Euskara eta politika

  • jose mari soroa Kontzertuetako ohiko abestiak

    Joxe Mari Soroa Berrotaran (1932) Usurbil

    Euskaraz abestea ez zegoen debekatuta. Abestien hitzak zentsuratu egiten zituzten, baina beraiek beti kanta berak jotzen zituztenez, ez zuten arazo handirik edukitzen horregatik. Kontzertuetan zer abesti kantatzen zituzten azaltzen du.

  • Luzia Inzunza Maistrari "doña" esaten gerraostean hasi ziren

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Eskolan neskak eta mutilak gela ezberdinetan ikasten zuten. Itaurrean egin behar zutenean ezin ziren eskolara joan. Gerra aurretik maistra euskalduna izan zuen. Maistrari "doña" esatea gerraosteko kontua izan zen.

  • Luzia Inzunza Euskal izenak debekatuta

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Euskal izenak jartzea debekatuta zegoen, baina etxean asko erabiltzen ziren izenok.

  • Justina Iparragirre Eskolan, bera irakasle lanetan; erdaraz

    Justina Iparragirre Eizagirre (1913) Irun

    Eskolako kontuak. Oinez joaten ziren, bidezidorretik. Neska-mutilak elkarrekin. Maistrak bera jartzen zuen irakasle moduan. Erdaraz ikasten zuten. Francok euskara galarazi zuen gero.

  • Gumer Irastortza Maistra baserritarrei burlaka; Pilar ikastetxera gero

    Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun

    Lau urterekin hasi zen eskolan. Gerra etorri zenean, itxi egin zuten. Gero berriz eskolara; maistra militar baten alaba zen eta baserritarrei burla egiten zien. 7-8 urterekin Pilar ikastetxera eraman zituen osabak. Oinez joaten ziren, bazkariarekin. Bustita iristen ziren askotan. Lau kilometro.

  • Genara Eguren 'Cara al Sol' kantatzen

    Genara Eguren Amiano (1929) Elorrio

    Berak erdarazko eskola ezagutu du bakarrik. Cara al Sol kantatzen zuten. Anai-arreba zaharragoak ikastolan ibili ziren. Arrazolako maistrak zigorrak euskaraz egiteagatik.

  • Genara Eguren Herri-eskolara

    Genara Eguren Amiano (1929) Elorrio

    Elorriora joan zen eskolara; erdaraz dena. Doña Clinia, oso gogorra. Katona erabiltzen zuten. Dotrina ere erdaraz. Komunioa gerra ostean egin zuen.

  • 686 "Gau-txori" tabernara abestera

    Abelin Linazisoro Azkue (1942) Zumaia

    Herritar batzuk igandean bazkalostean Gau-txori tabernara joaten ziren abestera. Herritik aparte zegoenez, han lasai abesten zituzten euskarazko kantuak (bestela karlistek kontra egiten zieten) eta ordu askoan aritzen ziren kantuan. Bixente Iskiña zen hara joaten zenetako bat; abesti ugari omen dakizki.

  • 1608 Gerraosteko giro mugitua

    Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

    Euskal jaietara joaten ziren: Aralar, Hernio, Deba... ez ziren guztiz legezkoak, baina inoiz ez zen ezer gertatu; umeekin joaten ziren. Manifestazioetan ez zen ibiltzen, baina beldur pixka bat bai pasatu zuela. Ez Dok Amairuren kantaldiak. Grisak. Biarritzeko dantza talde bati ez zioten utzi ikurrina ateratzen dantzan. 'Euskadi' eta 'Euskal Herria' izenen zentzua, lehen eta orain.

  • Jose Txintxurreta Eskolara bazkariarekin

    Jose Txintxurreta Garmendia (1929) Iurreta

    Hiru neba-arrebak Kukutzetik Orozketarako eskolara joaten ziren. Bazkaltzeko babarrun eta urdaia eramaten zuten eta maistrak egosten zizkieten. Cara al Sol egunero kantatzen zuten eskola hasi aurretik.

  • Mikel Aretxaga Arreba brodatzailea, irakaslea eta emagina

    Mikel Aretxaga Motxobe (1932) Durango

    Bere arrebak kartzelatik irten eta bordatzen ikasi zuen. Batek eta besteak eskatuta, euskara irakasten hasi zen ikasleen etxeetan. Gero emagin ikasketak egin zituen Valladoliden.

  • Alfonso Pagonabarraga eta Fidela Mendiolea Maisuak euskarazko dotrinagaz harrapatu eta jo zuenekoa

    Alfonso Pagonabarraga Gastelurrutia (1928) Abadiño

    Dotrina herriko abadeak ematen zien eta euskaraz jasotzen zuten. Behin eskolan, erdarazko koadernoaren azpian jarri zuen euskarazkoa eta maisuak harrapatu zuen. Palu batekin matrailean jo eta bi arraia marraztu zizkion, espainiar bandera marraztu balio bezala.

  • Jose Mari Amantegi Durangon ez zen euskaraz berbetan

    Jose Mari Amantegi Aresti (1926) Durango

    Durangon ez zen euskaraz egiten berbarik. Guraso askok ez zioten beraien seme-alabei euskaraz egiten, nahiz eta euskaldunak eta abertzaleak izan.

  • Jose Mari Amantegi Euskararen egoera

    Jose Mari Amantegi Aresti (1926) Durango

    Bere gurasoen sasoian-eta euskaraz hitz egiten zen, baina jendea ikasten hasi zenean asko galdu zen. Jende dirudunak ikasketak zituen, baina ez zekien euskara. Eskualdeko euskararen gaineko ikuspegia: Durangotik Mallabira tonua aldatzen da; Eubatik aurrera "astoa" esaten da, gainerakoan "astue".

  • Jose Antonio Olea Gerraosteko egunkariak eta irratiak

    Jose Antonio Olea Garaita (1930) Durango

    Zortzi anai-arrebatatik bi bonbardaketan hil ziren, aitonarekin batera. Gerraostean, kalean erdara nagusitu zen eta etxean ez zuten denbora asko egiten. La Gaceta del Norte eta Hierro egunkariak zeuden. Espainiako Ser irratia eta Frantziatik aita Onaindiak "Radio Macuto"n ematen zituen albisteak entzuten zituzten.

  • Isabel Agirrebeitia Euskal izenak erdaldundu

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

    Euskarazko izenak zituztenei aldatu arazo egiten zieten, "Jaione" izanez gero "Natividad"

  • Apin Urreta "Aprende 'Cara al Sol', aprende qué hacer" kamiseta soinean

    Apin Urreta Solagaistua (1926) Durango

    Eskumako eskua altxatu eta Cara al Sol abesten zuten eskolan. "Aprende Cara al Sol, aprende qué hacer" jartzen zuen kamisetan edo arkondara eman zieten eta harekin joaten ziren eskolara.

  • Mirentxu Elorriaga Katekesia euskaraz ematen hasi ziren; Kili-kili

    Mirentxu Elorriaga Sangroniz (1938) Derio

    Berak eta senarrak, don Tomasekin (herriko abadea) berba egin zuten jaunartzea euskaraz egin ahal izateko, ordura arte erdaraz egiten baitzen. Hasi zirenean, hamar ume inguru egon ziren. Ordu erdi eskola (euskarazko eskola) ematen zuten eta ordu erdi katekesia. Ez zegoen materialik euskaraz eta 'Kili-kili'rekin hasi ziren San Antoneko abadearen laguntzarekin. Abadea kartzelan sartu zuten eta Kili-kili gabe gelditu ziren. Bere senarra eta bera hasi ziren klaseak ematen. Gizonak euskara-eskola eramaten zuen eta berak katekesia.

  • Mirentxu Elorriaga Zergatik katekesia euskaraz

    Mirentxu Elorriaga Sangroniz (1938) Derio

    Katekesia euskaraz ematen hasi ziren, jaunartzea euskaraz emateko aukera izateko. Lehengoko baserritarrak, baserritarrak ziren, ez gaurkoak bezalakoak eta izate hori ez galtzeko, hasi ziren euskara irakasten. Materialik ez zeukatenez, katekesiko fitxak itzuli behar ziren eta lan handia egin behar izan zuten. Kili-kili fitxak euskaraz irakurtzen ikasteko erabiltzen ziren.

  • Mirentxu Elorriaga 'Kili-kili'ren hedapena

    Mirentxu Elorriaga Sangroniz (1938) Derio

    Apurka 'Kili-kili'ko katekesia beste herri batzuetan zabaltzen hasi zen. Urtean behin txango bat egiten zuten eta Derion autobus bat betetzen ez zenez, beste herrikoekin (Zamudio, Larrabetzu) bete behar zuten. Komunioa egin ostean txangoa egiten jarraitzen zuten. Eskola publikoa euskaraz ematen hasi zenean, 'Kili-kili'k ez zuen lehen bezala jarraitu. Hala ere, gure ohiturak zabaltzen jarraitu zuen. Klaseak elizan bertan izaten ziren astero eta erabiltzen zituzten itzulpenak bertoko euskaraz eginda zeuden. Urtero egiten zen txangoa aurrera eramateko, Udalak dirua ematen zuen, baina intereseko toki batera joateko. Txangoa egin baino lehen, herria ikustera joaten ziren, euria egiten baldin bazuen aterpe bat edukitzeko.