Euskara eta politika

  • Luis Mari Intxaurrandieta Lehenengo euskarazko eskola Manuela Larrearena

    Luis Mari Intxaurrandieta Aizpurua (1946) Lezo

    Manuela Larreak jarri zuen Lezon lehenengo euskarazko eskola. Euskara hutsean ematen zituen eskolak. Zer erakusten zuen kontatzen du.

  • Luis Mari Intxaurrandieta Euskaraz aritzeko beldurrez

    Luis Mari Intxaurrandieta Aizpurua (1946) Lezo

    Garai hartako beldurra du hizpide. Aita atxilotua izan zirela kontatzen du; osaba ere ihesean ibili zen. Nahiz eta lagun artean euskaraz egin, debekatuta zegoenez, beldurrez ibiltzen zirela dauka gogoan. Euskaraz bizi ziren etxean.

  • Maria Dolores Manso Etxean euskaraz, baina lagunartean bietara

    Maria Dolores Manso Berasarte (1944) Lezo

    Ama abertzalea zen. Jose Antonio Agirreren kontuak kontatzen zizkien. Amak kontatzen zien behin ia kartzelara eraman zituztela euskaraz hitz egitearren. Beraiei ere askotan esaten zieten "habla en cristiano". Etxean euskaraz egin arren, lagunartean bietara egiten zuten.

  • Juan Mari Beltran Eskoletan eraztun zigortzailearen erabilera noiz kendu zuten

    Juan Mari Beltran Argiñena (1947) Donostia

    Bere anai zaharrenak eraztunaren legea ezagutu zuen (eskolan euskara erabiltzearren zigorra ezartzen zuena); 1955ean Gipuzkoa, Araba, Bizkaia eta Nafarroako gotzainek eskatuta kendu zuen legea Francok.

  • Iñaki Madinabeitia Mendiolako eskolan euskara galarazita

    Iñaki Madinabeitia Elorza (1946) Eskoriatza

    Adin desberdinetako 15-20 ume egotera iritsi ziren Mendiolako eskolan. Apaiza zuten maisu. Garai horretan gazteleraz hitz egitera derrigortuta zeuden eta izugarrizko trauma izan zen beraientzat. Euskaraz hitz egiteagatik zigorrak izaten ziren. Goizean goiz, eskolara joan aurretik, meza-mutil eginkizunetan ibiltzen zen egunero.

  • Joxe Ramon Okarantza Erdaraz ez jakiteagatik maisuak jo

    Joxe Ramon Okaranza Otadui (1946) Eskoriatza

    Eskolako maisua gogorra zen. Erdaraz ez jakiteagatik jo egiten zituen.

  • Mikel Zalbide Gizarte-klase altu samarreko euskaltzaleen garrantzia

    Mikel Zalbide Elustondo (1951) Donostia

    Donostiak tradizio handia izan du kultura kontuetan XIX. mendeko azken herenetik. Gerraostean ere baziren erdi-goi mailako euskaldunak (mediku, ingeniari...): Carlos Santamaria, Zumalabe... Garrantzitsua zen euskaltzale horien lana, askotan beraiek zeudelako kultura-mugimenduen atzean, esaterako, ikastolen sorreran. Maria Dolores Agirrek antzerkia egiten zuen eta euskara klaseak eman ere bai. Bilbotik jendea etortzen omen zitzaion euskara ikastera. Mitxelena, Nemesio Etxaniz... lan handia egin zuten euskara klaseak ematen.

  • Mikel Zalbide Espeleologia taldekoei euskara irakasten zien San Telmon

    Mikel Zalbide Elustondo (1951) Donostia

    Ikaskide batek animatuta Aranzadiko kide egin zen eta espeleologian ibiltzen zen. Taldekideei euskara klaseak ematen aritu zen, San Telmo museoan materiala gordetzeko zuten lokalean. San Telmoko sarreran atezaina egoten zen, pistola eta guzti. Barandiaran eta Jesus Altuna ezagutu zituen garai hartan. Aranzadin, euskaltzaleak eta natura zaleak.

  • Mari Karmen Garmendia Arami elkartea eta andereñoen erresidentziaren sortzaileak

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Gurasoen familiak abertzaleak eta euskaltzaleak ziren, batez ere amaren aldekoa. Gerraosteko isiltasunean beraien etxean jakiten zituzten euskararekin edo abertzaletasunarekin lotutako kontuak. Maritxu Barriolarekin, Delia Laurobarekin, Esnaolatarrekin... harremana zuten. Magisteritza ikastekotan zegoela, andereñoen erresidentziaren berri eman zien Lazkaon apaiz zegoen Jaxinto Fernandez Setienek. 1964an sortu zen erresidentzia eta haren kudeaketa Agirretxe frantziskotarrek sortutako Arami emakume elkartearen esku geratu zen. Pakita Arregi zen burua. Bultzatzaile eta laguntzaileak nortzuk izan ziren: Karlos Santamaria, Koldo Mitxelena, Joxe Murua, Inazio Garmendia (bere aita), Juanito Goia eta Iñaki Gurutziaga, Groseko Zilbeti botikaria... Emakumeen artean, Aramiz gain, Maritxu Barriola.

  • Mari Karmen Garmendia Maritxu Barriolaren garrantzia

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Maritxu Barriola nor zen azaltzen du. Abelino Barriola antzerkigilearen alaba eta Iñaki Barriola medikuaren arreba. EAJko kidea, oso konprometitua. Bizi osoan lanean. Anaiak eta biek zapata-denda zuten Garibai kalean. Bertan gordeta edukitzen zituen Iparraldean (batez ere Azkainen) argitaratzen ziren lanak (Orixerenak, adibidez). Gero merke saltzen ziren, jendeak eros zitzan. Mari Karmenen ama zen Goierriko banatzailea. Maritxu Barriolari esker Iparraldetik ekarritako hainbat lan aipatzen ditu: Orixeren meza-liburua, Anizeto Zugastirena, `Xabiertxo´ren berrargitalpena...

  • Mari Karmen Garmendia Magisteritza eta andereñoen erresidentzia

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Andereñoen erresidentzia Manterola kaleko etxebizitza batean egon zen hasieran eta gero Zabaleta kalera pasa ziren, Zilbeti botikariak utzitako pisura. 1964an sortu zen eta ez zuen luze iraun, baina kualitatiboki oso garrantzitsua izan zen. Ategorrietara joaten ziren Magisteritza ikastera. Ez zuten jakiten ikaskideak euskaldunak ziren ala ez. Eskolak bukatu eta gero Milagros Bidegainek euskara eskolak ematen zituen, Aldundiak bideratuta. Berak euskara landuta zuen jada eta ez zen eskola horietara joaten.

  • Mari Karmen Garmendia Formazio osagarria jasotzen zuten andereñoen erresidentzian

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Magisteritza ikasten ari zirenek formazio osagarria jasotzen zuten andereñoen erresidentzian. Esaterako, euskara gehiago landu zuten; irakaslea Mañoli Aleman leitzarra. Euskara lantzeko ezer gutxi zegoen. Beraien etxean Apalategi kaputxinoaren metodoa zegoen, aitonak gerra aurretik erosita, eta hura eraman zuen. Juan Mari Lekuona, Ibon Sarasola eta beste hainbat irakasle ere izan zituzten.

  • Mari Karmen Garmendia Udalekuen hasiera: Barriako udalekua

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Andereñoen erresidentzian egin zuten lehenengo ekintza Barriako Udalekuak sortzea izan zen, 1965eko uztailean. Lazkaoko Jose Sarasolaren autobusean joan ziren. Udaleku klandestinoak ziren. Nekane Auzmendi idiazabaldarrak han senide bat zuelako aukeratu zuten Barria. Komun bakarra zegoen eta dutxarik ez, umeak nola garbitzen zituzten. Beraiez gain, jende gehiago egon zen begirale lanetan: Arantxa Idiazabal, Antton Mendizabal... Eraikinaren kudeaketa edo hobekuntzetan Inazio Garmendia (bere aita), Juanito Goia, Iñaki Gurutziaga eta Andoni Egia ibili ziren. Aldi bakoitzean 30 ume eta 15 eguneko txandak. Ekintzak eta ibilaldiak prestatu beharra.

  • Mari Karmen Garmendia Zeruko Argiako "Emakumeen jasokundea" atala eta lehenengo artikulua

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Andereñoen erresidentzian jendea gehituz joan zen. Emakumeen berdintasunak kezkatuta, hainbat konturen inguruan euskaraz idaztea erabaki zuen. Gaztelaniaz "promoción de la mujer" esaten zitzaiona "Emakumearen jasokundea" itzuli zuen, Plazido Mujikaren hiztegian begiratuta. Ez zen ausartzen bere izenarekin sinatzen eta Miren Orreaga jartzea pentsatu zuen, baina Agustin Ezeiza Zeruko Argiako orduko zuzendariak oker zegoela pentsatuta Olarreaga jarri zuen. Hala jarraitu zuen, Rikardo Arregik eskatuta bere izenez idazten hasi zen arte. Rikardoren arrebak Frantziatik ekarritako neskentzako aldizkari bat erabiltzen zuen informazio iturri gisa.

  • Mari Karmen Garmendia Zeruko Argiako "Gazte naiz" atala, alfabetatzearen hasiera...

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Zeruko Argiako "Gazte naiz" atalaren inguruan ibili zirenak: Rikardo Arregi, Saizarbitoria, Ibon Sarasola, Mikel Lasa, Jose Manuel Toledo, Xabier Lete... Antzerki kontuan Maria Dolores Agirreren "Academia vasca de declamación" eta Iñaki Beobidek zuzendutako Jarrai; antzezleen artean, besteak beste, Arantxa Gurmendi. Dena egin zezaketela iruditzen zitzaien, ausartak ziren. Rikardo Arregik euskarazko alfabetatzea jarri zuen martxan. Irakasleak prestatzeko hasieran, Maria Dolores Agirreren lokala erabili zuten. Gero herriz herri. Hitzaldiak ere eman zituzten. Bera zen emakumezko bakarra. Mikel Forkada ibiltzen zen txofer moduan.

  • Mari Karmen Garmendia Lazkaoko benekditarren euskararekiko konpromisoa

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Espainian salbuespen-egoera ezarri zutenean, lagun asko kanpora bidali zituzten zigortuta, Juan Antonio Letamendia, adibidez. Lazkaoko benediktarren euskararekiko konpromisoa garrantzitsua izan zen. Elbira Zipitriaren jakintza jaso eta zabaldu zuten batetik eta bestetik ateak zabaldu, hitzaldi edo bileretarako. Lazkaoko barnetegiaren hazia izan zen. HABEren sorrera.

  • Mari Karmen Garmendia Pakita Arregi

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Pakita Arregi, jaiotzez aresoarra. Oso gazterik joan zen Donostiara, guraso eta anai-arrebekin. Donostian ikasi zuten. Gizarte-laguntzaile ikasketak bukatzeaz bat, aita Agirretxek andereñoen erresidentziako zuzendari jarri zuen. Gero ikasten jarraitu zuen eta EHUko katedraduna izatera iritsi zen, hezkuntza alorrean. Bere lanari esker eta beste hainbaten babesarekin andereñoen erresidentzia aurrera atera zuen. Neska asko prestatu ziren erakunde horri esker. Ikasleak gehitzean, Matia kalera aldatu ziren.

  • Mari Karmen Garmendia Elbira Zipitria

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Harreman gutxi izan zuen Elbira Zipitriarekin. Haren bizitza Bidegileak sailean dago jasota. Bilduma hori berak abiarazi zuen Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikako idazkari izan zen garaian. Zipitria gerra aurretik hasia zen irakaskuntzan. Gerra sasoian Iparraldean egon zen, Sara inguruan. Bertan, besteak beste, Ramon Labaienen irakasle izan zen, haiek ere hara ihes eginda zeuden eta. Gerraostean Donostiara itzuli eta bere etxeko gela batean ematen zituen eskolak Elbirak. Mari Karmen Mitxelena irakasle izandakoak gertutik ezagutu zuen, haren ikaslea izan baitzen.

  • Mari Karmen Garmendia Iparraldera bidaiak; Lauaxeta saria Rikardo Arregiri

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Donostian ikasten hasi zenean, euskarazko liburu eta diskoak eramaten zituen etxera. Frantziako kontuak entzuten ere gustura egoten zen ahizpa. Iparraldera joaten zirenean Labeguerieren diskoak erosi eta ezkutuan ekartzen zituzten. Branka aldizkaria ere bai. Rikardo Arregiri 1966an Lauaxeta saria eman zioten Biarritzen eta hainbat lagun joan ziren. Gogoan du "Le petit prince" liburua erosi zuela.

  • Mari Karmen Garmendia Euskara irakasle oso gaztetatik

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Patxi Altunak berarekin batera euskara klaseak ematera eraman zuen Deustuko unibertsitatearen Donostiako campusera, Altunaren `Euskera, hire laguna´ liburua kopiagailuan argitaratzen zen garaietan. Bere ikasle izandako batzuk: Enkarni Genua, Marisol Bastida (Mikel Laboaren emaztea), Juan Jose Ibarretxe... Santo Tomas lizeoko irakasle ere izan zen Jerardo Elortza eta Rikardo Arregirekin batera 1965-1966 ikasturtean. Aurretik ere Ormaiztegin euskara eskolak ematen zizkien umeei udan. Baina material gutxi zegoen: `Martin txilibitu´ eta `Xabiertxo´ eta gero Orixe, eliz-liburuak... Gerora liburugintzan materiala sortzen ibili ziren: gramatika arloan Patxi Goenaga, Lupe Artola; ipuin kontuan Andu Lertxundi; musika kontuetan Gotzon Aulestia...