Euskara eta politika

  • Joxe Mari Gorrotxategi Abertzaleak euskaraz hitz egiteko beldurrez

    Joxe Mari Gorrotxategi Pikasarri (1929) Tolosa

    Aita karlista zuen; eta amaren familia, berriz, abertzalea. Familiako bazkarietan eztabaidak sortzen ziren batzuetan. Euskaraz hitz egitea debekatuta egon zen garaian, abertzaleek ez zuten euskaraz hitz egiten, beldurragatik. Karlistek, ostera, lasaiago egiten zuten euskaraz. Emaztearen senide bat gudari gisa ibili zen eta, preso hartu ostean, heriotza-zigorrera kondenatu zuten. Nola libratu zen. Emaztea ikastolan ibili zen, baina gerora euskara ahaztu egin zuen.

  • Ixiar Lopez-Mendizabal Aita euskarako irakasle Buenos Airesen

    Miren Ixiar Lopez-Mendizabal Olano (1932) Miren Izaskun Lopez-Mendizabal Olano (1928) Tolosa

    Aita oso langilea izan zuten, 95 urterekin oraindik lanean jarraitzen zuen: Buenos Airesen zegoela, euskarako klaseak ematen zituen eta hara joaten zen euskara ikastera Pedro Mari Otaño bertsolariaren alaba.

  • Pakita Penagarikano Eskolako kontuak

    Pakita Peñagarikano Elosegi (1926) Tolosa

    Katona izeneko liburua erabiltzen zuten eskolan. Eskolan, ez zien uzten euskaraz hitz egiten. Erdaraz gaizki hitz egiteagatik barre egiten zien, eta Pakitak nahiago izaten zuten isilik egotea.

  • mariani estanga Eskolako oroitzapenak

    Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

    Eskolako oroitzapenak kontatzen ditu. Andoaingo moja batekin euskaraz hitz egiten zuen: moja horrek, euskaraz hitz egite aldera, ume batzuei eginkizunak jartzen zizkien eskola orduz kanpo.

  • mariani estanga "Nire bihotzekoa da euskaraz egitea"

    Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

    Eskolan, euskaraz hitz egitea debekatua zegoen. Kalean ere ez zen euskaraz hitz egiten. Plazara joaten zenean, baserritarrekin euskaraz hitz egiten zuen; tratua beti euskaraz egiten zuen. Amona batek gaztelaniaz hitz egiten zion Marianiri, eta berak, berriz, gaztelaniaz jakinagatik euskaraz egiten zion; "ni abuela naiz" esaten zion.

  • Xabier Garikano Solabarrieta Aita Frantzira alde eginda

    Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

    Gerra garaian, Xabierren aitak Frantziara alde egin behar izan zuen. Aita gabe egon ziren bost urtean. Bitartean, ama lau semerekin geratu zen: zaharrenak sei urte zituen; gazteenak, urte eta erdi. Euskara galarazita zegoen. Herriko jendeak ez zekien gaztelaniaz hitz egiten.

  • Idoia Gereñu Erbeste garaiko antzerkigintza I

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Hamar urteko isiltasunaren ondoren, testugintza lantzen hasi zen, itzulpenak (erbestean), Telesforo Monzonen taldea, herri txikietako antzerki taldeen berpizteak... Erbeste garaian Shakespeare eta Sofoklesen lanak ekarri ziren euskarara.

  • Idoia Gereñu Erbeste garaiko antzerkigintza II

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Isiltasunaren ondoren, zentsurari aurre egiteko itzulpengintzarekin hasi ziren. Testugintza berreskuratzen hasi ziren, beti ere Iparraldean lehenengo. Eskolako, elizako antzerkiak hasten hasi ziren modu xume eta isilean.

  • Idoia Gereñu Gerraosteko antzerkigintza

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Bi eredu zeuden gerraostean, gerra aurrekoaren eta gerra osteko antzerkigintza berriaren talka eman zen. Euskal antzerkigintzaren komunitatea bi hauen artean zatikatu zen.

  • Idoia Gereñu Zentsura eta antzerkigintza

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Jarraik zentsura jasan zuen baina ezin da konparatu Intxixu antzerki taldeak jasandakoarekin. Entsegu orokor bat egin behar izaten zuten emanaldia eman aurretik, baita testuak zentsuraren arabera moldatu ere.

  • Idoia Gereñu Zinemaren hedadura

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Gerraostean zinema indartu zen, merkeagao baitzen hau ekoiztea antzerkia baino. Antzerkiak indarra izan zuen herrietako antzokiak zinema bihurtu zituzten.

  • Idoia Gereñu Kantugintzaren sorrera, erraza

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Kantugintzak euskal komunitatea bildu zuen, kanpoko mugimendu abangoardistak jarraituz. Honek indarra eman eta oso erraz zabaldu ziren abestiak gizartean. Honela, kutur jakintza herrira iritsi zen.

  • Idoia Gereñu Musikak euskara aurrera begira jarri

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Antzerkigintza ahuldu zenean musikagintza indartu eta abangoardismoa euskara eta euskal gizartera ekarri zuten. Honela, mundua euskaraz ulertzeko bidea ireki eta euskara iraganetik atera zute, aurrera begira jartzeko.

  • juanita garmendia Ume-zaintzaile Donostian, euskaraz egin ezinik

    Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

    14 urterekin Donostiara joan zen lanera, beste ahizpa baten etxera, etxe hartako jaioberria zaintzera. Guardiek ez zieten uzten euskaraz hitz egiten lagunen artean, nahiz eta Juanitak erdaraz jakin ez. Azkenean, nola edo hala, ikasi zuen erdaraz egiten.

  • Kontxita Zaldua "Bar Ongi Etorri" "Bar" soila bihurtu zenekoa

    Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta

    Osaba-izebek taberna zuten, "Bar Ongi Etorri" izena, eta gerra igaro zenean Francozaleek "Ongi Etorri" ezabatu zuten euskarazkoa zelako. "Bar" geratu zen soilik. Eurei ez zieten euskaraz egitea galarazten, ez zekiten erdararik eta.

  • Ramon Urdangarin "Ese chapurriau" (euskara) galarazteko ahalegina soldadutzan

    Ramon Urdangarin Esnal (1939) Urnieta

    Ez zuen euskararen aurkako debekurik sentitu soldadutzaz aparte. Soldadutzan euskaldun kuadrilla elkartzen zen tabernan, eta "txurriano" kalamidade batek salatu egin zituen euskaraz jarduteagatik, "ese chapurriau" galarazteko eskatuz. Ofizialak ezetz erantzun zion, hizkuntza zaharrena zela-eta. Ofiziala euskal abizenekoa omen zen.

  • Fernando San Sebastian Militar euskaldunak erdaldunak baino okerragoak

    Fernando San Sebastian Esnaola (1933) Urnieta

    Batzuetan militar euskaldunak erdaldunak baino gaiztoagoak izaten ziren euskaldunekin. Eta zenbat eta graduazio apalagoa, orduan eta txarragoak, Fernandoren iritziz. Behin mosketoia zikina izateagatik hurrengo egunera arte etxera etorri gabe zigortu zuten

  • MKarmen Mitxelena Donostiako kaian andereño lanetan

    Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

    Majisteritza ikasten ari zela, bigarren urtean lan eskaintza bat egin zion Jone Forcadak, euskaraz zekien irakasle bat behar baitzuten arratsaldetan ikastolan lan egiteko.

  • MKarmen Mitxelena Elvira Zipitriarekin lan egiteko bi baldintza

    Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

    Jone Forcadari esker Mari Karmen euskaraz irakasten hasi zen Donostiako portuko etxe batean. Hark Elvira Zipitriarengana eraman zuen Mari Karmen, eta berekin lanean aritzea eskaini zion, beti ere, majisteritza bukatutakoan eta Elvirarekin urtebeteko praktikak egindakoan. Erabaki zaila izan zen urtebetez praktikak egitea, diruz larri baitzebiltzan etxean.

  • MKarmen Mitxelena Elvira Zipitriarena benetako irakaskuntza

    Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

    Urtebete pasa zuen Elvira Zipitriarekin praktiketan, haren metodologia ikasten. Mundu berri bat izan zen hau Mari Karmenentzat. Hamar ikasleko taldeak izaten zituzten, legez kanpoko eskolak baitziren hauek, eta eskola partikularrak zirela esaten zuten.