Ondasunen galera
-
Gerrako historiaren orrialde beltzak
Bixi Garmendia San Sebastian (1916) Urnieta
Gerra garaian, Urnietako hiru lagun Andoainen fusilatu zituzten, PNVkoak izateagatik. Herrikoak ziren salatariak: itxuraz, harakina eta bere semea. Gerrako kartzela Ondarretan zegoen; Bixi han izan zen behin bisitan, eta han ikusi zuen oso gaizki tratatzen zituztela presoak. Gerra garaian, zenbait etxe sakeatu eta erre egin zituzten. Orduan lapurtutako altzariak gogoan ditu.
-
Gerrako tiroak eta lapurretak
Miel Izagirre Arrue (1929) Urnieta
Gerrako oroitzapen gutxi dauzka. Behin, ozta-ozta salbatu zuen bizia. Soldaduek etxeko oiloak eraman zizkieten. Gerora, oilo haiek ordainduko zizkiotela esan zioten aitari; baina ez zuen sekula xoxik jaso. Beste zenbait etxetatik txekorrak eraman zituzten.
-
Baserritarra hil, espioitzat hartuta
Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta
Behin, Kontxita anaiarekin batera joan zen komentura kuxkuxean, eta ikusi zuen nola sakristiako arropak eta gauzak botatzen eta apurtzen ziharduten Frente Popularreko soldaduek. Espioia zelakoan hil zuten baserritarraren kasua.
-
Herriko jendea lapurretan gerra denboran
Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta
Gerrari ihesi joanda baserrian bizi zirenean, sagastira joaten ziren umeak jolasean eta etxean arduratan egoen ziren. Gerra pasatu eta etxera itzuli zirenean, konturatu ziren gauza asko harrapatu zietela; harizko maindireak, esaterako. Herrikoak ziren lapurrak; handik laster, berarentzat gordeta zuten eraztuna elizan ikusi zuten beste baten eskuan.
-
Gerra hasieran, baserria bonbardatu
Bixente Lizaso Itxaso (1931) Urnieta
Etxetik irteteko abisua jaso zuten gerra heldu zenean, bonbardatu egin behar zutela eta. Basoan ezkutatu ziren eta handik ikusi zuten baserria Oriamenditik eta Santa Barbaratik kanoiz bonbardatzen. Ez daki ondo zein bandotakoak ziren batzuk eta besteak, baina beren etxe ondoko frontean zeudenak erreketeak zirela badaki. Etxeko oilo eta oilasko guztiak jan zizkieten.
-
Baserria guztiz txikituta kanoikadekin
Bixente Lizaso Itxaso (1931) Urnieta
Bixenteren baserria txikituta geratu zen kanoikadekin. Berriz eraiki zuten gurasoek. Bitartean, Gurutzeaga eta Zugatzeta baserrietan egon ziren. Baserri bateko alaba bat hil eta beste batek begia galdu zuen. Soldadu bat ere hil zen euren etxe ondoan. Astoak ere azken berdina izan zuen.
-
Etxea errekisatu zietenekoa
Antonio Orbegozo Lizarazu (1928) Usurbil
Etxearen egitura nolakoa zen azaltzen du. Gerra etorri zenean, aitak fabrika utzi eta hutsa zegoen baserri batean jarri ziren bizitzen. Egun batean, ordea, epaileak etxe hartatik bidali zituen.
-
Familia bat etxetik bidali zuen epailea
Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil
Gerra garaian, epaile batek familia bat etxetik bidali zuen, errekisatutako etxe batean bizitzen ari zirelako. Familia kalean utzi zuen. Epaileak umetatik ezagutzen zuen familiako aita.
-
Aitari kotxea kendu ziotenekoa
Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil
Aitak kotxea zeukan; behin preso eraman eta kotxea kendu zioten.
-
Etxea galdu nahi ez bazuten, odoleko norbaitek egon behar bertan
Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil
Gerra garaian, Zubietara joan ziren bizitzera amaren baserrira. Izan ere, osabak Donibane Lohizunera egin zuen ihes, eta 3 urte pasa zituen han; bere etxea konfiskatzerik nahi ez bazuen, odoleko norbaitek joan behar zuen hara bizitzera. Hainbat aldiz saiatu ziren etxea kentzen; baina, ama han zegoenez, etxea salbatu zuten.
-
Etxera itzuli baino lehentxeago, etxea erre
Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil
Beren etxea hutsik gelditu zen gerra garaian. Gerra bukatu zenean, anaiak Usurbila nahi zuen itzuli eta aitak itzuliko zirela agindu zion. Itzultzekoak zirenean, etxea erre zen eta ezer gabe gelditu ziren. Aitaren kopa eta Zubietan zeukaten arropa bakarrik salbatu zen.
-
Aitak gerran kendu zioten autoa berreskuratu zuenekoa
Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil
Aitak, desterratuta zegoenean, ezin zuen pasa Lekunberritik aurrera. Madrilen beti hartzen zuen aldizkari ofiziala eta han ikusi zuen kendu zioten autoa Valladoliden zegoela. Hala, berreskuratu egin zuen.
-
Herria nolakoa zen; udaletxea erre zutenekoa
Juan Iturria Astiazaran (1921) Zarautz
Auzoetan, denek ezagutzen zuten elkar. Azoka non izaten zen. Plaza dagoen lekuan, lehen finka bat zegoen. Udaletxearen eraikina alondegia zen. Udaletxea erre egin zuten gorriek. Honen inguruko kontuak.
-
Abere guztiak kendu, osabaren artaldea izan ezik
Benita Goikuria Egiluz (1930) Zeanuri
Francoren tropak Zeanurin sartu zirenean, etxetik arrapaladan irten behar izan zuten abereak bertan utzita. Auzoko gizon batek Ipiñaburuko ganadu denak jaregin zituen hurrengo egunean. Euren baserriko ganaduak harrapatu eta hiltegira eraman ei zituzten handik laster Bilbora. Osabaren artaldea, berriz, salbatu zen. Aita etxera itzuli zenean, oilaloka bat bakarrik aurkitu zuen. Izarak eta horrelakoak ere harrapatu egin zizkieten.
-
Aitaren bizargintzako tresnen historia
Benita Goikuria Egiluz (1930) Zeanuri
Aitaren bizargintzako tresnak baserrian geratu ziren arrapataka ihes egin zutenean. Benitaren ahizpa Villaron (Areatza) zegoen, neskame aberats-etxe batean. Egun batean, aleman batekin agertu zen motorrean Ubiden. Gero Gasteizera joan ziren aitarendako bizargintza-tresnak erostera. Pentsatzen du ugazaba aberatsaren ekimenez gertatu zela hori. Gero, jende askori mozten zion ilea, soldaduei ere bai.
-
Gerra (II): ganaduari gertatutakoa
Juan Larrañaga Alberdi (1921) Zestoa
Ganadua hartu egin zioten jendeari. Juanen familiak laguntza izan zuen bere behiak mantentzeko. Behia saltzeko gertatutakoak. Behiak nola babesten zituzten, ez lapurtzeko.
-
Irratia errekisatu zieten
Irene Yeregi Salegi (1924) Zumaia
Karlistak sartu zirenean irratia kendu zieten eurei eta baita euren gainean bizi zen osabari ere. Euren etxe inguruko eraikin bat errekisatu zuten frankistek eta hara eraman zuten euren irratia. Batzokia egondako eraikina karlistek errekisatu zuten eta hara eraman zuten goiko irratia. Orain talasoterapia dagoen eraikina goitik behera errekisatu omen zuten.
-
Amaginarrebaren gerrako oroitzapenak
Maria Antonia Goikoetxea Elustondo (1946) Zumaia
Senarraren ama, hiru umerekin eta haurdun, Zumaiatik bidali egin zuten, beste emakume batzuekin batera. Durangon zeudela bonbardaketa tokatu zitzaien. Jauregi batean babestu ziren. Zumaiara bueltatu zirenean ez zeukaten ezer.
-
Nazionalak etxean
Maria Antonia Goikoetxea Elustondo (1946) Zumaia
Aitaren arrebak josteko makina zeukan eta nazionalak sartu zirenean txapelak brodatzeko agindu zioten. Aitaren saxofoiarekin tabernaz-taberna ibili omen ziren; osaba, mutikoa, atzetik jarraitzen ibili zen eta mozkortu zirenean saxofoia korrika etxera bueltan eraman zuen.