Ondasunen galera
-
Etxeko gauzak lapurtu zizkieten
Juan Berezibar Ibabe (1930) Arrasate
Gerra sasoian etxetik aterarazi zituzten, eta abere eta guzti joan ziren. Behi bakarrarekin itzuli ziren etxera. Etxe barruko guztia lapurtu zieten kanpoan zirela. Lagun batek eman zion altoa aitari Bilbotik etxera bidean.
-
Baserria hondatuta eta hutsik
Dominika Elorza Heriz (1924) Arrasate
Senidea zuten errekete baten laguntasunarekin, Dominikaren familia azkenean kalera joan zen. Etxaldebarri baserria nahiko hondatuta geratu zen gerran, eta etxean zeuden gauza guztiak ostu zizkieten. Tropak Bilbora iritsi ziren arte, kalean egon ziren. Maiatzean etxera itzuli, eta aurreko urtean ereindako artoa batu zuten soroan. Oilo batzuk jarri, ganaduak berriro ekarri eta aurrera egin zuten.
-
Errepublikazaleak etxean
Patxi Zabarte Beitia (1922) Arrasate
Errepublikazaleak bere etxean egon ziren. Gorriak eta erreketeak non egon ziren azaltzen du. Auzoko guztiak Bizkaira bidali zituzten, eta etxearekin gelditu ziren. Gerratik bueltan, etxera bueltatu zirenean, dena hondatuta aurkitu zuten.
-
Baserria gerran suntsituta
Maria Ormaetxea Goitana (1922) Arrasate
Babestuta zeuden lekutik Eguskitza eta etxeko oiloak ere ikusten zituzten, baina ezin zuten bertara joan. Ganaduak harategira saldu zituzten. Aitak lanean jarraitu zuen, baina nazionalek gauez guardiak egitera behartzen zuten. Eguskitza baserria suntsituta geratu zen gerran.
-
Aitaren baserrira babes bila
Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate
Loretoki etxean oiloak eta untxiak zituzten. Ortuan hazitako marrubiak ospitalera saltzen zituzten. Gerra auzora zetorrela eta, Erenuzketa baserrira joan ziren babestera. Han pasatu zuten hilabetean euren etxea garbitu egin zieten. Arrasateko guduari buruzko azalpenak.
-
Milizianoek ganadua eraman
Ramona Gaztañaga Guridi (1922) Arrasate
Gerra denboran, milizianoek ganadua kendu zien. Milizianoek familia guztia atera arazi zuten baserritik, baina Ramona eta ama baserrira bueltatu ziren. Iluntze horretan, bi miliziano agertu ziren baserrian, eta ea han zer egiten zuten galdetu eta komoda gaineko Jesukristoren irudia puskatu zutela kontatzen du. Abere faltan, gosea pasatu zuten.
-
Ganadu eta ardiak, beste baserri batzuetara
Karmen Errarte Erzilla (1924) Arrasate
Gerra garaian, Karmenen etxekoek baserriko ganadu eta ardiak Uribarriko eta Arrasateko bi baserritara jaitsi zituzten. Aitajauna ardiekin Uribarriko baserri batean geratu zen. Karmenen guraso eta anai-arrebak Arrasatera jaitsi ziren. Amona, berriz, auzoko Garzia baserrian geratu zen. Denbora horretan, Karmen Arabar Errioxan zegoen.
-
Garagartzan lau hilabete
Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate
Gerra denborako kontuak. Ibarretagainekoa baserria utzi eta Garagartzan lau hilabete pasatu zituzten senide batzuen etxean. Ganadua ere eraman zuten Garagartzara, baina abantzea egon zenean, soldaduek ganaduak kendu zizkien.
-
Etxea nola topatu
Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate
Gerra denborako kontuak. Garagartzan lau hilabete pasatu eta Ibarretagainekoa baserrira bueltatu zirenean, etxea nola topatu zuten azaltzen dute.
-
Ibarretagainekora bueltatu
Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate
Gerra denborako kontuak. "Gorriek" ganaduak kendu zizkien. Garagartzatik Ibarretagainekoa baserrira bueltatu zirenean ezer gabe zeuden. Lurrak lantzeari ekin zioten. Ahal zuten tokitik lau behi inguratu zituzten, "sekula lotu gabekoak".
-
Mañarira
Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate
Gerra denborako kontuak. Bilbotik Mañarira joan ziren, amaren jaiotetxera. "Gorriek" baserria hutsik utzi zuten. San Anton ermitara meza entzutera joateko txapel gorria jarri zioten Felix. Abadea ere meza esaten txapel gorriarekin.
-
Militarrak baserri hutsetan
Matias Sagasta Elorza (1920) Arrasate
Gerra denboran ez zuten militarrik eduki Mojategi baserrian. Musakolan baserri hauetan gelditu zen jendea: Garratz, Osiñalde eta Mojategi. Beste baserrietatik jendea kanpora bidali zuten: baserriak utzi beharra, militarren mehatxuak tarteko. Auzoko baserri hutsetan militarrak egon ziren gero.
-
Aita kalean eta ama umeekin Bedoñara
Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate
Gerra denborako oroitzapenak. Jerardoren aitak Arrasateko Metalúrgica Cerrajeran egiten zuen lana. Hasiera batean, lana egin eta etxera bueltatzen zen. Gero, frontea zegoela eta, ez zioten etxera bueltatzen uzten. Ama hiru seme-alabekin gelditu zen baserrian. Gauetan, inguruko "gorrien" aldekoek atea joatzen zien. Beldurra pasatzen zuten. Ganaduak eta gurdian traste batzuk hartu eta Bedoñara joan ziren, amaren aldeko senide batzuen baserri batera. Irapean traste batzuk gorde zituzten. Zazpi hilabete egin zituzten Bedoñan. Handik bueltatu zirenean, baserria hutsik aurkitu zuten: babak, artoa, ehunak, josteko makina... ostu zizkien.
-
Auzokoek etxea hustu
Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate
Gerra denborako oroitzapenak. Uribarritik Bedoñara joan ziren, auzokoen jazarpenetik ihesi. Bedoñan, amaren jaiotetxean, hainbat hilabete pasatu zituzten. Handik Uribarriko baserrira begira egoten ziren prismatikoekin. Auzokoek etxean utzi zituzten gauza guztiak harrapatu zizkien. Gurasoen joera politikoak.
-
Hiru baserritan hiru fusilatu; lapurretak
Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu
Konporta baserrikoa Tolosara eraman zuten. Hil behar zituztenak Donostiara eramaten zituzten. Inguruko baserrietatik hiru eraman zituzten, eta denak garbitu zituzten. Erreketeek oiloak ere eramaten zituzten. Eta egunero marmita bete esne eraman behar izaten zieten.
-
Frontoian, kuartela
Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia
Frontoian kuartela jarri zuten. Hiru konpainia egoten ziren Azkoitian. Atzeguardiako herria zen. Jangela plazako Zelaia jauregian jarri zuten, eta frontoian egiten zuten lo. Taberna bat eta pisu bat... karlistek nahi zituztenak hartu zituzten. Errekisatu. Gero batzuek barkamen eske ere joan ziren. Baina inork ez zuen gerra irabazi.
-
Etxea gorde bizilagunak
Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia
Etxea ez zieten kendu. Gorde egin zien etxearen jabeak; esan zuen errenta pagatzen zutela, eta altzariak bere etxean gorde zizkien, inork ez lapurtzeko.
-
Jendearen arteko liskarrak nola sortu ziren
Juliana Olaizola Gurrutxaga (1928) Azpeitia
Ganadua ez zuten ezkutatu beharrik izan; baina bailaran bai aritu zirela soldaduak ganadua biltzen. Horrek baserritarren arteko liskarrak eragin, eta denak sakabanatu zituen.
-
Gerra hasieran, ganadua konfiskatzen
Pedro Agirre Unanue (1938) Santiago Agirre Unanue (1926) Azpeitia
Santiagok ezagutu zuen gerra eta orduko oroitzapenak gogoan ditu. Tropak etorri eta txahalak eraman zizkietenekoa kontatzen du. Gordeta zeuden gizonek ihes egin zuten orduan.
-
Ganadua konfiskatzen zuten
Inazio Albizuri Etxaniz (1928) Azpeitia
Baziren ganadua kendu zieten etxeak. Beraiei ez zioten ganadurik kendu. Loiolan ez zen txikiziorik izan, pasatu bakarrik egin ziren.