1931-1936: II. Errepublika
-
1934ko iraultzako baloraziorik ez
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
1934ko iraultzan gertatutako koordinazio ezari buruz berba egiten du. Dolores Ibarruriri buruzko liburuan 1934ko iraultzaren balorazio bat egin zela aipatzen du baina gehiago ez.
-
Kartzelako entrenamendu politikoak
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
Kartzelan zegoela, entrenamendu politikoa egiten aritu zen presoekin. Garbi ikusten zuten abertzaleak izango zirela sozialisten aurkari politikoak.
-
Candido Muñoz botikaria
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
Apaiz botikariaren etxera joaten zen eta zurrumurru asko zabaltzen ziren Candido Muñozen etxetik. Hala, faxista fama hartu zuen eta harrika egiten zioten bere botikari. Botika non zegoen zehazten du.
-
Constantino Andres guardia zibila
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
Constantino Andres guardia zibila zen, Madrilgo gobernuaren aholkularia arma kontuetarako. Zelakoa zen kontatzen du.
-
Astelenan mitin jendetsuak
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
Astelena frontoian mitinak astero egoten ziren eta mila lagun inguru batzen zen.
-
1934ko iraultza, 1936ko gerra zibila: antolaketa eza
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
Herriko jendea ez zegoen batere antolatuta ez 1934ko iraultzarako ezta Gerra Zibilerako ere. Asturias; Eibar... Ez zuten diziplinarik; armamenturik, ezer. Militarrenganako konfidantzarik ez; baina batzuk Errepublikaren aldekoak ziren eta gogor defendatu zuten. Beasaingo kanposantuan gertatutako anekdota.
-
Toribio Etxebarriarekin Iruñan preso (1934an); Marcanok egindako marrazkiak
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
Kartzelan Toribio Etxebarria ongi ezagutu zuen, 1934ko iraultzaren ostean. Toribio, Benigno Baskaran, Jerónimo Más, eta besteren bat bakarkako zeldetan egon ziren preso. Marcanok egindako marrazkiak: batean, guztiak pasiatzen agertzen dira; bestean, eibartar guztiak zelda barruan. Candidok lehenengoa ezagutzen du: lehenengo hilaran Toribio eta Gorrotxa liburuekin pasioan. Bigarrengo hilaran, sozialista gazte batzuek: Benito Regil, Mendoza, Martin "Querido". Hirugarrengo hilaran, komunista batzuk: José Pérez Peral, Ibáñez... Kartzelan, kooperatiba moduko bat egin zuten, baina beraien zeldan bakarrik.
-
XX. mende hasierako mugimenduak
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
1912an Eibarren ikusitakoaren ostean, begiak zabaldu zituen. 1936ra bitartean mugimendu eta aldaketa asko gertatu ziren. Uste zuten errepublikak gora egingo zuela, kontrakotasunei aurre eginda. Errepublika garaian anarkisten eta komunisten altxamendu asko egon ziren, baina gero hainbati damutu egin zitzaien.
-
Alcala Zamora Eibarren
Gloria Lizundia Echaluce (1912) Eibar
II Errepublika aldarrikatu zeneko eguna ondo gogoratzen du. Alcala Zamora Eibarrera etorri zenean Star pistola bat erregalatu zitzaion eta jai handia egin zen. Gloriak lepokoa galdu zuen Untzagan. Errepublika garaia oso laburra izan zen. Egun hartako anekdota polita kontatzen du.
-
Errepublika aldarrikatu zeneko eguna
Gloria Lizundia Echaluce (1912) Eibar
Ama Bilbotik arratsaldean iritsi zen, Errepublika aldarrikatu zela esanez. Oraindik konfirmazioarik ez zegoen. Plaza Alfonso XIII; izen-aldaketa.
-
Errepublikaren aldeko manifestapena
Gloria Lizundia Echaluce (1912) Eibar
Errepublikaren aldeko manifestapena. Bandera errepublikarra, Centro Republikanotik atera zuten.
-
Recuerdos del día de la proclamación de la República
Ofelia De los Toyos (1925) Eibar
Recuerdos del día de la proclamación de la República .
-
Juan de los Toyos y la Revolución del 34
Ofelia De los Toyos (1925) Eibar
Juan de los Toyos y la Revolución del 34. Tomó parte en la Revolución y luego tuvo que huir a Hendaya. Volvieron después de las elecciones. Al volver, en cada pueblo le hacian pronunciar un discurso. Los improvisaba.
-
Luis Marcano marrazkilaria
Niceto Marcano Muguerza (1932) Eibar
1934ko urriko iraultzaren ondorioz kartzela zigorra izan zuen aitak. Kartzelan zegoela, bertan zeuden eibartar bakoitzaren aurpegia marraztu zuen irudi bakar batean. Kartzelatik irtetea egokitu zitzaionean, aurpegi bakarra geratzen zitzaion marrazteko. Ia metro bateko marrazkia zela kontatzen du.
-
Telleria alkatea
Secundino Loidi Erquizia (1919) Eibar
Errepublikanoek irabazi zutenean, Telleria izendatu zuten alkate. Udaletxeko kargudunak zein alderditakoak ziren esaten du. Bere aitak Telleria alkateari jarraitu zion gerra garaian ere.
-
Arrietan maistra euskaldunak baino ez
Luis Asla Altonaga (1925) Arrieta
Errepublika garaian orduko bandera altxatzen zuten eskolan euskarazko abesti bat abesten zuten bitartean. Maistra Orozkoko alaba zen, Mari Karmen Ibarrondo; dena egiten zuten euskaraz, ez zuten galarazita izan. Hurrengo maistra be euskalduna izan zen, sekula ez zuten hizkuntza zela-eta arazorik izan. Oinarrizko kontzeptuak baino ez zituzten ikasi. Berak 11 urte zituen gerra hasi zenean. Sasoi hartan ez zen eskolarik izan.
-
Dena egin behar: eskola, dotrina eta baserriko lanak
Luis Asla Altonaga (1925) Arrieta
1931an irten zen Errepublika eta orduko bandera izan zuten eskolan. Gerraostean, ostera, nazionala. Eskolan ikuskaritzak izaten zituzten lantzean behin. Liburu bat edo bi izaten zituzten. Eguerdian, bazkalaurretik, dotrinara joaten ziren eta arratsaldean baserriko lanetan aritzen ziren.
-
Errepublika garaia Albizturren
Joxe Malbadi Olano (1921) Albiztur
Errepublika garaian batzuk nazionalistak eta besteak karlistak ziren. Karlistek Zirkulua zuten eta besteek batzokia. Sekretario zen karlista bat hil egin zuten eta gizon bat preso sartu zuten.
-
Errepublika garaia
Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia
Círculo Carlista, Centro Republicano eta batzokia zeuden Alegian. Batzokian teatroak eta egiten zituzten gerra aurretik. Gerra hasi zenean, batzokia eta Centro Republicano desagertu egin ziren. Banderaren koloreen gerrikoa erabiltzen zuten eta berari oparitutako gerriko nazionalista bota egin omen zuen, errepublikazalea zelako. Nazionalistek eta karlistek ere bere koloreak eramaten zituzten. Centro Republicanoan ministroen izenak esaten zituen sei urte zituela eta denak "¡viva!" erantzuten omen zuten. Errepublikako lehen presidentea Alcalá Zamora izan zela gogoratzen du eta haren ondoren Azaña. Largo Caballero sozialista, Indalecio Prieto eta beste zenbaiten izenak gogoan ditu.
-
Karlisten mitinean izandako istiluak
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Gerra aurretik Alegian batzokia zegoen. Pakitaren aita han ibiltzen zen, mitinetan parte hartzen. Errepublika garaia zen eta karlista asko zeuden eta giroa arriskutsua zen. Inguruko herrietako mitinetara isilpean joaten ziren. Karlistek txapela zuria eramaten zuten garai hartan. Behin mitina antolatu zuten Alegian, pilota plazan. Errepublikanoekin borrokan ibili ziren egun hartan. Batzuk atxilotuta eraman zituzten.