Errepresioa

• Ezinikusiak eta mendekuak, gerra garaian

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Erreketeak anaiaren bizikletaren bila ere joan ziren. Etxea miatu, eta bat eraman zuen anaiarekin borrokan ibiltzen zen mutilak. Erreketea zen. Apustu kontuengatik anaiari gorrotoa ziola uste du, eta mendeku hartu zuela. Santa Ageda apustularia. Neskame hamar urterekin. Asteasun eskuindar bat hil zuten, komunistek eramanda. Horren errua botatzen zioten anaiari eta. Ezinikusiak, mendekua.

• Emakumeei ilea moztu eta errizino-olioa eman

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Gerra garaiko ankerkeriak. Hil zuten fraidearen arrebari ilea moztu zioten, eta Asteasuko beste emakume batzuei ere bai. Errizino-olioa. Politikan ez ziren sartzen beraiek, irratirik ere ez zuten.

• Bi anaia gerran

  Roke Etxeberria Alkain (1928) Andoain

  Anaia "Batallón de Trabajadoresen" egon zen Santander aldean. Bi anaiek egin zuten alde etxetik gerra hasi zenean, Rokek gogoan du aitak anaiari esandakoa arma bat etxera ekarri zuen egunean.

• Gerra denboran, morroi izandakoa atxilotu eta desagerrarazi

  Tiburtzio Izagirre Arratibel () Ataun

  Gerra denboran, Urkiolako mutila eta beste herritar batzuk eraman zituzten atxilotuta. Beren baserrian morroi egondakoa zen Urkiolako mutila. Ez zuten gehiago haren arrastorik atera.

• San Martingo apaizaren bila gerra denboran

  Tiburtzio Izagirre Arratibel () Ataun

  Gerra denboran ezkutatu egin ziren zenbait. Ataungo don Martin apaizaren bila ere etorri omen ziren, baina bikarioa karlista zen eta alde egiteko esan zien, berak erantzuten zuela eta.

• Nazionalistak eta karlistak

  Eugenio Iza Mujika (1935) Arama

  Politikak garrantzi handia zuen: nazionalisten eta karlisten artean, esaterako, gorroto handiak sortzen ziren. Gerra ondoren, gauez eraman eta hildakoak hainbat izan ziren Ordizian.

• Nafar erreketeen oroitzapen txarra

  Eugenio Iza Mujika (1935) Martina Urretabizkaia Etxeberria (1936) Arama

  Nafar erreketeak Goierrin sartu zirenean sarraski handia egin zuten, lapurretak eta abar. Jendea baserrietan eta ezkutatu zen, baina hala ere atxilotu eta desagerrarazitakoak izan ziren.

• Gerra Zibila, gorrotoaren lurraldea

  Eugenio Iza Mujika (1935) Arama

  Urbasan "Pilatosen Balkoia" izeneko amildegitik behera botatakoak izan ziren gerran. Gerra Zibila azkena da. Gorrotoak luzaro irauten du.

• Aita fusilatu zutela esan zieteneko estutasuna

  Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain

  Gerra hasi zenean, anaia bat frontera joan zen, 17 urte zituela; eta aita ezik etxeko beste guztiak Zumaiara joan ziren. Han zirela, aita fusilatu zutela esan zieten; baina gezurra zen. Zergatik esan zieten hori azaltzen du: aita ozta-ozta libratu zen heriotzatik.

• "Fusilatzeko ez zen askorik behar"

  Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain

  Gerra garaian, jendea fusilatzeko ez zen askorik behar. Gizon bat ia-ia fusilatu egin zuten, erdaraz ez zekienez, ezin zuelako bere burua defendatu. Azkenean, Joxe Manuelen aitak lagundu zion, eta salbatu egin zen.

• Fusilatu aurretik idatzitako gutuna

  Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain

  Gerran fusilatu zituzten gehienak ezagutzen zituen. Haietako bik dantzak erakusten zizkieten, eta abertzaleak izateagatik fusilatu zituzten. Gizon batek, fusilatu aurretik, gutun bat idatzi zion bere familiari: fusilatu behar zutenei barkatzeko eskatzen zien familiakoei.

• Arrebari ere ilea moztu nahi izan zioten zigor gisa

  Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain

  Gerra garaian, Andoaindik Zumaiara joan ziren ihesi. Garai hartan, neskei ilea mozten zieten zigor gisa; Joxe Manuelen arreba zigortu egin nahi izan zuten; baina, osabari esker, salbatu egin zen neska-talde bat, haien artean arreba.

• Aguazila fusilatu zutenekoa

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Gurutzen amaren lehengusina baten senarra herriko aguazila zen, gizon ona, Gurutzen esanetan, eta fusilatu egin zuten.

• Aita preso Burgos eta Leongo kartzelatan

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Aita Burgos eta Leongo kartzeletan egon zen preso. Itzuli zenean ezin omen zen janariarekin ase.

• Maistrari ilea moztu

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Gurutzen aitaren arreba maistra zen. Komisariara aurkezteko eskatu zioten eta ilea moztu zioten. Etxera bidali zuten gero. Gurutzek dio orduan sufritutako lotsak eta umiliazioak utzitako arrastoek gaixotu arazi eta hil zutela izeba.

• Ikasketak egiteko ezin kanpora joan

  Aitor Garmendia Goitia (1934) Beasain

  Gerraostean, Francoren diktadura garaian, beldurrak airean bizi ziren etxekoak. Ikuskapenak jasaten zituzten sarri. Egoera honetan, gurasoak ez ziren bera, seme bakarra izanagatik, ikasketak egitera kanpora bidaltzen ausartu.

• Espioia zelakoan, mutila hil

  Bixente Lizaso Itxaso (1931) Urnieta

  Eulako mutila soldadu zegoen eta etxera bisitan joatea pentsatu zuen. Beste bandokoekin bidean topo egin, eta fusilatu egin zuten espioia zelakoan.

• Maistrari ilea moztu

  Bixente Lizaso Itxaso (1931) Urnieta

  Urnietako maistra Aretxabaletakoa zen. Ilea moztuta agertu zen gerra ostean eskolan, kartzelan egon eta gero. Horrelako kasu asko izan zen.

• Salbokonduktoa; karlista batek libratu zuen aita kartzelatik

  Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

  Salbokonduktoa lortu zuen bere aitak. Ebakuaziotik bueltatzean, asko eta asko kartzelaratu egiten zituzten, bere osaba bat tarteko. Baina bere aitak lagun karlista bat zuen, Manu Obarre tratantea; eta, haren laguntzaz eta haren idazkari kortezubitarraren laguntzaz, libre geratu zen.

• Anaia eta beste lau morgatar fusilatu Ferrolen

  Santi Madariaga Makoaga (1929) Morga

  Anaia eta beste lau morgatar fusilatu egin zituzten gerra denboran. Garraio-marinan lan egiten zuten, Ferrolen suertatu ziren, eta harrapatu eta garbitu egin zituzten. Handik gutxira, kapitainak bakean uzteko agindua eman ei zuen, baina ordurako berandu zen. Denera hogei bat izan ei ziren fusilatuak marinelen artean.