioan lan egiten zuen beste bat.

• Katedra euskara eta euskal gaian lantzeko

  Ana Etxaide Itarte (1936) Donostia

  Oposaketak eta tesia egin ostean, Santiago de Compostelara joan zen. Katedra hasi berritan, ez zegoen Nafarroan euskaltegirik; beraz, jende asko hasi zen matrikulatzen. Etniker bertan sortu zen.

• Plazan inguruetako denak batzen ziren; euskara galarazita

  Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

  Jendea herriko inguruetatik hurbiltzen zen Gernikara: Arteagatik, Nabarniztik, Ereñotik, Gabikatik, Omatik, Forutik, Muruetatik, Muxikatik... Gernikako bezeroak onak zirela dio. Francoren garaian, ez zuten euskaraz berba egiten uzten, galarazita zegoen.

• Erdaraz egiteko arazoak

  Ramon Andonegi Ormaetxe (1926) Mundaka

  Kalean dena egiten zuten euskaraz, eta Francok hori debekatu zuenean asko kostatu zitzaien.

• Gerraosteko eskola

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Sopela

  Eskolara eta mojen kolejiora joateko aukera izan zuten. Bene eta Bitoria gerraostean joan ziren eta Cara al Sol eta beste abesti espainiar asko abestu behar izaten zituzten bandera altxatzerakoan. Euskaraz ez zuten berbarik ere egiten bertan. Neskak neskekin egoten ziren. Sei eta 14 urte bitarteko umeak elkarregaz egoten ziren nahastuta; hala ere, ondo ikasi zuten. Askotan erdarazko berba asko buruz ikasten zuten esangura ezagutu barik.

• Euskarazko izenak izatearren maistrak gogor egin

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Maite eta Iñese izeneko bi neska oso txarto tratatzen zituen maistrak beraien izenengatik, izen euskalduna izateagatik hain zuzen ere. Nere izeneko bati "Mia" esaten zion. Beraien etxekoek ez zuten horrelako arazorik izan.

• Tesia euskal gaiaz egiteko asmoa

  Jean Haritxelar (1923) Baigorri

  Agen hirira joan zen irakasle, zazpi urtez egin zuen lan hango lizeo batean. Tesia egiteko gogoa sartu zitzaion, eta euskara etorri zitzaion burura. Mintzatzen zen baina ez zegoen alfabetatua. René Lafon jauna zen euskara katedratikoa Bordelen eta harengana jo zuen. Beso-zabalik hartu zuen. Lehendabizi euskaraz trebatzeko eskatu zion eta Belloc-eko(Lapurdi) fraideen testuekin hasi zen

• Ikasle euskaldun hutsak, irakasle erdaldun hutsak

  Benita Goikuria Egiluz (1930) Zeanuri

  Gurasoek ez zuten ilusio handirik umeak eskolara bidaltzeko, irakasleak erdaldun hutsak zirelako eta seme-alabak euskaldun hutsak. Gerra aurretik euskaraz ere erakusten zieten eskolan. Euskaraz eginez gero zigortu egiten zituzten. Berak gerra ezkero ez zuen ezer ikasi. Oso txarto egon ziren maistra galiziarrarekin.

• Jolas-kantak

  Pantxi Treviño Agiriano (1926) Elorrio

  "San Blas" edo "Jangoikua lagun" esaten zen doministiku egindakoan. Sokasaltoan erdarazko kantak, Francok euskara debekatu ei zuelako.

• Zigorra euskaraz egiten bazuten

  Pantxi Treviño Agiriano (1926) Elorrio

  Erdaraz eskola guztia. Zigorra euskaraz eginez gero. Leku askotatik etortzen ziren Leitzeko auzo-eskolara.

• "Uso txuriak" eramandako maisua

  Joxe Zumeta Jaunarena (1937) Lezo

  Eskola nazionalean ikasi zuen Joxek. Dena erdaraz egin behar izaten zuten. Maisu batek, don Jose Mariak, Uso txuria kanta erakutsi nahi izan zien; eta, horregatik, bi egunerako lanetik bidali zuten. Gerora, gehiago ez zen itzuli lanera. Goizero, eskolan, Cara al Sol abestu behar izaten zuten; eta, gero, instrukzioa egiten zuten.

• Madrilgo jai euskaldunak

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Madrilen Euskal Herriko jai guztiak ospatzen zituzten: San Sebastianak, Santa Ageda... Auzorik auzo joaten ziren abesten. Iparragirrek "Gernikako arbola" lehenengo bider abestu zuen tabernan bukatzen zuten beti

• Eskola erdaraz; euskararen erabilera zigortua

  Ana Mari Axpe Elejalde (1946) Arrasate

  Eskola erdaraz ematen zuten. Jolas-orduan euskaraz eginez gero, zigorra. Irakasleak.

• Santiago Apostol ikastetxean ezin euskaraz egin

  Angel Nabea Arriola (1930) Gernika-Lumo

  Arratzuko eskolatik Bilboko Santiago Apostol ikastetxera joan zen, 9 urte zituela. Ez zieten uzten euskaraz egiten, baina gura barik irteten zitzaien, noizean behin kokoteko bat hartu eta kito. Luis Haya fraidea aipatzen du. Fraideen zigorrak gehienetan, "no hablaras en vasco y hablaras el idioma español" idaztea zen.

• Euskara galarazita

  Angel Nabea Arriola (1930) Gernika-Lumo

  Gernikan euskaraz egitea galarazita zegoen. Guardia Zibilak aritzen ziren isiltzeko esaten; hori dela-eta, askok gaztelaniarako joera hartu zuten. Arratzun berdin-berdin egiten zuten euskaraz. Guardia zibil batek arratzuar bati jo zionekoa kontatzen du.