1931-1936: II. Errepublika
-
Abertzaleen mitina Alegiako plazan
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Karlisten mitina izan eta aste bete beranduago nazionalistek mitina ospatu zuten Alegian. Irujo, Monzon eta Joxe Antonio Agirrek parte hartu zuten. Pakita eta bere laguna aurre aurrean egon ziren mitin hartan. Mitinaren ondoren batzokira joan ziren zerbait jatera.
-
Botoa ematerakoan baldintzaturik
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Pakitan amonak botoa karlistei ematen zien bere etxearen jabe zirelako. Botoa emateagatik ordaindu egiten omen zuten. Behin Pakitaren osabak amonari botoa besteei emateko eskatu zion eta bozkatzera lagundu zuen. Osaba bertan utzi zuten gau osoa eta jatekorik ere ez zioten eman. Gaua pasa ondoren kartzelan sartu zuten.
-
Karlistadan emakumeak nola zigortzen zituzten
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Pakitaren birramona Goiatzen bizi zen. Birramonak karlistadari buruz kontatzen zuena azaltzen digu. Mendian gordeta zebiltzan gizonei emakumeak janaria eramatera joaten ziren eta horregatik Tolosan zigortuak izan ziren.
-
Altzo mendian gordeta Gerra karlista garaian
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Pakita eta bere alabak etxean entzundako karlista eta liberalen arteko liskarrak komentatzen dituzte.
-
Errepublika aldarrikatu zenekoa
Inaxio Zabala Goikoetxea (1921) Altzo
Errepublika hasi zenean, 11 urte zituen Inaxiok: eskolatako gurutzeak kendu egin zituzten orduan. Tolosatik neska-mutilak kantari etorri ziren Errepublika eta askatasuna goraipatuz.
-
Erregearen irudia eta gurutzea kendu zituzten errepublikan
Elias Atutxa Orobiobasterra (1920) Amorebieta-Etxano
Maristetan ikasi zuen Eliasek. Asturiasko Iraultza gogoratzen du, eta baita erregea kendu eta errepublika jarri zutela ere. Erregearen irudia eta gurutzea kendu zituzten eskolako ikasgeletatik. Dotrina eskolatik kanpo ikasten zuten.
-
San Antonioko erromeria
Elias Atutxa Orobiobasterra (1920) Amorebieta-Etxano
Kalean ez zen aldaketa politikorik nabari errepublika garaian. Orduan, etxeetan irrati gutxi zeuden. Domeketan San Antonioko erromeriara joaten ziren dantzara. Mutilek pezeta bana ordaintzen zuten soinujolearentzako.
-
Bigarren Errepublikaren eragina
Elias Euba Irakulis (1920) Amorebieta-Etxano
Errepublika garaian, erregeen argazkiak kendu zituzten eskoletatik. Hilketarik ez zen gertatu garai hartan. Kapitalistek dirua gorde eta industria gerarazi egin zuten; horrek gosea eragin zuen.
-
Gerra aurretik eskolak euskaraz; euskal kanta
Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain
La Sallen gaztelaniaz ikasten zuten, baina ez zieten zigorrik jartzen euskaraz egitearren. 1933-1936 bitartean euskaraz ematen zituzten eskolak. Horren frogatzat orduan ikasitako euskarazko kanta bat abesten du: "Bai ederra dala aberri maitea..." Gerra etorri zenean aldatu ziren kontuak.
-
Piano ikasketak eta Notre Dameko mojak
Loren Navarro Hombrados (1924) Andoain
Pianoa ikasten organistarenean ibili zen; Notre Damekoak alde eginda zeuden ordurako, Errepublika garaian, beldurrez. Juanita Alkain urnietarrak ikastola ireki zuen.
-
Alcala Zamora ikusi zuenekoa
Loren Navarro Hombrados (1924) Andoain
Errepublikako presidentea ere ezagutu zuen, Zumea kalean. Neska batek lore sorta eman zion, eta zentro errepublikanoen sartu zen. Alcala Zamora. Aitak El Día egunkaria hartzen zuen. Berak ere irakurtzen zuen.
-
Giro baketsua alderdien artean, gerra aurrean
Loren Navarro Hombrados (1924) Andoain
Errepublika garaiko giroa: alderdien artean harreman ona zegoen, baketsua. Greba izan zen batean, guardiak joan ziren Andoainera, zaldian, eta orduan beldurra pasatu zuten. Gurasoak gauzak ganbaran ezkutatzen ibili ziren, perfumeak eta, errepublikanoen beldurrez.
-
Errepublika garaiko grebak eta istiluak
Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain
Errepublikako grebekin akordatzen da. Aitak taberna itxi zuen, istiluen beldurrez. Leihora atera zen. Asaltoko guardiak agertu ziren, zaldi gainean, Donostiatik etorrita. Zaldiak lurrera erori ziren, norbaitek barraskiloak bota zizkielako ganbaratik. Kasualitatea, beraiek ere bazituzten karakolak ganbaran; miaketak. Etxetik bertan tranbia zuten, eta bertako langileak kalean zebiltzan, greba egiten.
-
Apaizen kontrako abestiak, Errepublika garaian
Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain
Errepublikak ekarri zituen aldaketak. Hortik sortu zen gerra. Istiluak. Tabernan apaizen kontrako abestiak entzun, baina isildu egiten ziren. Abestu egiten du. Bera gutxi egoten zen tabernan, amak bigarren solairuko jostunarengana bidaltzen zuen.
-
Mojek alde egin zuten Errepublika etortzean
Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain
Bere ikastetxeko mojak gordeta egon ziren, eta gero ihes egin zuten Baionara; bera Tolosara joan zen eskolara. Etxeko lanak egiten ikasi zuen, josten, sukaldean...
-
Pospolinetan ibili zen dantzan, gerra aurrean
Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain
Pospolinak zer ziren. Batzokian biltzen ziren; Donostiatik Barriola andereñoak joaten ziren dantza erakustera. Ezpata dantzariak ere bazeuden. Martin Lasarte Realeko entrenatzailearen familiaren kontuak.
-
"Poxpolinak gera" eta "Gora Euzkadi" abestiak
Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain
Pospolinen abestia: "Poxpolinak gera". "Gora Euzkadi" abestia ere kantatzen du.
-
Batzokiko antzezlanak
Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain
Antzerkia ere egiten zuten batzokian. Abesti bat kantatzen zutela du gogoan. Bederatzi neska ezkongai kantua kantatzen du. Antzezle moduan ez zen ibili. Orduko antzezlanak: Mendi-mendiyan.
-
Andoainen denetik: karlistak, sozialistak, komunistak...
Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain
'Círculo Carlista' ere bazen Andoainen. Non zegoen, batzokitik gertu. Errepublikazaleen zentroa ere bazegoen eta sozialistena. Komunistak lepo gorria lepoan ibiltzen ziren. Denetik zegoen, 4.000 biztanle baino gutxiago izan arren. Istilu handirik ez zen izan politikarien artean. Are gehiago: jauntxoek errepublikazaleei lagundu zieten gerra etortzean.
-
Gerra aurrean jende asko eskean etxez etxe
Roke Etxeberria Alkain (1928) Andoain
Gerra aurretik jende ugari ibiltzen zen eskean, krisi handia baitzegoen orduan. Eskean zetozenean, errezatu egiten zuten. Ogia eskatzen zuten eskaleek.