Euskara eta politika

  • Mari Erezuma Euskal izenak galarazita

    Mari Erezuma Elorriaga (1921) Bermeo

    Mariren gizona Andoni Seber deitzen zen. Gerra garaian, Donostian zaurituta zegoela, haren amak telefonoz deitu zion eta "Andoni" esaterakoan deia moztu egin zioten. Euskal izenak galarazi egin zituzten eta denei aldatu zieten izena.

  • Julen Madariaga Xabier Peñarekin eta Alfontso Irigoienekin ikasi zuen euskaraz

    Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

    Xabier Peñarekin eta Alfontso Irigoienekin ikasi zuen euskaraz Bilbora itzulitakoan. Asko estimatzen zuen Julenek Alfontso (hau ere Ekin-en sortzaileetarikoa, bertsolaritzaren sustatzailea izateaz gain). Txilera joatean ahaztu zitzaion zekien euskara apurra.

  • Julen Madariaga Uda Nabarnizen mintza-praktika egiteko

    Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

    Ez du oroitzen zein maiztasunekin ziren euskarazko klaseak. Nabarnizen eman zuen uda oso bat euskara praktikatzen. Herri-euskara, jakina, bizkaiera.

  • inaxio-mendiluze Euskararekiko kontzientzia adinaren eta sexuaren arabera

    Iñaxio Mendiluze Elizondo (1937) Andoain

    Gaztetan, kuadrillan ez zuten euskaraz hitz egiten, baina orain bai. Gerra baino lehenago jaiotakoek euskaraz egiten zuten, baina ondorengoek ez. Neskek ez zuten euskaraz egin nahi izaten, hori makurkeria zela uste baitzuten.

  • MirenEgana Elbira Zipitriaren andereñoentzako udako eskolak

    Miren Egaña Goya (1946) Donostia

    Felitxu Eraso andereñoak euskarazko eskolak emateko lokal bat izatea lortu zuen. Mirenek 1960. urtean entzun zuen lehen aldiz euskal gramatika eta euskal aditza lokal hartan Elbira Zipitriaren ahotik. Lokal hartan, Elbirak abuztuko arratsaldetan eskolak ematen zituen andereño zirenentzat edo izango zirenentzat, eta Miren bere amarekin batera joan zen 14 urte baino ez zituela. Gazteluan jolasean aritu ostean, arratsaldeko seietan lokal hartan kuadrilla handia batzen zen. Maria Dolores Agirre, Karmele Esnal, Karmele Mitxelena, Mari Karmen Lasarte eta Izaskun Bustos ere han ziren, besteak beste. Hiru gizonezko baino ez zeuden, kutxako langileak zirenak. Abuztu osoan zehar aritu ziren bertan. Alfabetatuak izan arren, bertaratutakoek ez zekiten gramatikarik.

  • Kandido Urreizti "Geure hizkuntzari heldu egin behar zaio"

    Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

    Gerra denborako kontuak. Euskaraz hitz egiten zutenean, "hablar en cristiano" esaten zien. Kandido umea zen, eta ez zekien gaztelaniarik.

  • Antoni Zallo "Doniene"ri "San Juan" jarri behar

    Antoni Zallo Bengoetxea (1930) Bermeo

    Bere aitaren aldeko familiakoak armadoreak izan ziren eta baita bere aita ere. Ikazdun motorrak "Doniene" zuen izana, baina hurrengoari ezin izan zioten jarri euskarazko izena, "Diaz San Juan" izan zen.

  • Jesus Astiazaran Hermanoen ikastetxean zorrotzak ziren

    Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

    Anaia menesianoen ikastetxera joan zen. Asko gustatzen zitzaion eskola. Hermano Bitor gogoratzen du behin Seber Ormazarekin izan duen tirabira bat tarteko. Dena zen erdaraz. Gurasoei eskerrak mantendu da euskara.

  • Luis Iturregi Euskarari zigorra

    Luis Iturregi Uribarri (1934) Bermeo

    Beraien gurasoek garrantzia ematen zioten eskolari, beste guraso askok, ostera, ez. Luisek gurago zuen etxean gelditu beharrean. Gerraostean, zigortu egiten zituzten eskolan euskaraz eginez gero; hori dela-eta, erdaraz egin behar izaten zuten nahiz eta ez izan erraztasunik.

  • Pilar eta Begoña Arana Euskaraz berba egitearren entzun beharrekoak

    Pilar Arana Bengoetxea (1911) Bermeo

    Ahizpa biak euskaraz berbetan zihoazen behin eta gizon batek dialekto hori ez berbetako esan zien. Pilarrek orduan ere izan zuen zer erantzun.

  • Pilar eta Begoña Arana Erdaraz jakin barik aita kartzelara

    Begoña Arana Bengoetxea (1922) Pilar Arana Bengoetxea (1911) Bermeo

    Eskolan dena e egin behar izaten zuten erdaraz. Aitak ez zekien erdaraz eta 23 hilabetez izan zuten kartzela espia zelakoan. Heriotza-zigorrera kondenatu zuten.

  • 528 Hezkuntza gerraostean

    Miren Zuazabeitia Herrasti (1930) Aretxabaleta

    Eskolan, arratsaldeko hiruretan egiten zuten otoitza. Goizean, Francoren aldeko hainbat kantu abesten zituzten.

  • Miren Gaztelu Urreta Izena berreskuratu berri

    Miren Gaztelu Urreta Zubia (1932) Aretxabaleta

    Batxilergoa hasteko jaiotza agiriaren bila joan zenean, bere jaiotza izena ezabatuta ikusi zuen erregistro zibilean. Nahasgarria suertatzen zitzaion bi izenekin bizitzea eta azkenean lortu zuen bere jatorrizko izena bazter guztietan baliatzea.

  • Miren Gaztelu Urreta Bere izen "exotikoa"

    Miren Gaztelu Urreta Zubia (1932) Aretxabaleta

    Erregistroan 1939ko otsailaren bederatziko datarekin, "tachado el nombre exótico" jartzen zuela ikusi zuen. "María del Castillo" deitzen ziotenean, sutu egiten zen. Miren Gaztelu izena duen emakume bakarra bera dela uste du.

  • 974 14 urterekin eskola bukatu

    Jesusa Lasagabaster Billar (1926) Aretxabaleta

    Gerraostean eskolan aldatu zen gauza bakarra erdara hutsa erabili beharra izan zen. Eskoriatzako eskolaren oroitzapen ona gordetzen du, baina joateari utzi behar izan zion urrutiegi zegoelako oinez joateko. 14 urtera artekoa izaten zen orduko eskolatzea, normalean. Lau erregelak, Espainiako geografia eta asko gehiagorik ikasi gabe bukatzen zituzten eskolok. Mojekin eskulanak ere egiten zituzten.

  • Xabier Amuriza Elizako erregistaroak euskaraz

    Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano

    Abade zenean, erregistro liburuak euskaraz idazten hasi zen eta erdaraz heltzen zitzaizkion gutunak itzuli egiten zituen. Hori dela eta, arazoak eduki zituen artzapezarekin.

  • Miren Lore Ibazeta Euskal izenak kendu

    Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

    Gerra denboran eta ostean euskal izenekin arazoak izan zituzten. Nekaneri "María Dolores" deitzen zioten eskolan eta Miren Loreri "Florita". Beraien nebari "Bitor" izenagaz sinatu zuelako atentzioa deitu zieten.

  • Santos Esnaola Gaztelaniaz egiteak prestigioa ematen zuen

    Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

    Neskak sokasaltoan aritzen ziren jolasean. Euskara debekatuta egon zen garaian, gaztelaniaz jakiteak prestigioa ematen zuen: neskek mutilek baino hobeto eta gehiago egiten zuten gaztelaniaz.

  • Jesus Artetxe Beldurraren erlijioa bizi izan dute

    Jesus Artetxe Malaxetxebarria (1928) Patxi Etxaburu Ajarrista (1929) Ondarroa

    Eskola erdaraz zen eta ez zuten ezer ulertzen. Gerra aurretik dotrina euskaraz ikasi zuten, baina ostean erdaraz ikastera derrigortu zituzten. Behartuta joaten ziren eskolara. "Beldurraren erlijioa" bizi izan dute. Eskolara gustura joate hori ikastolak sortu zuen.

  • Elena Sarraua Euskara debekatuta eskolan

    Elena Sarraua Amutxastegi (1929) Jose Luis Sarraua Amutxastegi (1933) Zaldibar

    Umetan dena egiten zuten erdaraz eskolan, baita doktrina bera ere. Erdararik jakin ez eta zigortu egiten zituzten eskolan euskaraz egitearren: eraztuna pasatzen zioten elkarri euskaraz egiten zutenean. Honez gain, eskolara sartu orduko Espainiako bandera atera eta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten.