Euskara eta politika

  • Elisabet Aretxabaleta Gerra aurrean mojetan euskaraz

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Eskola nazionalean ibili ostean, mesedeetako mojen ikastetxera joan zen. Bertan hainbat gauza ikasten zituzten: pianoa, euskara... Gerra aurrean euskaraz dezente samar hasi ziren ikasten irakasle batekin. Irakasle hori alarguna zen eta oso kasu arraroa zen komentua klausurakoa baitzen. Gerra Zibila hasi zenean, herria utzi eta dena bukatu zen.

  • Deunoro Sardui Euskarazko gau-eskolak

    Deunoro Sardui Enbeita (1934) Muxika

    Ezkondu orduko euskarazko gau-eskolak ematen zituen gizarte-etxeko tabernan. Goiz-zale mendi taldearen izena ere berak erabaki zuen. Seber Altubek utzitako Josetxo liburuarekin ematen zituen gau-eskolak; liburu horren nondik-norakoak azaltzen ditu. Bertako ikasle batzuk banketxeetan kontratatu zituzten.

  • Julian Arruti 2 Herriko giroa, gerra denboran

    Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

    Maristek ez zieten uzten euskaraz hitz egiten. Langileen lanuzteak. Grebalarien kanta: "Nagusiyak baino kulpa gehiago langile enbusteruak! Besteren bidez jornala jaso, postutzen ditu diruak!".

  • Terese Lertxundi Ume bati buruko lazoa kendu zion Guardia Zibilak

    Terese Lertxundi Kaltzakorta (1930) Ondarroa

    Ondarroako ume batek Guardia Zibilaren nagusi batekin izandako liskarra aipatzen du. Umeak bere aita hiltzerakoan, buruan lazo more bat jarri zuen eta hura kendu zion espainiar bandera jarri behar zuela esanez.

  • 390 Gerraosteko giro erdalduna eskoletan

    Imanol Murua Arregi (1935) Zarautz

    Gerraosteko giroa oso erdalduna zen. Mutilek euskaraz egiten zuten elkarren artean, baina neskek erdaraz. Eskoletan ere giro erdalduna zegoen, irakasle gehienak kanpokoak ziren eta. Eskolatik formatuta irteten ziren kalera eta "arriba España" esan.

  • Gregori Ajuriagojeaskoa Libe izena

    Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

    Bere amaginarrebak alabari Libe izena jartzea nahi zuen, baina Franco garaia zen. Abadeak bataioan esan zien Libia izena jartzeko eta beraiek Libe deitzeko. Bertako abadeak Francoren aldekoak ez zirenez beste nonbaitera bidali zituzten, baina bertara bidalitakoak ere ez ziren Francotarrak, beraz, ez zuten arazorik izan.

  • Felipe Martitegi Ezpata-dantzan "Gora ta gora Euzkadi" abestearren kuartelera

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Bilbon zegoela, karneta bertan utzita, domeka batean Zugastietako erromeriara joan zen. "Txikito" aritzen zen ezpata-dantza erakusten jendearekin "Gora ta gora Euzkadi" abesten. Baina, egun hartan, "Txikito" uhaleria (korreaje) bikoitzarekin eta bi pistolarekin ikusi zuen. Hurrengo egunean, Gernikako Guardia Zibilen kuartelera joateko agindu zion "Gora ta gora Euzkadi" abestearren, berak irakatsia izan arren.

  • Mattin Labayen Sansinenea Donostiako Jesuiten eskolan

    Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

    1944ean Donibanetik Donostiara bidali zuten, Jesuitekin ikastera. Mattinek Frantzian geratu nahi zuen eta asko sufritu zuen Jesuitak eskuineko aldekoak zirelako. 1952 arte egon zen Jesuitekin. Urte haietan anaia eta bera Pasaian bizi ziren.

  • Maria Jesusd Albisu Toledo Ezjakina, beti sufritzeko da!

    Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

    Zumarragako mojen eskolan, erdaraz egiten zuten. Maria Jesusek ez zekien hitzik ere erdaraz, eta beharrak irakatsi zioela dio. Erdaraz hitz egiten ez jakiteagatik asko sufritu du; euskaldunei barre egiten zien eskolan.

  • Elena Etxebeste Euskara defendatzeko beldurrik ez

    Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

    Euskara etxean egiten zuten, baina kalean ez, guardia zibilen beldur. Gerora Elenak ez du beldurrik izan guardia zibilen aurrean ere euskara defendatzeko.

  • Florentino Legorburu Euskara galarazita zegoeneko garaia

    Florentino Legorburu Etxebeste (1930) Pasaia

    Eskolan dena erdaraz egin behar izaten zuten; euskara galarazita egon zen hainbat urtetan. Behin arazoak izan zituzten guardia zibilekin euskaraz hitz egiteagatik.

  • Maria Jesus-Ramoni "Hik sekula ezin den esan espainola haizenik!"

    Maria Jesus Legorburu Etxebeste (1923) Ramoni Legorburu Etxebeste (1933) Pasaia

    Gerra ondoren, eskolak erdaraz izaten ziren. Galarazita zegoen euskaraz egitea. Etxean, ordea, euskaraz egiten zuten. Ramonik kontatzen du Juan Joxe anaiak zera esaten ziola: "Hik sekula ezin den esan espainola haizenik!". Legorburutarrak ez ziren politikan mugitzen, baina joera abertzalea zuten.

  • Jose Eiguren Francoren eragina; salatariak

    Jose Eiguren Mendiguren (1927) Lekeitio

    Francoren asmoa euskara zapaltzea zen. Bizkaiko ezkerraldera eta Barakaldo aldera milaka espainiar heldu ziren eta irakasleak ere handik zetozen. Lekeition bi gizon fusilatu zituzten. Herrian bertan ere bazeuden salatariak.

  • 1571 Baporeen euskal izenak gaztelaniara aldatu behar

    Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio

    Zeruko izarra izeneko baporeari Estrella de cielo izena jartzera derrigortu zuten.

  • P Larrea Ondarretako hondartzako kontuak

    Patxi Larrea Olasagasti (1920) Donostia

    Hondartzako kontuak. Ondarretako kasetak, idiekin eramaten zituzten. Denboralea izaten zenean, gustura. Egurrezkoak ziren kasetak. Kanpotar asko, udan. Batzuek ordaindu gabe alde egin zuten. "Habla en cristiano".

  • martina olasagasti "Habla en cristiano"

    Martina Olasagasti Martikorena (1913) Donostia

    Bretxan berdura saltzen ari zela, Caceresko emakume batek gaztelaniaz egiteko esan zion. Guardiak han zeuden. Umeak zirenean dena euskaraz egiten zuten, baina gero ez zuten uzten.

  • Otaegitarrak Isuna, euskaraz hitz egiteagatik

    Maria Jesus Otaegi Urrutia (1928) Donostia

    Osaba batek isunak ordaindu zituen euskaraz hitz egiteagatik. Polizia sekretuak.

  • 1585 Euskara debekatuta

    Pakita Anabitarte Guruzeaga (1920) Donostia

    Euskaraz hitz egitea debekatuta zegoen. Fitxatu samar zeuden. "Langileen Batailoietan" ibili ziren haien bikotekide asko. Diktadura.

  • 1612 Gerra aurreko antzezlanak

    Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

    Antzerkia egiteko txarra zela dio, baina bere ahizpa oso ona zela. Aitak prestatzen zituen antzezlanak. Neskamearen marmarrak antzezlana. Ahizpak hitzaldiak ere ematen zituen, aitak prestatuta.

  • 1612 Bueltan, Parte Zaharrean bizitzera

    Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

    Parte Zaharrera joan ziren bizitzera, San Jeronimo kalera, alemaniarrak Frantziara sartu zirenean. Elizaran moja ikastetxera joan zen han. Ahizpa eta anaiak beste eskola batzuetan zebiltzan. Dena erdaraz, egunero Cara al Sol abesten. Meza erdian Espainiako ereserkia jotzen zuten. Etxean euskaraz egiten zuten, eta hori amak ez zekiela euskaraz.