Euskara eta politika

  • 1585 Euskara debekatuta

    Pakita Anabitarte Guruzeaga (1920) Donostia

    Euskaraz hitz egitea debekatuta zegoen. Fitxatu samar zeuden. "Langileen Batailoietan" ibili ziren haien bikotekide asko. Diktadura.

  • 1612 Gerra aurreko antzezlanak

    Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

    Antzerkia egiteko txarra zela dio, baina bere ahizpa oso ona zela. Aitak prestatzen zituen antzezlanak. Neskamearen marmarrak antzezlana. Ahizpak hitzaldiak ere ematen zituen, aitak prestatuta.

  • 1612 Bueltan, Parte Zaharrean bizitzera

    Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

    Parte Zaharrera joan ziren bizitzera, San Jeronimo kalera, alemaniarrak Frantziara sartu zirenean. Elizaran moja ikastetxera joan zen han. Ahizpa eta anaiak beste eskola batzuetan zebiltzan. Dena erdaraz, egunero Cara al Sol abesten. Meza erdian Espainiako ereserkia jotzen zuten. Etxean euskaraz egiten zuten, eta hori amak ez zekiela euskaraz.

  • 1612 Aita Baionara ihesi

    Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

    Madrildik bueltan, lehengo lanera bueltatu zen aita, Aurrezki Kutxara. Arazoak izan zituen berriz: antzezlanak prestatzen zituen, euskaraz, eta berehala atxilotu zuten. Mugaz bestaldera egin zuen ihes, Baionara. Han egon zen hil arte. Gaixotu egin zen. 18 urte zituenean ikusi zuen azken aldiz, mendiz joanda; Poliziaren beldurrez, korrika.

  • 1578 Etxetik kanpora, dena erdaraz

    Jose Mari Aristi Kalonje (1928) Donostia

    Lehen, kantatzea debekatua zegoen taberna askotan. Euskaraz hitz egitea galarazita zegoen. Cara al Sol, eskolan. Etxetik kanpo, dena erdaraz.

  • 1073 Maiatzeko loreak

    Visitacion Larrinaga Arrese-Igor (1920) Irura

    Gerra-garaian elizan erdaraz kantatu behar izaten zen. Maiatzeko loretako kanta oso ezaguna zen, eta Visitacionek bazekizkien bi kantu erdaraz, baina apaizari boikota egin zioten eta atzera euskaraz hasi ziren. Maiatzeko loreak ospakizuna zer den azaltzen du.

  • Felix Elorza Loidi Lurren ustiaketa

    Felix Elorza Loidi (1936) Aramaio

    Soroan garia jaso eta gero "artaria" eta trailuarekin landu eta arbia ereiten zuten. Batzuetan ez zuten izaten nahiko sats, eta arbia ez zen ondo hazten. Baserriko lurrak bi zatitan banatzen zituzten, txandaka artoa eta garia ereiteko. Lurrak larregi ustiatzen zituzten, eta emateko zuten ia guztia xurgatzen zioten. Ez omen zuten nahikoa sats etxeko soroentzako, baina urteetako ohiturari jarraituz, nola edo hala terreno guztiak ereiten zituzten.

  • 1369 Jazbana herriko plazan

    Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

    Euskal dantzaria izan zen Domeke gaztetan. Aramaiotik kanpo ere joaten ziren dantza taldekoak dantzatzera. Gogoan dauka omenaldi batean Bedoñara eta Alderdi Egun batean Gasteizera joan zela talde osoa dantzara. 12-14 urte izango zituen orduan. Egun seinalatuetan jazbanak jotzen zuen herriko plazan. Soinu-jotzailea igandero egoten zen.

  • Paxkoala Kortadi Euskara galarazita, gerra ondoren

    Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

    Euskaraz ari zirela, Donostian esan zietena: "Hable en cristiano". Ikastolek biziberritu zuten euskara. Gerra osteko debekua.

  • Paxkoala Kortadi Hernanira gerra iritsi zenean

    Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

    Askori hartzen zieten kargu euskaraz hitz egiteagatik. Beldurrez egoten ziren. Falangeak agintzen zuen. Gerra hasi zenean, etxe ondoan eserita zegoen. Izebak barrura bidali zuen. Bonbak Hernanin. Jende askok alde egin zuen.

  • Joxe Gaztelumendi Eskolan euskaraz egiteagatik arazorik ez

    Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria

    Gerra piztu aurreko urteetan euskaraz irakasten zen tokirik bazela gogoan du Joxek, baina behin gerra hasi orduko eskolak gazteleraz izaten zirela dio. Hala ere, ez omen zuen sekula arazorik izan eskolan euskaraz mintzatzeagatik.

  • Joxe Gaztelumendi Soldaduskan euskara mesederako

    Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria

    Joxek, soldadutza egiten ari zela, baimena eskatu zion kapitainari armamentuari buruzko ezagutzak euskaraz azaltzeko gazteleraz ez zekiten euskaldunei. Kapitainak eskaria onartu zion, eta Joxeren azalpenei esker, ezagutza horiei zegokien azterketa gainditzea eta etxera bisitan itzultzeko baimena lortu zuen euskaldun askok.

  • Maritxu Goitia Euskalduna eta espainola

    Maritxu Goitia Zuloaga (1923) Errenteria

    Maritxuri inork ez omen dio sekula euskaraz hitz egitea galarazi. Bere euskalduntasuna ukatzen ez badu ere, espainola sentitzen da. "Euskararekin bakarrik ezin da urrutira joan; espainolarekin bai". Maritxuren ustea hala da, eta argi adierazten du, gezurretan ibiltzea ez baitu maite.

  • Mari Kruz Alkain Meza euskaraz Ziburun ere

    Mari Kruz Alkain Jauregi (1926) Hondarribia

    Elizaren indarra. Bezperetara Ziburun ere joaten ziren, eta euskaraz zen meza. Ez du arazorik izan kalean euskaraz egiteagatik, baina erdara gehiago erabiltzen zen.

  • Maria Angeles Elduaien Euskaraz eginez gero, eskolan zaplaztekoa

    Maria Angeles Elduaien Emazabel (1936) Hondarribia

    Poartuko eskolan ibili zen. Enziklopedia liburua zuten, denerako bakarra. Ez zieten euskaraz hitz egiten uzten; jo egiten zieten. Gertrudis maistra, Zaragozakoa.

  • Guillermo Olasagasti Neska-mutilak aparte eskolan; euskara galarazita

    Guillermo Olasagasti Sagarzazu (1940) Hondarribia

    Señorita Pepitarekin ez daki ziur, baina bestela neska eta mutilak aparte beti, eskolan. Neskak mojatara. Euskara galarazi zuten eskolan eta kalean. Euskara galdu zuen koinatuak. Ikastolak. Kalean euskaraz egiten zuten beraien artean.

  • Maitxo Egilegor 'Berria'ko harpidedun

    Maitxo Egilegor Portugal (1942) Errenteria

    Euskara batua ulertzeko batere arazorik ez du Maitxok; izan ere,'Berria' egunkariko harpidedun dira etxean 'Egunkaria'koak ere baziren), eta euskal prentsa irakurtzen du. Hasieran kosta egin zitzaiola dio, baina behin ohitu eta gero, ez du erdarazkoaren beharrik.

  • 103 Txikiteoan abeslari

    Jesus Mari Kaperotxipi Arakistain (1928) Zarautz

    Txikiteoan asko abesten zituzten euskal kantak. Debekatuta zegoen euskaraz abestea eta arazoak izaten zituzten.

  • 367 Euskaraz hitz egitearren isuna

    Mertxe Arruti Abendibar (1931) Zarautz

    Zaharragoek nola gogoratzen zuten gerra denbora. Bere gurasoei euskaraz hitz egitearren 60.000 pezetako isuna jarri zieten Donostian guardia zibilek. Don Leandro medikuak utzi zien dirua isuna ordaintzeko. Orduko dirua.

  • Eskolan politikoki bideratu nahi izaten zituzten

    Lucia Etxabe Zubizarreta (1927) Soraluze

    Eskola publikoan ibili zen. Irakasle ona tokatu zitzaion baina giroa politikoki oso itxia zen. Cara al Sol eta kantatu behar izaten zituzten. Konturatzen ziren hori ez zegoela ondo. Erdaraz derrigortzen zituzten.