Ekonomia gerra garaian

• Antzuolako industria gerra aurreko urteetan

  Juan Cruz Agirrezabal Zabaleta (1919) Tomasa Bereziartua (1923) Antzuola

  Antzuolako industria: lau larru-ontze fabrika; bi zerratoki. Larru-ontze lantegietan, gizon eta emakumeak aritzen ziren lanean. Olaran, Telleria, Arbulu eta Bareño. Gerra garaian gorakada handia izan zuten; baina gerraostean, lanaren beherakada etorri zen, eta batzuek behea jo zuten.

• Gerra garaian Telleriarenean lanean

  Luis Anduaga Lamariano (1922) Cecilia Kortabarria Araiztegi (1928) Antzuola

  Gerra garaian, Telleriarenean hasi zen lanean, soldaduentzako gerrikoak eta bestelakoak egiten. "Guarnizioneria". Zenbat kobratzen zuten. Neska asko egon ziren lanean larru-lantegian. Bere lana zein zen (1937-39). Ondoren Soraluzera joan zen lanera. Bareño-ren larrutegia.

• Milizianoak arrautzak erosten

  Basilio Ugarte Urrutia (1925) Aramaio

  Nazionalek Arrasate hartuta zutela, gorrien milizianoek zaintzen zuten Aramaio. “Orden Público” deitzen zieten. Milizianoek eguneko hamar pezetako soldata zuten. Sarritan etortzen ziren etxera arrautzak erostera: dozena batek zazpi txakur handi balio zuen. Etxean babestuta eduki zituzten Legutioko senide batzuk eta Arrasatetik ihes egindako beste bi lagun. Horiek milizianoei saltzen zizkieten etxean egindako artilezko galtzerdiak.

• Milizianoek ondo jaten zuten

  Eustakia Agiriano Zuazua (1924) Aramaio

  Milizianoak emandako atun gozoa Eustakik oraindik gogoan du. Janari asko edukitzen zuten milizianoek auzoan egon ziren bitartean. Behin astoan zeramaten otzarakada bat merlenka, lokatzetara erori zitzaien. Sukalde ona eta nahikoa diru omen zuten milizianoek.

• Milizianoak baserrian

  Mauri Lasaga Belategi (1922) Jaione Ormaetxea Trojaola (1924) Aramaio

  Milizianoak esnea edatera etortzen ziren Mauriren baserrira. Soldaduak berorika egiten zioten amari. Esnea ordaintzen zuten, baina ordaindu gabeko oilaskoa ere eraman zuten egun batean. Jaione Bilbon zegoela, gudariak txistua eta danbolinarekin etortzen ziren; gorriak zirenean, ordea, oiloz eta untxiz kargatuta egoten ziren.

• Edarra hamar ogerlekoren truke

  Mauri Lasaga Belategi (1922) Jaione Ormaetxea Trojaola (1924) Aramaio

  "Pakun, pakun!!" gerrako tiro-hotsa gogoratzen du Maurik. Bilboko “Dos Caminos”eko miliziano asko egon ziren Aramaion, denak euskaldunak. Amak etxean zuen edarra polit bat saldu zion soldadu bati hamar zilarrezko ogerlekoaren truke. Jaionek, berriz, trapero bati eman zion edarra bat.

• Bi bandoetako soldaduentzat josten

  Maria Angeles Beitia Oruna (1918) Aramaio

  Bateko eta besteko soldaduei jostun-lanak egin zizkien. Dragoientzako brodatuak eta Francoren soldaduentzako alkandorak josten jardun zuen. Markesak eta jende handia egon omen zen herrian.

• Errekete batekin pasatako gertakizuna

  Joxepa Arregi Egidazu (1919) Arrasate

  Hiru urte egin zituen neskame, gerra hasi arte. Nagusiak Gasteizera joan ziren eta bera etxera itzuli zen. Gerra denboran, San Prudentzion erreketeak formatzen ziren eta eurak hara joaten ziren "dotoreena" zein zen begiratzera, hari zerbitzatzera joateko. Errekete batekin gertatu zitzaion pasadizoa kontatzen du.

• Gorrien dirua

  Asuncion Leibar Kortabarria (1924) Arantxa Olabe Leibar (1947) Arrasate

  Gorriei ardiak saltzen zizkieten diru truke. Miliziano gaixoak edukitzen zituzten etxean. Horietako bat, mortero-hotsa entzun orduko, "gorrien dirua" eskatzen hasi zen.

• Eskola euskaraz

  Milagros Ertzilla Arregi (1934) Arrasate

  Gerran ez zuen ezeren faltarik izan, bere amak lana zuelako soldaduei arropak garbitzen. Gerraostean hasi zen eskolan. Euskaraz jaso zuen berak eskola. Apaiz bat eta Tolosako maistra bat izan zituen irakasle. Eguraldi txarra zegoenean joaten ziren eskolara, onarekin etxean beti egoten zen zer egina eta.

• Gerra denborako miseriak

  Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate

  Elorrion esnea saltzen zieten milizianoei. Baina handik ekarritako dirua Arrasaten entregatu behar izan zuten. Garirik erein gabe geratu ziren, eta ganaduekin bakarrik aurrera egin behar. Elorrion denentzat zegoen errazionamendua, baina Arrasaten ez.

• Ogi-banatzaile lanetan

  Patxi Zabarte Beitia (1922) Arrasate

  Gerra sasoian, aita eta bera kalean egon ziren. Aitak Pio Azkarateren okindegian egiten zuen lan orduan, eta bera ere bertan aritu zen ogia banatzen.

• Zerrajera gerrarako materiala produzitzen

  Joxe Zulueta Uribe (1921) Arrasate

  "Unión Cerrajera"n gerrarako materiala produzitzen hasi ziren 1937ko udaberrian. Gazteak ere lanean hasi ziren orduan, gau eta egun.

• Zerrajeraren ekoizpena, zerrailez gain

  Joxe Zulueta Uribe (1921) Arrasate

  "Unión Cerrajera"n zerrailez gain, erramintak, butanoak, gurpilak eta beste gauza asko egiten ziren. Lan-prozesua azaltzen du.

• Bergarara lagunekin taxian

  Joxe Zulueta Uribe (1921) Arrasate

  "Unión Cerrajera" militarizatua egon zen garaian, tarteka domeka arratsalderen bat libratuta, Bergarara joaten zen lagunekin taxia hartuta. Anekdota bat kontatzen du.

• Inguruko tornuak zerrajerarako errekisatuta

  Joxe Zulueta Uribe (1921) Arrasate

  "Unión Cerrajera"k inguruko tornu denak errekisatu zituen eta ordu luzez lan egiten zuten.

• Zerrajera militarizatua

  Joxe Zulueta Uribe (1921) Arrasate

  Lantegia erabat militarizatua zegoen. Jantziak militarrak ziren eta koronel alemaniar batek jarraipena egiten zien.

• Gerratik itzulitakoak, estraperloan

  Joxe Zulueta Uribe (1921) Arrasate

  Gerra garaian 500 lagun inguru zebiltzan lanean "Unión Cerrajera"n. Herrira bueltatuko asko estraperloan ibili behar izan ziren.

• Langileak militar izendapenekin

  Joxe Zulueta Uribe (1921) Arrasate

  Gerrarako proiektilak egiten zituztenean, militarizatuta zeuden erabat. Uniformedunik egunerokoan ez zen egoten.

• Gerra garaian, soldaduei esnea partitzen

  Joxe Antonio Urretabizkaia Otamendi (1928) Asteasu

  Bederatzi urte zituela, gerra ezagutu zuen. Soldaduak etxeko ukuiluan eduki zituzten. Haiekin esnea banatu ondoren gertatu zitzaiona kontatzen du.