Euskara eta politika

  • Jose Agustin Amonarriz Gerraosteko "euskarazko eskola"

    Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

    Gerra ondorenean, Tolosan sortutako "euskarazko eskolari" buruz hitz egiten du. Zumalakarregi kalean zegoen eskola, eta ezkutuan jarri omen zen martxan. Iturraldeko Maria Dolores aipatzen du.

  • Jose Mari Mugartegi Eraztuna zigor bezala

    Jose Mari Mugartegi Aulestiarte (1922) Ricardo Mugartegi Aulestiarte (1927) Berriatua

    Eskolan ez zieten euskaraz berbetan uzten, ezta errepublika sasoian ezta Franco garaian ere. Euskaraz egiten zuenari eraztun bat ematen zion maistrak, eta eskurik esku aldatzen joaten zen. Jolas-orduan eraztuna zuenak ezin zuen irten. Eskolan dena ikasten zuten gaztelaniaz; beraz, zer edo zer ikasi zuten. Maistra euskalduna izan arren, alperrik, ezin zen egin.

  • Agustin Dañobeitia 'Cara al Sol' kantarazi euskaraz berba egiteagatik

    Agustin Dañobeitia Ugarriza (1937) Amorebieta-Etxano

    Aitak Baskonian egiten zuen behar eta ama Neguri (Getxo) aldean neskame ibilitakoa zen. Umetan emakume batek kalean Cara al Sol kantarazi zien euskaraz berbetan zihoazelako. Mota horretako zapalketa asko zeuden.

  • xabin larrea gaztelumendi Euskaraz alfabetatu gabea

    Xabin Larrea Garmendia (1945) Lezo

    Euskal Herriko zenbait euskalki ulertzeko zailtasunak izan ditu beti Xabinek, eta horrek, barne-gatazkak sortu zizkion euskara batuaren sorrera prozesuan; alegia, ez zekien hizkuntzaren batasunaren alde edo kontra egin.

  • 906 Armeria Eskolan ere erregimeneko giroa

    Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

    Armeria Eskolan ere erregimeneko giroa zegoen, giro frankista. Formatu, firme jarri, besoa altxatu... Orduan garaian ez zioten garrantzirik ematen, baina gerora konturatu da horretaz.

  • 338 Elgetako mojen eskola

    Miren Lorea Billar Altzuaran (1931) Elgeta

    Eskolan Durangon egon zen, baina lehenengo Elgetan, mojetan. Hijas de la Unión Apostólica. Gerraostean etorri ziren, eta gaur egun Kafe Antzokia dagoen tokian zen ikastetxea. Fraideen eskola ere bazen, Marianistena ("Papar zurixak"). Horiek gerrarako joan egin ziren, eta gerraostean, mutikoentzat, eskola nazionala bakarrik geratu zen. Orduan, sei urterekin hasten zen eskolan. Baserritik 45 minutuko bidea zuten; eskolan erdara hutsean, eta beraiek tutik ere ez. Eskolan sartu orduko Cara al Sol abestu behar izaten zen, eta gero errezatu. Baserritik abarkak bustita heltzen ziren, eta kalean aldatzen zituzten oinetakoak; bazkaltzeko ere etxeetan geratzen ziren, herrian bertan. Eskolarako bidea milizianoek gerratean utzitako kapote batzuekin egiten zuten, ez bustitzeko.

  • 338 Eskolan zigortuta

    Miren Lorea Billar Altzuaran (1931) Elgeta

    Eskolara sartu aurretik, 08:30ean mezara joan behar izaten zuten. Neguan oraindik ilun-ilun bidean, eta mezara berandu helduz gero, arratsaldean zigortuta. Beraiek baserritik berandu heltzen ziren sarri, eta arratsaldean zigortuta, "mañana vendré a misa" 200 aldiz idatzi behar. Manga motzean joanez gero, edo gona laburregiarekin, orduan ere zigortuta.

  • 1511 Isilpeko ikastolak eta Elbira Zipitria

    Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

    Euskara ahaztu egin zuen ia. Elbira Zipitria izan zen bere umeen andereñoa, isilpeko ikastoletara bidali zituzten. Hala hasi ziren euskaltzaletasuna berreskuratzen. Zipitria erretiratu zenean, guraso talde batek dirua batu zuen harentzat. Legezko lehenengo ikastola Santa Maria parrokiako ganbaran jarri zen (ikus mapan); gotzainak bedeinkatu zuen. Ondorengo ikastolak.

  • 1558 Antzezlanak, kontrolpean

    Jon Ezeiza Areitioaurtena (1936) Donostia

    Santo Tomas egunean hiru funtzio egiten zituzten; zaletasun handia zegoen. Maria Doloresek Gobernu Zibilera joan behar izaten zuen, itzulpenak eginda, baimen bila. Trabak. Zentsura. Guardia zibilak eta sekretak ibiltzen ziren beti inguruan. Pasadizoa kontralari buruz. Jesuitetan, Aita Altunaren sermoiak ere kontrolatuta.

  • 1612 Poxpolinak, Kursaalean

    Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

    Poxpolinetara joaten ziren, Don Ramon Labordarekin. Dantzak egiten zituzten eta abestiak ikasi, neska-mutilak. Kursaalean. Jaialdiak izaten ziren gero.

  • Otaegitarrak Francoren garaiko filmak eta debekuak

    Maria Jesus Otaegi Urrutia (1928) Donostia

    Zinemara igandero. Francoren garaiko filmak. Pelikula amerikarrak. Zinema aretoak. Antzerkia, udan. Euskaraz hitzik ere ez zen entzuten. Ikurrina San Inazioko dorrean (ikus mapan) eta Artzain onean.

  • juanita garmendia Ume-zaintzaile Donostian, euskaraz egin ezinik

    Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

    14 urterekin Donostiara joan zen lanera, beste ahizpa baten etxera, etxe hartako jaioberria zaintzera. Guardiek ez zieten uzten euskaraz hitz egiten lagunen artean, nahiz eta Juanitak erdaraz jakin ez. Azkenean, nola edo hala, ikasi zuen erdaraz egiten.

  • Jesus Artetxe Francoren denboran Ondarroako kale-izenak aldatu egin zituzten

    Jesus Artetxe Malaxetxebarria (1928) Patxi Etxaburu Ajarrista (1929) Ondarroa

    Erribera kalean jaio zen. Baina Francoren denboran "Jose Cruz Allo" jarri zioten, errekete baten izena. Franco hil geroztik berreskuratu zuen kaleak izena. Beste kale askorekin ere gauza bera gertatu zen, gerra denborako "arrain zatar" guztiak alde egin arte ez ez zuten berriz hartu izen zaharra. Gaur 31 urte Tejero Madrilgo Parlamentuan sartu zela.

  • 1553 Amona Joxepa espetxera

    Patxi Mugerza (1936) Donostia

    Amona Joxepak ez zekien gaztelaniaz, eta espetxera eraman zuten bilobei euskaraz hitz egiteagatik. Familian sufrimendu handia izan zuten, eta amona penaz hil zela dio Patxik, gerra garaian.

  • MirenEgana Etxeko logela ikastolako ikasgela nola bihurtu

    Miren Egaña Goya (1946) Donostia

    Bere amak 1951. urtean beraien etxean ireki zuen ikastola. Mirenen logela zen ikastolako ikasgela. Goizez eta arratsaldez hamarna ume zituen hasieran eta gero hogeina ume. Logela hura ikasgela nola bihurtzen zuen azaltzen du. Hiru urtetik bederatzi urte bitarteko umeak zituen ikasle.

  • arantza garaialde Donostiako gaztelura ikastera; guardetxea

    Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

    Elbira Zipitriak askotan ikastolatik atera eta umeak gaztelura eramaten zituen, bertan naturarekin loturikoak ikas zitzaten, beti ere jolas bidez. Sarrerako atea fisikako eduki oinarrizkoak lantzeko ere erabiltzen zuen. Guardetxean "Etxe poxpola" abestia abesten zuten,antzerkia eginez.

  • arantza garaialde Urgullen itsasoari buruzkoak ikasten

    Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

    "Isatsoa laino dago" abestuz irakasten zien Elvira Zipitriak geografia eta itsasoari buruzko edukia.

  • arantza garaialde San Juan sua Gazteluan ospatzen

    Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

    Gazteluko toki batean, baluarteko begiratokian (ikus mapan), ospatzen zuten San Juan sua Faustina Karril eta Elbira Zipitriarekin. "Espartinak urratuta" abesten eta dantzatzen zuten suaren inguruan, argazkilari eta guzti.

  • Miren Odriozola "Ya no se existen Mirenes"

    Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz

    Bere neba itsasoan egon zen urte askoan, baita gerra garaian ere. Beregana Pasaiara (Gipuzkoa) joateko salbokonduktoa eskatzen joan zenean Gernikara, datu pertsonalak galdetzerakoan "Ya no se existen Mirenes" erantzun zion bertan zegoenak.

  • Pepa Bikandi Eskolak erdaraz; aita euskaltzalea

    Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

    Eskolan hasi zenean, erdaraz berbarik ere ez zuen egiten. "Escuelas Vascas" hasi zirenean, ez ziren publikoak eta ordaindu egin behar ziren. Pepa eskola publikora joan zen. Pepa gaztea zenean, eleganteagoa omen zen erdaraz mintzatzea. Aita oso euskara zalea zen. Pepak dioenez, frantsesak nahiz ingelesak izan, umeei beti euskaraz zuzentzen zaie.