Ondasunen galera
-
Bonbardaketa ostean: zerua goian eta lurra behean
Kruzita Etxabe Garro (1930) Jesus Kortabitarte Madariaga (1927) Gernika-Lumo
Bonbardaketan, Kruzitaren eta Jesusen familiak, bienak, etxe barik gelditu ziren. Ezin izan zuten ezer salbatu.
-
Beraien tailerrean jarri zuten lehen zinema
Kruzita Etxabe Garro (1930) Jesus Kortabitarte Madariaga (1927) Gernika-Lumo
Bonbardaketan batzokia erre egin zen. Elvira Iturriren txaletean, falangisten egoitza jarri zuten, Kruzitaren aitaren tailerraren aurrean. Euren tailerrean, zinema-aretoa jarri zuten, Gernikako lehena.
-
"Hori zerrie errekiseok? Etxie be ein biok, gizona"
Julio Onaindia Landeta (1924) Gernika-Lumo
Bonbardaketa ostean, Nabarnizera joan ziren Julioren etxekoak. Baina, handik hilabete pare batera, ama eta arreba Gernikara bueltatu ziren. Ondasun gehienak errekisatu egin zizkieten. Bere amak etxeko leihotik bertatik entzun zien errekisatzen zebiltzanei, negozioaz gain etxea ere errekisatu egin behar zitzaiela esanez.
-
Bonbardaketatik Frantziara joan arteko uneak
Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo
Bonbardaketa ostean, etxea galdu zutenez, San Juan Ibarrako kondearen etxera joan ziren. Han lau etxe zeuden. Lehen gaua bertan pasatu zuten eta afaltzeko arroz-esnea eman zieten. Hurrengo egunean, Legarreta garraiolariarekin Bilbora joan ziren. Amak abortua izan zuenez, gurasoak Busturiko baserri batean egon ziren. Han, Bilbon, umeak itsasontzi batean sartu zituzten.
-
Gerra amaitutakoan, Euskal Herrira itzuli eta senideak sakabanatu
Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria
Bartzelonan zeudela bukatu zen gerra, eta zeukaten dirua baliorik gabe geratu zen; ezer gabe geratu ziren. Donostiara trenez itzuli ziren eta senideak sakabanatu egin zituzten. Gerora, Bartzelonako familiarekin harremana mantendu zuten, baina azkenean galdu egin zen.
-
Arratetik jauzitako bonba batek bere etxea apurtu zuen.
Jesusa Astigarraga Carral () Eibar
Eibarko bonbardaketan Arratetik jauzitako bonba batek beraien etxea apurtu zuen eta babeslekuan babestu behar izan ziren. Orduan "Pescadería" kalean bizi ziren, merkatu ondoan. Babeslekua gaur egun "2 de mayo" kalea den ibaiaren ondoan zegoen.
-
Amandrearen etxean hamalau lagun
Roberto Altuna Iriondo (1930) Eibar
Frantziatik itzultzean Eibar guztiz suntsituta zegoela goratzen du. Amandrearen etxera hamalau lagun joan behar izan ziren bizitzera.
-
Hernanitik ihesi joandakoak
Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani
Tiroetatik ihesi joan zirenek ez zekiten nora zihoazen ere. Asko ezagunak ziren. Batzuek urteetara bueltatu ziren. Etxeak hustu zituzten.
-
Osaba izebei dena errekisatu zieten
Regina Gorrotxategi Miranda (1921) Hernani
Bere osaba-izebei dena errekisatu zieten. Ameriketara joateak salbatu zituela uste du. Aita oso euskalduna zen. 1937an gaixotu eta hil egin zen. Orduan ikusitakoagatik, beldurragatik, izan zela uste du.
-
Bueltan, aitak itsasontzia erosi zuen
Maria Angeles Elduaien Emazabel (1936) Hondarribia
Ziburun jaio zen. Gerra hasi zelako joan ziren hara. Bueltan, etxerik ez zuten. "Estrella del mar" arrantza-ontzia erosi zuen aitak; uretara nola bota zuten, behiekin.
-
Bere baloiaren historia
Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia
Bere baloiaren historia. Milizianoek kamioia kendu zieten, gerra garaian. Erreketeak sartu zirenean, kamioia berreskuratu zuten, eta bertan zegoen baloia.
-
Bueltan, etxeak hustuta
Carmen Gonzalez Oiarbide (1922) Hondarribia
Bueltan, etxeak erdi hustuta zeuden. Emakume bati ilea moztu zioten. Desfileak izaten ziren. Falangistak eta erreketeak.
-
Gerratean etxean zituen bi soinuak kendu
Bonifazio Arandia Uriarte (1909) Igorre
Erosi zuen soinu zahar baten inguruko kontuak. Sitsak jan zuen eta saldu egin zuen. Gerra sasoian etxean zituen bi soinuak ostu zizkioten.
-
Txekorrak eta oiloak kendu, eta beraiek goseak
Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun
Ganadua eta oiloak kentzen zizkieten. Etxetik ezin atera. Inguruko baserritarrak beraienean. Oiloak denek harrapatzen zituzten, miliziano zein soldadu. Beraiek jatekorik gabe utzi zituzten. Behiei jaten emateko ere larri.
-
Irun sutan; lapurretak etxe eta dendetan
Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun
Irun sutan ikusi zuen. Ezin zuten tratua saltzera joan, dena zegoen geratuta. Ezin zen ezer egin. Behiei jaten emateko ere larri. Etxeetatik eta dendetatik lapurtutako gauzak neska gazteei ematen ibili ziren soldaduak, Irun erre aurretik. Urte asko behar izan ziren Irun konpontzeko.
-
Bonbak eta tiroketak, Irunen
Patxi Bolaño Olea (1927) Irun
Bonba-hotsak gogoan ditu oraindik. Cascadan bizi zirenean, etxea tirokatu zuten erreketeek. Gizonak minara sartzen ziren. Ardiak hiltzen zituzten, jateko. Ogirik ez zuten. Irun erre zutenekoa.
-
Gerra sasoiko bizipenak: aita eraman, etxeak hustu, hildakoak...
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Gerratean aita pistola paparrean ipinita eraman zuen etxetik miliziano batek. Txerria eta bi ohe utzi zituen etxean, ezin zituelako berarekin eraman, baina beste traste guztiak eraman zituen. Soinean zituzten arropekin geratu ziren. Etxe inguruko arboladi batean mutil bat hilda aurkitu zuten bere osabek. Bera hura ikustearren atera zen eta etxe guztietako ateak zabalik zeudela ikusi zuen: jendeak alde egin zuen, dena bertan lagata. Gauean etxeetako traste guztiak eraman zituzten; beraiei txerria ere horrelaxe ostu zieten. Milizianoak izango zirela uste du. Francoren tropak Durango alderago zeuden. Milizianoek tankea zutela kontatzen du.
-
Gerra sasoiko bizipenak: jateko eta arroparik ez, etxeak hutsik, beldurra...
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Arriandi auzoan jendeak alde egin zuen etxeetatik, dena bertan lagata. Amak Oromiño auzora bidali zuen, senideengana, baina han ere etxea hutsik aurkitu zuen. Beldurra pasa zuen bidean. Etxe handi baten ondoko gerezi-arbolan tripa eta poltsikoak bete zituen gereziz. Etxea hutsik zegoen. Norena zen eta barrutik nolakoa zen azaltzen du. Bidean hutsik aurkitu zituen etxe guztiak. Etxe bateko arropak hartu zituzten, ez zeukaten ezer eta. Jendea etxeetara itzuli zenean, auzoko lapurrak zirela esaten zuten. Beraiei txerria eta bizikleta ostu zizkieten. Bi bandoen erdian zeudenez, gaua pasatzera Mallabienara joaten ziren. Teila-lantegia zegoen han. Umeek oilo-tokian egiten zuten lo eta nagusien kanpoan.
-
Auzokoen arteko tirabirak, gerraren eraginez
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Gerran ihesi ibili ostean jendea etxeetara itzuli zenean, lapur fama zuten auzoan, etxe batetik arropak hartu zituztelako. Arropak bueltan eraman zituzten, baina goizean, ilunpean. Lagun baten estutxearekin gertatutakoa. 12 urte zituen berak orduan.
-
Gerra sasoian etxeetan sartzen ziren; jendea herritik ihesi
Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria
Gerra sasoian Lasarten bizi ziren, kalean. Jendea etxeetara sartzen zela eta, beldurrez, Etxetxo baserrira joan ziren. Jende askok alde egin zuen herritik. Bere adineko batzuk, garai hartan ume zirenak, Errusiara edo kanpoko beste herrialde batzuetara bidali zituzten. Etxe guztietako ateak irekitzen zituzten, baina justu eurena eta maistrarena ez zituzten ireki.