Ondasunen galera

• Gerran etxetik Bergarara ihesi

  Pedro Agiriano Urrutia (1932) Arrasate

  Gerra denboran, Francoren aldekoak etxera etorri eta hurrengo goizeko zortzietarako etxea uzteko agindu zieten. Ganadu eta guzti Bergarako Isasizabal baserrian egon ziren lau hilabetez. Ganadua goseak zegoen, baina ezin zuten Bergaratik Arrasatera etorri. Etxeko arbi guztia Francoren aldekoak ostu zioten.

• Lehengo prezioak eta jornalak

  Pedro Agiriano Urrutia (1932) Arrasate

  Gerran, Bergaratik itzuli zirenean, etxeko ganbaran zegoen artoa ez ezik, beste guztia eraman zutela ikusi zuten. 1926. urtean, baserria erosteko, 25.000 pezeta ordaindu zuen aitak. Zerrajeraren hasieran, Pedrok 74.50 pezetako jornala zuen asteko. Zapatuetan jasotzen zuten jornala, bakoitzak bere langile-zenbakidun potean. 70 pezeta amarentzat izaten ziren, eta 4.50 berarentzat.

• Etxeko gauzak lapurtu zizkieten

  Juan Berezibar Ibabe (1930) Arrasate

  Gerra sasoian etxetik aterarazi zituzten, eta abere eta guzti joan ziren. Behi bakarrarekin itzuli ziren etxera. Etxe barruko guztia lapurtu zieten kanpoan zirela. Lagun batek eman zion altoa aitari Bilbotik etxera bidean.

• Maristen ikastetxea Antzuolan

  Luis Anduaga Lamariano (1922) Cecilia Kortabarria Araiztegi (1928) Antzuola

  Maristen eskola. Kanpotik ere mutil asko joaten zen bertara ikastera. Ume mordoa ibiltzen ziren bertan. Komentua zelakoa zen. Gerra garaian komentua nola erre zuten azaltzen du.

• Irratiaren historia

  Maria Victoria Arizmendi Azpiazu (1924) Bergara

  Bergaran geratu zen familia osoa, hamaika kide. Aitaren lagun karlista batek irrati handi bat saldu zion. Amak errezelo handiz ikusi zuen hura, negozio zikinen batean sartuta ote zegoen. Hurrengo egunean kendu zioten, militarren bati emateko.

• Ondasunen lapurreta gerra denboran

  Maria Victoria Arizmendi Azpiazu (1924) Bergara

  Gizonaren familia gerra ostean etxera itzuli zenean, etxeko gauza gehienak falta ziren, jende ezagunak harrapatuta. Autoa ere kendu eta Bergarako familia bati saldu zioten.

• Hiru baserritan hiru fusilatu; lapurretak

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Konporta baserrikoa Tolosara eraman zuten. Hil behar zituztenak Donostiara eramaten zituzten. Inguruko baserrietatik hiru eraman zituzten, eta denak garbitu zituzten. Erreketeek oiloak ere eramaten zituzten. Eta egunero marmita bete esne eraman behar izaten zieten.

• Bueltan, etxeak hustuta

  Carmen Gonzalez Oiarbide (1922) Hondarribia

  Bueltan, etxeak erdi hustuta zeuden. Emakume bati ilea moztu zioten. Desfileak izaten ziren. Falangistak eta erreketeak.

• Gerra garaiko lapurretak etxeetan

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Aieteko jauregia Udalarena da. Lapurtutako gauza mordoa zegoen han. Telesforo Monzonenak, besteak beste. Etxean ere dena lapurtu zieten. Marokoko soldaduek josteko makinak osten zituzten.

• Gerra garaiko sakeoak; familiaren historia

  Maribi Arregi Zufiria (1943) Oñati

  Gerra garaian bi aldiz hustu zuten denda, sakeatu. Emakume bati esker, gauza batzuk berreskuratu zituzten. Aitita kartzelan zegoen, osabak Langileen Batailoian... Aita Gijonen zegoen gerra hasi zenean; Santoñan harrapatu zuten gero. 1941etik aurrera, dendan egon ziren gurasoak. 1966an ezkondu zen, eta dendan jarraitu zuen. Beste denda bat jarri zuen, osagarri bezala: ehun-denda.

• Osaba izebei dena errekisatu zieten

  Regina Gorrotxategi Miranda (1921) Hernani

  Bere osaba-izebei dena errekisatu zieten. Ameriketara joateak salbatu zituela uste du. Aita oso euskalduna zen. 1937an gaixotu eta hil egin zen. Orduan ikusitakoagatik, beldurragatik, izan zela uste du.

• Aita kalean eta ama umeekin Bedoñara

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Gerra denborako oroitzapenak. Jerardoren aitak Arrasateko Metalúrgica Cerrajeran egiten zuen lana. Hasiera batean, lana egin eta etxera bueltatzen zen. Gero, frontea zegoela eta, ez zioten etxera bueltatzen uzten. Ama hiru seme-alabekin gelditu zen baserrian. Gauetan, inguruko "gorrien" aldekoek atea joatzen zien. Beldurra pasatzen zuten. Ganaduak eta gurdian traste batzuk hartu eta Bedoñara joan ziren, amaren aldeko senide batzuen baserri batera. Irapean traste batzuk gorde zituzten. Zazpi hilabete egin zituzten Bedoñan. Handik bueltatu zirenean, baserria hutsik aurkitu zuten: babak, artoa, ehunak, josteko makina... ostu zizkien.

• Auzokoek etxea hustu

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Gerra denborako oroitzapenak. Uribarritik Bedoñara joan ziren, auzokoen jazarpenetik ihesi. Bedoñan, amaren jaiotetxean, hainbat hilabete pasatu zituzten. Handik Uribarriko baserrira begira egoten ziren prismatikoekin. Auzokoek etxean utzi zituzten gauza guztiak harrapatu zizkien. Gurasoen joera politikoak.

• Mañarira

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Gerra denborako kontuak. Bilbotik Mañarira joan ziren, amaren jaiotetxera. "Gorriek" baserria hutsik utzi zuten. San Anton ermitara meza entzutera joateko txapel gorria jarri zioten Felix. Abadea ere meza esaten txapel gorriarekin.

• Militarrak baserri hutsetan

  Matias Sagasta Elorza (1920) Arrasate

  Gerra denboran ez zuten militarrik eduki Mojategi baserrian. Musakolan baserri hauetan gelditu zen jendea: Garratz, Osiñalde eta Mojategi. Beste baserrietatik jendea kanpora bidali zuten: baserriak utzi beharra, militarren mehatxuak tarteko. Auzoko baserri hutsetan militarrak egon ziren gero.

• Gerra amaitutakoan, Euskal Herrira itzuli eta senideak sakabanatu

  Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria

  Bartzelonan zeudela bukatu zen gerra, eta zeukaten dirua baliorik gabe geratu zen; ezer gabe geratu ziren. Donostiara trenez itzuli ziren eta senideak sakabanatu egin zituzten. Gerora, Bartzelonako familiarekin harremana mantendu zuten, baina azkenean galdu egin zen.

• Gerra osteko gosea

  Eustaki Labandibar Retegi (1920) Errenteria

  "Gorriek" etxeak sakeatu zituztela dio. Gerra osteko gosea. Latasatik ekartzen zuten babarruna, Nafarroatik. Haragia tomatearekin. Ogia falta zen.

• Txekorrak eta oiloak kendu, eta beraiek goseak

  Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun

  Ganadua eta oiloak kentzen zizkieten. Etxetik ezin atera. Inguruko baserritarrak beraienean. Oiloak denek harrapatzen zituzten, miliziano zein soldadu. Beraiek jatekorik gabe utzi zituzten. Behiei jaten emateko ere larri.

• Irun sutan; lapurretak etxe eta dendetan

  Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun

  Irun sutan ikusi zuen. Ezin zuten tratua saltzera joan, dena zegoen geratuta. Ezin zen ezer egin. Behiei jaten emateko ere larri. Etxeetatik eta dendetatik lapurtutako gauzak neska gazteei ematen ibili ziren soldaduak, Irun erre aurretik. Urte asko behar izan ziren Irun konpontzeko.

• Etxea erre kanoikadaka

  Felisa Ormaetxea Goitana (1928) Aramaio

  Gerra denboran, bi fronteen erdi samarrean geratu ziren Gesalibarreko Eguzkitzan. Zortzi kanoikada bota zizkieten baserrira francotarrek, eta etxeak su hartu zuen. Ahal zutena hartu eta Arrasatera jaitsi ziren.