Politika eta Franco

  • Maite Ormazabal Seminariotik kanpora, gutuna idazteagatik

    Maite Ormazabal Izagirre (1937) Zumarraga

    Anaia seminariotik bota zuten "grisen" jokabidearen aurkako eskutitz bat idazteagatik, bertan 13 urte pasa eta gero.

  • Juan Mari Balentziaga Arrondo Abadiñon, antzeztea galarazi

    Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

    Antzerkiko gorabeherak. Abadiñora (Bizkaia) antzeztera joan zirenekoa kontatzen du. Luistarrek antolatu zuten emanaldia hura. Antzerkia hasi baino ordubete lehenago guardia zibilek galarazi egin zien antzerki hura egitea.

  • Juan Mari Balentziaga Arrondo Antzerkia: entsegatzeko zailtasunak

    Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

    Antzerkiko gorabeherak. Pagoetan egiten zituzten entseguak. Behin, guardia zibilak joan omen ziren bertan talderik ba ote zen galdezka; atezainak ezetz esan eta joan egin omen ziren. Antzerki-taldeko kideek eraikinaren atzeko aldetik atera behar izan zutela kontatzen du. Euskaraz egitea debekatuta zegoen.

  • Juan Mari Balentziaga Arrondo Ikastolaren sorrera

    Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

    Antzerki-taldearen ondoren, idazketa talde bat sortu zen; euskaraz idatzi eta izengoitiekin sinatzen zuten. Juan Marik Irimo izengoitia erabiltzen zuen. Talde horren bueltan etorri zen ikastolaren sorrera.

  • Juan Mari Balentziaga Arrondo Urretxuko Euskal Jaiak: Arrate eta Segura irratiei buruzko karroza

    Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

    Urretxuko Euskal jaietan, karroza ateratzen zuten kuadrillakoek. Bengolako zerrategian egiten zuten karroza. Nolako karrozak izaten ziren kontatzen du. 15 lagun aritzen ziren lan horretan. Urte batean, Arrate eta Segura irratien itxiera zela eta, gai horri buruzko karroza egin zutela kontatzen du. 20 urte zituen orduan.

  • Juan Mari Balentziaga Arrondo Urretxuko Euskal Jaiak: karrozen hasiera

    Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

    Urretxuko Euskal Jaietan karrozak ateratzen hasi zireneko garaiari buruz hitz egiten du. Lehenengo karrozak Urretxua eta Txirimiri elkarteek atera zituzten. Hasiera batean, karrozak aldarrikapenen bat egiteko ateratzen omen ziren.

  • Juan Mari Balentziaga Arrondo Arrate eta Segura irratien itxiera

    Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

    Arrate eta Segura irratien itxierari buruz hitz egiten du. Garai bateko irrati emisioak nolakoak ziren kontatzen du: arrosarioa, eskelak... Gero, irrati horiek ireki egin zituztela aipatzen du.

  • Juan Mari Balentziaga Arrondo Garai bateko egunkariak

    Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

    Garai bateko egunkariei buruz hitz egiten du. Juan Mariren aitak 'La voz de España' erosten zuen, eta Basarriren kronika omen zuen gustukoen. Klandestinitatean ateratzen zituzten egunkariei buruz hitz egiten du.

  • 931 Irene izena nola jarri zioten

    Irene Yeregi Salegi (1924) Zumaia

    Irene izenaren inguruko gorabeherak. Aita oso nazionalista zen. Berari Edurne izena jarri nahi izan zion, baina galarazita zegoen eta Irene jarri behar izan zion. Gerora laugarren alabari Edurne jarri zion izena.

  • 931 Gerraostean Espainiako bandera edo falangistena jarri behar arropan

    Irene Yeregi Salegi (1924) Zumaia

    Gerraosteko giroa Zumaian. Arropan Espainiako bandera edo falangistena jarri behar izaten zen. Goiko plazara Cara al Sol abesten ikastera joan behar izaten ziren.

  • Adora Osa "Franco! Franco!", deiadarrak kalean

    Adora Osa Arrizabalaga () Zumaia

    Kalean `Cara al sol´ abestu behar izaten zuten eskua gora jasota. Gero "ahora veinte veces Franco" esaten zieten eta denek "Franco" deiadar egin behar.

  • Joanito Dorronsoro 60ko hamarkadako "leherketa" politikoa eta kulturala

    Joanito Dorronsoro Goikoetxea (1936) Zumaia

    60ko hamarkada politikoki gogorra izan zen; tartean, ETAren sorrera. Donostiako seminarioa frankismoarekin "kutsatuta" egon zen bere sorreran, baina handik hamar urtera dena hustu eta beste muturrera jo omen zuen, ia ETAren "habia" bihurtuz. Orduko idealak: marxismoa, klase-borroka, langileen eskubideen defentsa, Euskal Herria askatzea, sozialismoa eta iraultza. Aldaketa garaia zen: bertsolaritza indartu, euskara batua sortu, ikastolak... Elizan Vaticano kontzilioak ere beste askatasun bat ekarri zuen.

  • Joanito Dorronsoro `Eusko Gaztedi´ren sorrera; apaiz gazteen mugimendua

    Joanito Dorronsoro Goikoetxea (1936) Zumaia

    Espainia mailako "Juventud Acción católica rural" taldean ibiltzen ziren, baina Espainiarekin haustea erabaki zuten eta orduan `Eusko Gaztedi´sortu zuten. Apaiz gazte askoren mugimendua izan zen. Hortik, parrokia utzi eta fabrikan lanean hastea etorri zen. Bera Torreaga fundizioan hasi zen lanean. Aldaketa handia izan zen. Giroak bultzatutako mugimenduak izan ziren. Bera `Eusko Gaztedi´ko lidertzat hartzen omen zuen askok, baina bat gehiago besterik ez zela dio.

  • Joanito Dorronsoro Apaiz ugari atxilotuta; bera ozta-ozta libratu

    Joanito Dorronsoro Goikoetxea (1936) Zumaia

    `Eusko Gaztedi´taldean apaiz talde bat elkartzen ziren eta eztabaidak ere izaten zituzten. Poliziak atzetik izan zituen Joanitok, baina ez zuen atxilotu. Gero jakin zuen obispoak ez zuela eman baimenik bera atxilotzeko. Jacinto Argaya obispoa. Elizaren indarra. Bilboko obispoak atxilotutako apaizen alde egin zuen eta Francok estatutik bidali egin nahi izan zuen.

  • Mari Pilar Manterola Ikurrinaren legeztatzea

    Mari Pilar Manterola Salegi (1949) Zumaia

    Omenaldietan ere dantza egiten zuten baina gehienbat ikurrina legeztatu ondoren ugaritu ziren. Bigarren alabaz haurdun zegoen Mari Pilar eta aitarekin Azpeitira joan zen, San Sebastianetan udaletxean ikurrina nola altxatzen zuten ikustera. Aitak negar asko egin zuen. 1977ko urtarrilean izan zen.

  • Mari Pilar Manterola "Herri zapaldu batean hazi ginen"

    Mari Pilar Manterola Salegi (1949) Zumaia

    Frankismo garaia gogorra izan zen, baina hortik etorri zen gero euskal kulturaren berpizkundea. "Herri zapaldu batean" hazi zirela dio. Gaur egun euskarari dagokionez ez dagoela hainbeste kontzientzia uste du. Orain ez da ikusten borroka egiteko beharra, garai hartan bezala.

  • Jexux Eizagirre Pío Barojaren eta Zumaiaren arteko harremana

    Jexux Eizagirre Portillo (1948) Zumaia

    Orduko guraso elkarteak akademia bat sortu zuen eta irakasleak herrikoak ziren. Baina irakasgai bat frankismoak ezarritakoa zen, “Formación del espíritu nacional” eta falangista batek ematen zuen. Erabiltzen zuten testua “Ángelus” zen, Pío Barojarena. Hasiera oraindik gogoan du. Jexuxen iritziz, zumaiarrei gertatutako naufragio batean oinarritu zen Baroja. Honi buruz daukan teoria azaltzen du.

  • Jexux Eizagirre Herri Gaztedi

    Jexux Eizagirre Portillo (1948) Zumaia

    Joanito Dorronsorok sortu zuen Herri Gaztedi gazte mugimendua Zumaian. Astero bilerak egiten zituzten. Gipuzkoa mailan Urretxun biltzen ziren. Langile borrokaren aldeko ekintzaileak ziren. Marxismoa eta kristautasuna uztartzen saiatzen ziren. Zumaiako gazteria gehiena Herri Gaztedik mugitzen zuen. Burgosko Prozesuaren kontrako borrokan Herri Gaztedik protagonismo handia izan zuen. Orduan Jexux ez zegoen Zumaian, Ferrolen soldaduska egiten baizik. Gainbeheraren arrazoiak azaltzen ditu: elizak ez zuen onartzen Herri Gaztedik hartu zuen norabidea.

  • Mertxe Irureta Ikurrina debekatuta

    Mertxe Irureta Mujika (1947) Joxeba Zubiaurre Gurrutxaga (1943) Zumaia

    Mendiak eman diena: askatasuna, bakea, abertzaletasuna... Urbiako egunean ikurrina ikusi zutenean sentitutako emozioa, debekatuta zegoen garaian. Zumaian ere parrokian agertu zen ikurrina eta argazki hori salgai egon zen 'Foto Mertxe'-n.