Euskara eta politika

• Jendea ez zen fio; diru-iturri barik

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Euskal Etxea sortzea Madrilen ez zen erraza izan, hasiera guztiak bezala. Jende askok zalantzan izaten zituen eta ez ziren fio. Bere senarra Madrilgo Euskal Etxeko lehen presidentea izan zen eta lan eta buruko min handiak izan zituen beste askorekin batera. Hasieran ez zuten inongo diru-laguntzarik eta beraien poltsikotik jarri behar izan zuten.

• 'Kili-Kili' aldizkaria Madrilen saltzen

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Bere alabek hasieran ez zituzten euskara-eskolak kobratzen. Kontxik Kili-Kili aldizkaria saltzen zuen Madrilen eta euskara-eskoletarako ere erabiltzen zuten. Katekesia ere euskaraz ematen zuten.

• Izen euskaldunak galarazi

  Josefina Usatorre Lejarzegi (1933) Gernika-Lumo

  Miren izena zuen lagun bati mojak bere izenarekin burla egiten zion. Galarazita zeuden euskara eta zelan ez, baita euskarazko izenak ere. Bere lehengusiña Uguzne zen eta "María Bautista" deitzen zioten; Maitederri "María del Amor hermoso"...

• Euskarak ematen digu nortasuna

  Maria Luisa Olaeta Berrojaetxebarria (1926) Gernika-Lumo

  Gure nortasuna euskarak ematen digula dio. Gernikan konplexu asko zeuden, "aldeanoen" hizkuntza eta kultura gabekoa zelakoan.

• Euskal kontzientzia hartzen

  Andoni Etxarri (1943) Hendaia

  Soldadutza bukatutakoan, Parisera itzuli zen. Euskal Etxean hasi zen sartzen orduan. Han lagunak egin zituen. Garai hartan bazuen Hegoaldeko egoeraren berri (Franco, Gerra Zibila, mugak itxita...), baina ez zuen militantziarik. Pixkanaka konturatzen joan zen Iparraldeko errefuxiatu gehienen artean konplizitatea zegoela. Udan Pasaiara joaten zirenean, duintasuna "berreraikitzen" zuten, han Etxarri familiak izena baitzuen; Hendaian, ordea, gutxietsi egiten zituzten.

• Euskal Etxean nola sartu zen

  Andoni Etxarri (1943) Hendaia

  Parisen Euskal Etxean sartu zen eta Paul Etxemendi ezagutu zuen. Enbata egunkaria saltzen hasi zen.

• Euskara ikasten eta antzerkia egiten

  Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

  Euskara nolatan ikasi zuen, senargaiarekin. Antzerkia egiten ere hasi zen. Jarrai antzerki taldea. 24 urterekin ezkondu zen. Bi talde zeuden: Escuela de Declamación eta Jarrai, modernoagoa. Itzulpenak egiten zituzten. Haurdun geratu zenean, antzerkia utzi zuen. Sei seme-alaba izan zituen.

• `Jarrai´ antzerki taldea

  Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

  Jarrai antzerki taldea. Iñaki Beobide, orduko bere senarra, zen zuzendaria. Liburuak zentsuratu egiten zizkieten.

• Euskal kulturan murgilduta

  Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

  Joxe Migel Zumalaberekin ikasi zuen euskara. Jarrai antzerki taldekoek irratirako programak ere egiten zituzten. Karmele Esnal. Etxean egiten zituzten grabazioak. Euskara egarriz zegoen jendea. Entseguak non egiten zituzten. Dekoratuak alokatu egiten zituzten. Principal antzokian antzezlanak egiten zituzten igande goizetan.

• Euskararen eta elizaren aldeko lanetan

  Mertxe Uranga Uranga (1937) Donostia

  Euskararen alde lan egindakoa da, eta garai batean oso elizkoia izan zen; gero komunismora bildu zen (semea bai, baina alaba ez zuen bataiatu).

• ETAn ibili zeneko garaia

  Mertxe Uranga Uranga (1937) Donostia

  ETA barruan zegoenean, gauzak pasatzen zituzten bestaldera (paperak). Irunen Aberri Egunean manifestazioa antolatu zuten, kartelak egin... Grisen aurrean korrika ibiltzen zen, eta askotan kolpatu zuten. Deban gertatutako anekdota: ez zekiten nondik heldu, eta ihes egin zuen. Saltsa guztietan ibili da. Euskara irakasten ere ibili da.

• Gerra aurretik ere eskolan erdaraz

  Juanita Bidaurre Iraola (1928) Veronica Bidaurre Iraola (1937) Donostia

  Igarako eskolan lau urterekin hasi zela uste du Juanitak; Veronica, aldiz, lehenago hasi omen zen. Lehenengo solairuan mutilak egoten ziren eta bigarrenean neskak. Ramona Etxarri maistra lasartearra izan zuten. Eskolan gerra aurretik ere erdaraz egiten zuten, baita beraien gurasoek ere.

• Gerra aurreko eskolarik gerraostekora jauzia

  Juanita Bidaurre Iraola (1928) Veronica Bidaurre Iraola (1937) Donostia

  Igarako eskolako Ramona Etxarri maistra lasartearra euskalduna zen, baina beraiekin ez zuen sekula egin, ezta gerra aurretik ere. Gerraostean 'Cara al Sol' abestu eta bandera leihoan zintzilikatu behar izaten zuten.

• Legution, gerrak euskarari egindako erasoa

  Maria Jesus Lopez de Bergara Berriozabal (1940) Legutio

  Umetan, kalean ez zuten egiten euskaraz, auzoan bakarrik. Apaizak erdaraz ematen zuen meza, nahiz eta berak euskaraz jakin. Inguruko herrietan baziren euskaldunak, baina jendeak euskaraz egiteko beldurra zeukan. Gerra aurretik, euskara asko egiten zen Legution.

• Euskara debekatua gerra-denboran

  Jose Saenz de Biteri Saenz de Biteri (1925) Migel Saenz de Biteri Saenz de Biteri (1923) Nemesio Ugarte Ortiz de Zarate (1925) Legutio

  Gerra-denboran euskara asko galdu zen, debekatu egin zutelako. Reketeak euskararen kontrakoak ziren eta parre egiten zieten euskaraz egiten zutenei.

• Euskara galarazi arren egiten zen

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Francok euskara erabiltzea galarazi zuen. Elizan ere umeei izen euskaldunak jartzeko arazoak zeuden. Ez zuten uzten berba egiten; hala ere, Otxandion beti egin da. Legution, ostera, ez. Gutxik egiten zuten erdaraz.

• Txillardegi Kapanagaren D mailako azterketa zaintzen

  Amaia Lasuen (1958) Otxandio

  Hurrengo urtean Euskaltzaindiko D titulura aurkeztu zen, eta suspenditu egin zuen. Orduan, lagunduko ziola esan zion Bittorrek. Haren sukaldera joaten zen, liburutegi kaotiko bat, azterketa prestatzera. Biak batera aurkeztu ziren Durangoko ikastolan egin zen azterketara. Txillardegi zegoen zaintzen. Amaiak Bittorri kopiatu zion sinonimoen atala, eta aprobatu egin zuen.

• Pasai Donibanetik Donostiara

  Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

  Pasai Donibanera joan zenean, euskara ikasten hasi zen. Partikularrera ere joan zen. Aita ezkondu zenean, Donostiara joan ziren bizitzera. Erratzukoa zen amaordea, sukaldari ibilia etxe dotore batean. Parte Zaharrera joan ziren bizitzera; Elizaranera joaten zen eskolara, mojekin, eta Parron akademian Idazkaritza ikasten hasi zen. Elizaranen Ansorenak erakusten zuen musika.

• Dantzarien Federazioan lanean

  Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

  Dantzarien Federazioan hasi zen lanean, eta 31 urte egin zituen han, idazkari moduan. Dantzazalea izan da beti. Eskolarteko txapelketak antolatzen ibili da. Dantzari onak irten dira. Senarraren ama beraiekin bizi zen. Borondatezko lan asko egiten zen.

• Euskara galarazita eskolan

  Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

  Senarraren ama Zumaiakoa zen. Mojetan ibilia, euskaraz hitz eginez gero txanpon bat ematen zieten, elkarri pasatzeko. Piarres Larzabalek idatzitako antzezlanean dator hori. Gerra aurrean ere euskara debekatua zegoen eskola batzuetan.