Euskara eta politika

Idaztea: herriarekin konprometitzea
Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia

Idaztea konpromisoa hartzeko modu bat zela ikusten zuen gaztetan. Herriarekin konprometitzea. Idazten hasi eta gustura egiten zuela ikusirik, jarraitu zuen. Zeruko Agian, Anaitasunan eta edizio eta liburugintzan aritu da ordutik. Antzerkigintza ere ukitu zuen. Gaztelaniaz ere idazten hasi zen, jende gehiagorengana iristeko asmoz.
Alegiatar Pio Montoya
Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia

Aitzolek Pio Montoyarekin harreman handia izan omen zuen. Alegiako apaiza zen, nazionalista. Jeltzaleen Egiz adizkaria finantziatu zuen.
Barriola ahizpak
Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

Maritxu eta Koro Barriola ahizpak ezagunak ziren euskararen alde egin zuten lanagatik. Maritxu Barriola argitalpenak saltzen aritu zen, ezkutuan.
Eskolako oroitzapenak
Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

Urruzolatik Alkizako plazara azkar joaten ziren. Eskola plazan zegoen. Joxe Ramon eskolara beste bi senideekin joaten zen. Maisua Nafarroakoa zen eta maistra Lesakakoa. Mutilak behean egoten ziren eta neskak goian. Eskola sartzerakoan Cara al Sol abestu behar zuten. Maisua oso frankista zen. Oso gogorra zen. Maisuaren seme alabak ere eskolara joaten ziren. Maisua eta bere emaztearen izenak gogoan ditu. Erregelarekin nola jotzen zituen kontatzen du. Orduko umeak oraingoak baino gogorragoak ziren. Eskolako sua egiteko egurra bizkarrean eramaten zuten etxetik
Euskararen inguruan idazteagatik poliziak atxilotu
Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

Egunkari, liburu eta elikula guztiak zentsuratuta zeuden, eta oso kontrolaturik. Bi aldiz eraman zuten Jose Mari poliziarengana euskararen inguruan idazteagatik.
Antonio edo Andoni
Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

Anaia Andonik, eskolan, Jose Antonio Zaldibar deitzen ziotenean ez zuen kasurik egiten. Horregatik zigorrak jasotzen zituen.
Euskaraz abesteagatik hila
Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

Gerran ibilitakoak gazte hil zirela dio, urte asko egoten ziren gerran. Bere koinatu baten anaia, Genaro, soldadutza garaian tabernan euskaraz abesteagatik hil zuten. Eskola sasoian ere jolas-orduan euskaraz berba egiten harrapatuz gero, zigortu egiten zuten.
Euskaraz egitea galarazita
Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

Gerra garaian eta gerraostean ere, euskaraz egitea galarazita zegoen. Euskaraz berba egitea arrazoi nahiko zen aurpegikoa jasotzeko edo edonork edozer esateko.
Liskarrik ez abertzaleen artean
Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

"Café de la República"n errepublikazaleak baino gehiago ANVkoak batzen ziren. Beraien etxekoak han egoten ziren. PNVkoekin ondo konpontzen ziren, ez ei zegoen "drogarik" (borrokarik) politika kontuengatik. Izen euskaldunak ere hasi ziren jartzen (Josu, Libe, Gotzon...), batzuentzat txakur izenak ziren. Faxistak ere bazeuden.
Izen euskaldunak erdaratu
Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

Bere seme-alaba guztiek dituzten euskarazko izenak, baina aldatu egin behar ziren erdaldunduz: Aintzane>Gloria, Aitor>Sabino Aitor... Bikarioa ere faxista zen eta Elizan ez zioten edozein izen jartzen seme-alabei.
Bitartekoen falta eta zentsura
Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

Loiolako Irratiko lana egiteko bitartekoen falta azpimarratzen du Iriondok. Lan karga handia baitzuen, denetik egiten zuten langileek. Oztopo handiena zentsura izan zen ordea. Itzulpen mordoa egin behar izan zuten lana aurrera eramateko. Behin bertso saio bateko itzulpena egiten arazoak izan eta salatu egin zituzten "madrilgo zerriak" kritikatzeagatik.
Radio Nacionalekin konektatu beharra
Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

Radio Nacionalekin konektatu behar zuten egunea bi aldiz derrigor. Kexa moduan sintonia kendu eta profesionalak ez ziren jendeari parte hartzen utzi izana aurpegiratu zieten Loiolako Irratiko kideei. Denak bildu eta "fm" transmisioa egitea erabaki zuten.
Kantariak: "recomendables" eta "no recomendables"
Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

Irratian jarri ahal ziren kantariak zerrendatuta zeuden, zentsura zela eta. "Euskadi" hitza adibidez ezin zen esan abestietan.
Loiola irratia gaizki ikusirik
Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

Honda Media itxi zieten, kate bakoitzeko irrati bakarra egon behar zelako. Iluntzero Letaniak euskaraz egiten hasi ziren.
Espainiako Irrati Nazionalarekin konexioa
Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

Loiolako Irratiak gainontzeko irratiekin konexioa egin nahi izan zuen, haien artean, Iruñea, Bilbo, Donosti eta Arrateko irratiekin. Hori lortzeko baltzintza gisa jarri zieten egunena bitan Espainiako Irrati Nazionalarekin konexioa egitea.
Aurrerapausoak gaizki ikusirik
Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

Gerra aurreko eta ondorengoen arteko auzia ez zen irratian bakarrik eman, beste alorretan ere gertatu zen, hala nola, antzerkian. Jarrai antzerki taldea antzerkiak bikoizten eta euskarara itzultzen hasi zen, eta oso gaizki ikusirik egon zen.
Eusko Jaurlaritzaren sorrera
Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

Oso lan-baldintza onak izan zituzten Loiola Irratian. Diru publiko asko bideratu zen irratietara. Zentsurarekin ere borrokan ibili behar izaten zutenla kontatzen du.
Karneta buruz ikasi zuenekoa
Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

Hainbestetan gelditzen zuen Poliziak Iriondo musikariak grabatzen ari zelako, non bere kanet-zenbakia buruz ikasi zuen. Doan eramaten zituzten musikariak batetik bestera.
Erbeste garaiko antzerkigintza I
Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

Hamar urteko isiltasunaren ondoren, testugintza lantzen hasi zen, itzulpenak (erbestean), Telesforo Monzonen taldea, herri txikietako antzerki taldeen berpizteak... Erbeste garaian Shakespeare eta Sofoklesen lanak ekarri ziren euskarara.
Erbeste garaiko antzerkigintza II
Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

Isiltasunaren ondoren, zentsurari aurre egiteko itzulpengintzarekin hasi ziren. Testugintza berreskuratzen hasi ziren, beti ere Iparraldean lehenengo. Eskolako, elizako antzerkiak hasten hasi ziren modu xume eta isilean.