Euskara eta politika

• Hitz bat euskaraz egin ezin

  Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

  Elizak indar handia zeukan; doktrinara joan beharra zegoen. Ezin zuten hitz bat ere euskaraz egin. Aitari bazkaria eramaten zionean, galiziarrak egoten ziren, eta gazteleraz egiteko agintzen zioten; Libek erantzun egiten zien.

• Enpresako lanik txarrenak euskaldunentzat

  Migel Alkaraz Luzuriaga (1942) Pasaia

  Euskara oso aberatsa baserritarrek zeukatela dio. Maisuak frankistak ziren. Gogoan dauka berak lan egiten zuen enpresan lanik txarrenak euskaldunentzat izaten zirela.

• Kalean oso euskara gutxi gerraostean

  Migel Alkaraz Luzuriaga (1942) Pasaia

  Kalean oso euskara gutxi hitz egiten zen. Aita-amek bazekiten euskaraz; gerra ostean gazteleraz egin beharra zegoenez, utzi egin zioten. Baserritarrek, arrantzaleek eta familia batzuek mantendu zuten euskara.

• Ikastolaren inguruko iritzia

  Maite Barneix () Sohüta

  Sohütan ikakstola dago, baina eskola askotan "ikasbi" hezkuntza elebiduna ezarria izan da. Euskara ikastearen alde daude, baina ikastola munduan erradikal ugari dagoela sartuta iruditzen zaie, biolentziaren alde daudenak.

• Gerraosteko eskola

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Sopela

  Eskolara eta mojen kolejiora joateko aukera izan zuten. Bene eta Bitoria gerraostean joan ziren eta Cara al Sol eta beste abesti espainiar asko abestu behar izaten zituzten bandera altxatzerakoan. Euskaraz ez zuten berbarik ere egiten bertan. Neskak neskekin egoten ziren. Sei eta 14 urte bitarteko umeak elkarregaz egoten ziren nahastuta; hala ere, ondo ikasi zuten. Askotan erdarazko berba asko buruz ikasten zuten esangura ezagutu barik.

• Euskarazko izenak izatearren maistrak gogor egin

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Maite eta Iñese izeneko bi neska oso txarto tratatzen zituen maistrak beraien izenengatik, izen euskalduna izateagatik hain zuzen ere. Nere izeneko bati "Mia" esaten zion. Beraien etxekoek ez zuten horrelako arazorik izan.

• Berdintasunean hezitakoa

  Arantxa Lasa Maiztegi (1925) Soraluze

  Gurasoek lau seme eta alaba bakarra berdintasunean hasi zituzten. Horregatik jarraitu zuen ikasten Arantxak. Garai hartan neskak etxeko lanetarako prestatzea zen ohitura. Bulego batean hasi zen lanean, eta arratsaldez Eibarko akademia batean ikasten zuen. Lanean eta ikasten jarraitzen zuen.

• Eskolan politikoki bideratu nahi izaten zituzten

  Lucia Etxabe Zubizarreta (1927) Soraluze

  Eskola publikoan ibili zen. Irakasle ona tokatu zitzaion baina giroa politikoki oso itxia zen. Cara al Sol eta kantatu behar izaten zituzten. Konturatzen ziren hori ez zegoela ondo. Erdaraz derrigortzen zituzten.

• Iturburu ikastolara lanera

  Inazio Agirrebeña Osa (1936) Soraluze

  Egunkarian atera zen Iturburu ikastolan lan egiteko iragarkia. Atezain moduan hasi zen bertan lanean, eta oroitzen du hasieran ez zegoela aterik ere, amaitu gabe zegoela eraikinaren aurrea.

• Iturburu ikastolan bizitzea

  Inazio Agirrebeña Osa (1936) Soraluze

  Iturburu ikastolako atezaina zenez, familia osoa bertara mugitu zen bizitzera, eskolan bertan etxea eginda. Hasiera batean ikastolan 500 bat ikasle gogoratzen ditu.

• Iturburu ikastolako jangela

  Inazio Agirrebeña Osa (1936) Soraluze

  Hasiera batean goizez bakarrik zuten ikastola umeek, ondoren, arratsaldez ere joan behar zutenez, jangela zabaldu zuten.

• Ikastolako ur-deposituaren ardura

  Inazio Agirrebeña Osa (1936) Soraluze

  Ikastolako garbitasuna. Umeek gauzak lurrean botata uzten zituzten. Inazio arduratzen zen ikastolako ur-deposituaz. Arrajolan zegoen depositutik ikastola baino gorago zegoen beste depositu batera jasotzen zen ura. Euri asko egiten zuenean, ura zikina irteten zen, kafesnearen kolorekoa, menditik zetorren ura zelako. Gaur egun herriko ura dute ikastetxean.

• Baserri batean eskola

  Fermin Zelaieta Lastiri (1939) Sunbilla

  Baserri batean leku bat zegoen prestatuta eta hura izan zen bere eskola. Urtean sei hilabetez izaten zuten, neguan. Hamalau urtera arte aritu zen. Eskolara ez joateko aitzakia bila aritzen zen. Maistrak etengabe aldatzen ziren. Maritxu Zubikoa gogoan du. Euskaraz egitearren zigortu egiten zituzten.

• Ezjakina, beti sufritzeko da!

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Zumarragako mojen eskolan, erdaraz egiten zuten. Maria Jesusek ez zekien hitzik ere erdaraz, eta beharrak irakatsi zioela dio. Erdaraz hitz egiten ez jakiteagatik asko sufritu du; euskaldunei barre egiten zien eskolan.

• Ikastola gerra aurrean eta gerra ostean

  Maria Dolores Leunda Artola (1925) Tolosa

  Gerra aurrean, ikastolan ikasi zuen Maria Doloresek. Gerra ostean, ordea, ikastolak ez ziren legalak eta tranpa ugari egin behar izaten zituzten ikastolak aurrera ateratzeko.

• Ikastolaren hasieran gurasoek izandako meritua

  Maria Dolores Leunda Artola (1925) Tolosa

  Ikastolaren sorreran, gurasoek kuota ordaintzen zuten eta handik ateratzen zen irakasleen soldata. Pixkanaka, leku gehiago behar zuten, eta eraikuntza batetik bestera ibili ziren aldatzen. Lan-baldintzak pixkanaka hobetzen joan ziren. Ikastolako haurren gurasoek meritu handia izan zuten sistema hartan konfiantza jarri izanagatik.

• Sarako giro euskalduna

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Gerra garaian, Saran mugimendu euskaltzale handia zegoen. Giroa erabat euskalduna zen. Saran zeuden pertsonaia ezagunak gogoratzen ditu.

• Donostiako Jesuiten eskolan

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  1944ean Donibanetik Donostiara bidali zuten, Jesuitekin ikastera. Mattinek Frantzian geratu nahi zuen eta asko sufritu zuen Jesuitak eskuineko aldekoak zirelako. 1952 arte egon zen Jesuitekin. Urte haietan anaia eta bera Pasaian bizi ziren.

• Lehenengo ikastolak

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Frantzian azkenean onartu zituzten eta ongi egokitu ziren. Donostian zeudela anaia politikan sartzen hasi zen. Urte haietan ezagututako irakasleak aipatzen ditu. Saran egon zen lehenengo ikastolan ikasi zuten. Gero hemen sortu zuten lehen ikastola baina modu klandestinoan.

• Hizkuntza independentzia baino garrantzitsuagoa da

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Ez du inoiz politikaren tentaziorik izan. Euskalduna eta euskal zalea dela dio baina politika oso urruti ikusten du. Politikariak profesionalak izan behar dutela iruditzen zaio. Independentzia defendatzen du baina bakean sortzen bada. Euskara da garrantzitsuena, hori galtzen bada independentziak ez du zentzurik. Hizkuntzak ematen dio nortasuna herriari.